Ψηφιδωτές παραστάσεις για τον Χειμώνα που ανακαλύφθηκαν στο Άργος

Ο Χειμώνας ως γενειοφόρος ώριμος άνδρας.
Ψηφιδωτό από τη περιοχή του Αγίου Ταξιάρχη Αργους.

ΑΡΧΕΙΟ ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΑΡΥΑΜΗ.

Αρθρο της Παναγιώτας Ασημακοπούλου-Ατζακά.
Καθηγήτριας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών.

 Τα ψηφιδωτά δάπεδα προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για την απεικόνιση του κύκλου του χρόνου στη ρωμαϊκή και τη χριστιανική τέχνη, ενός θέματος από τα πιο αγαπητά και διαδεδομένα στον όψιμο αρχαίο κόσμο.Στα σωζόμενα ψηφιδωτά – άφθονα και εξόχως ενδιαφέροντα – παρελαύνουν με μοναδική ποικιλία όλοι οι πρωταγωνιστές του ενιαύσιου κύκλου, οι σπουδαιότεροι από τους οποίους είναι τέσσερες εποχές και δώδεκα μήνες.Ο  ελλαδικός χώρος προσφέρει μερικά εντυπωσιακά παραδείγματα στον μακρύ κατάλογο των μνημείων που προέρχονται τόσο από το Δυτικό όσο και από το Ανατολικό κράτος.

Δύο από αυτά εκτίθενται σήμερα στην αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου Αργους.

Το ένα αποκαλύφθηκε στη θέση Αγιος Ταξιάρχης, λίγο έξω από το Αργος, σε λουτρό χρονολογούμενο στα τέλη του 5^ου  αρχές του 6^ου αιώνα μ.Χ.

Η κύρια παράσταση του είναι οι προσωποποιήσεις των τεσσάρων εποχών, που απεικονίζονται ως προτομές και ταυτίζονται με επιγραφές.Ακέραιος έχει διασωθεί μόνο ο χειμώνας (ΧΙΜΩΝ) που αποδίδεται ως γενειοφόρος ώριμος άνδρας σε κατά μέτωπον στάση, με εκφραστικά έντονα χαρακτηριστικά.Τον συνοδεύουν στέλεχος καλαμιάς (εμφανές σύμβολο της ψυχρότερης εποχής του έτους), ένας καρπός κολοκυθιάς, δύο αγριόπαπιες και τρία ψάρια ( όλα συνήθη είδη χειμερινής διατροφής).Σε άλλο σημείο του δαπέδου διαβάζουμε μια επιγραφή που προτρέπει τον επισκέπτη να απολαύσει με υγεία τις χαρές και τη χαλάρωση του λουτρού.ΥΓΙΕΝΩΝ ΛΟΥΣΕ.

Ο συνδυασμός της σχετικής αυτής προτροπής με τις εποχές, καθώς και με την προσωποποίηση της Απόλαυσης, που κοσμεί ένα άλλο δωμάτιο του λουτρού, βοηθά να κατανοήσουμε τη παρουσία του θέματος των τεσσάρων εποχών σε πλούσια ιδιωτικά κτίρια.Οι εποχές υπαινίσσονταν τη διαρκώς ανανεούμενη ευτυχία και ευημερία που ο κάθε εύπορος ιδιοκτήτης επιθυμούσε να απολαμβάνει αλλά και να προβάλλει.

Ψηφιδωτό-ΑΠΟΛΑΥΣΗΣ

Το δεύτερο ψηφιδωτό, που αποκαλύφθηκε κοντά στο Αρχαίο Θέατρο Αργους, ανήκει σε πλούσια ιδιωτική έπαυλη του 6ου αιώνα μ.Χ.της οποίας μια ολόκληρη στοά κοσμείται με τη παράσταση των μηνών.Πρόκειται για απεικόνιση ημερολογιακού χαρακτήρα, στην οποία οι μήνες προσωποποιούνται ως νέοι άνδρες συνοδευόμενοι από τα σύμβολα της εποχής που ο καθένας τους αντιπροσωπεύει , ενώ η ένδυσή τους υποδηλώνει τις αντίστοιχες κλιματολογικές συνθήκες.

Ιανουάριος και Φεβρουάριος.Ψηφιδωτό σε ιδιωτική έπαυλη του 6^ου αιώνα μ.Χ. κοντά στο Αρχαίο Θέατρο Αργους.

 Ο Ιανουάριος παριστάνεται ως ύπατος με χιτώνα και ιμάτιο.Από το υψωμένο δεξί του χέρι –στο οποίο κρατά τη λεγόμενη mappa circensis δηλαδή μαντήλι με το οποίο δινόταν το σήμα της εκκίνησης στον Ιππόδομο_ αφήνει να πέσουν χρυσά νομίσματα.Η απεικόνιση του Ιανουαρίου ως υπάτου και η παρουσία των νομισμάτων παραπέμπουν σε μια τελετή γνωστή ως sparsio, που πραγματοποιούνταν στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινουπόλεως κάθε πρώτη Ιανουαρίου.Στην εκδήλωση αυτή ο ύπατος διένειμε στο κοινό του Ιπποδρόμου νομίσματα, πριν δώσει, πετώντας τη mappa, το σήμα της έναρξης των αγώνων.Εχουμε λοιπόν εδώ τη συνύπαρξη δύο σκηνών (της έναρξης των αγώνων και της sparsio), οφειλόμενη προφανώς σε σύγχυση του ψηφοθέτη λόγω μη καλής γνώσης των διαδραματοζομένων στον Ιππόδρομο.

Δίπλα στον Ιανουάριο παριστάνεται ο Φεβρουάριος, έχοντας εμφανείς ομοιότητες με τον Χειμώνα του Αγιου Ταξιάρχη.Ανδρας βαρειά ντυμένος που κρατά δύο αγριόπαπιες, σύμβολο του κυνηγιού των συγκεκριμένων πτηνών, μιας από τις κύριες ασχολίες στο μήνα αυτόν.

Στα ψηφιδωτά δάπεδα ο Χειμώνας και ο Φεβρουάριος απεικονίζονται με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή ως βαρειά ντυμένες μορφές που συνοδεύονται από δύο σταθερά επαναλαμβανόμενα σύμβολα.Στελέχη καλαμιάς και αγριόπαπιες.Οι δεύτερες παραπέμπουν άμεσα στο κυνήγι του συγκεκριμένου πτηνού, που αποτελούσε ένα από τα συνήθη εδέσματα της εποχής αυτής του χρόνου.

Ενδιαφέροντα δείγματα απεικόνισης του Φεβρουαρίου σ’αυτόν τον εικονογραφικό τύπο στην Ελλάδα παρέχουν – εκτός από τα ψηφιδωτά του Αργους- δύο ακόμη ψηφιδωτά, που προέρχονται από την Τεγέα και τη Θήβα και είναι σχεδόν σύγχρονα μεταξύ τους.Πάντως και στις δύο παραστάσεις ο Φεβρουάριος παριστάνεται με τα ίδια σύμβολα που απεικονίζονται στα ψηφιδωτά του Αργους.

Το πρώτο ανήκει σε παλαιοχριστιανική βασιλική, στο κεντρικό κλίτος της οποίας παριστάνονταιμέσα σε 16 τετράγωνα διάχωρα οι δώδεκα μήνες και οι τέσσερις Ποταμοί του Παραδείσου.Ο Φεβρουάριος όπως και οι υπόλοιποι μήνες, απεικονίζεται σε προτομή και έχει τα χαρακτηριστικά ώριμης μορφής που κρατά στην αγκαλιά της αγριόπαπιες.

Ως πολύ νεανική σχεδόν εφηβική μορφή απεικονίζεται ο Φεβρουάριος στο δεύτερο ψηφιδωτό της Θήβας, που ανήκει σε κάποιο σημαντικό παλαιοχριστιανικό κτίριο.Αντίθετα με τη σχεδόν «ιερατική» στάση της αντίστοιχης μορφής της Τεγέας, εδώ ο Φεβρουάριος διακρίνεται για την έντονη κίνηση του σώματος και των ενδυμάτων του.Τα σύμβολα, ωστόσο, που τον συνοδεύουν είναι τα γνωστά για τον μήνα αυτόν στελέχη καλαμιάς και αγριόπαπιες.

Σε ψηφιδωτό επίσης από τη Μεγαλόπολη, που ανήκει σε πλούσια έπαυλη, μια μορφή που απεικονίζεται σε προτομή συνοδευόμενη από στέλεχος καλαμιάς και αγριόπαπια, μπορεί εύκολα να ταυτισθεί με τη προσωποποίηση του Χειμώνα ή του Φεβρουαρίου.