Aλχημεία ονομάστηκε η απόκρυφη τέχνη της μετατροπής μιας ουσίας σε μια άλλη. Πρωτοεμφανίστηκε στον αρχαίο κόσμο και συγκεκριμένα στην Αίγυπτο, με κύριο εκφραστή της τον ιερέα-βασιλιά Ερμή. Σήμερα θεωρούμε ότι τις αρχές της αλχημείας αποτελούσαν οι τεχνικές επεξεργασίας και χρωματισμού διαφόρων μετάλλων, οι οποίες φυλάσσονταν ως επτασφράγιστο μυστικό στα πανίσχυρα ιερατεία.
Οι φρούδες ελπίδες
Η αλχημεία ήταν μια τέχνη που αναπτύχθηκε κυρίως το Μεσαίωνα, η οποία προσπάθησε να βρει φάρμακο για όλες τις ασθένειες και τη "φιλοσοφική λίθο" που θα μετάτρεπε όλα τα μέταλλα σε χρυσό και όλες τις πέτρες σε πολύτιμους λίθους. Συχνά οι θεραπευτικές πρακτικές περιλάμβαναν χρήση υπερφυσικών και αποκρυφιστικών μεθόδων, όπως ο εξορκισμός, η μαγεία και η αστρολογία. Στη Δύση η αλχημεία διαδόθηκε ιδιαίτερα στη Μεσαιωνική Ευρώπη, όπου βασίστηκε στην πεποίθηση ότι ο χρυσός είναι το τέλειο μέταλλο, το οποίο μπορεί να προέλθει από τον εργαστηριακό μετασχηματισμό κάθε γνωστής στερεής ουσίας.
Οι αλχημιστές επιχειρούσαν, ακόμη, να δημιουργήσουν τη Φιλοσοφική Λίθο, που εκτός από τη μεταμόρφωση των μετάλλων σε χρυσό, θα μπορούσε να χαρίσει την αιώνια ζωή.
Η αλχημεία εξελίχθηκε με την πάροδο των αιώνων σε ένα μείγμα ετερόκλητων πληροφοριών από την ελληνική φιλοσοφία, την αιγυπτιακή μαγεία, τις θρησκευτικές δοξασίες, καθώς και τη μυθολογία των λαών της ανατολικής Μεσογείου. Ένα από τα πιο ιερά βιβλία των αλχημιστών θεωρούνταν ότι είχε γραφεί από τον Αιγυπτιακό θεό Θωθ, που έγινε γνωστός και ως Ερμής ο Τρισμέγιστος.
Οι επιδιώξεις των αλχημιστών
Οι βασικοί στόχοι των αλχημιστών ήταν τρεις:
- Ο στόχος της μεταστοιχείωσης: να μετατρέψουν ευτελή μέταλλα, όπως ο χαλκός και ο μόλυβδος, σε πολύτιμα μέταλλα, όπως χρυσό και ασήμι
- Ο ιατρικός στόχος: να δημιουργήσουν ένα φίλτρο ή μια ουσία που να θεραπεύει όλες τις ασθένειες
- Ο υπερβατικός στόχος: να ανακαλύψουν το ελιξήριο της αθανασίας
Η αλχημεία δεν ήταν πραγματική επιστήμη, όπως είναι η σημερινή χημεία και επομένως δεν ήταν ικανή να εξηγήσει ή να ανιχνεύσει τις αιτίες των φυσικών φαινομένων και αντιδράσεων. Όλα αυτά οι αλχημιστές τα απέδιδαν στα κακά πνεύματα, γι' αυτό και συνήθως προσπαθούσαν να καλέσουν το σατανά ή τις μυστηριώδεις δυνάμεις της φύσης σε βοήθεια. Η αλχημεία, δηλαδή, σχετιζόταν πιο πολύ με τη μαγεία, παρά με την επιστήμη. Οι αλχημιστές, ακόμη, προσπαθούσαν να βρουν το ελιξήριο της μακροζωίας, την πανάκεια, που θα παρέτεινε τη φυσική φθορά του σώματος και έτσι ο θάνατος θα ερχόταν πολύ αργά. Επίσης, με τεχνικές συνήθως αποτρόπαιες, φιλοδοξούσαν να κατασκευάσουν στο εργαστήριο ένα μικρό ανθρώπινο πλάσμα, τον πρόγονο του Φρανκεστάιν, που ονομαζόταν "χομούνκουλους".
Η Φιλοσοφική Λίθος
Το ίδιο το ελιξίριο της μακροζωίας, σε στερεά κατάσταση, ήταν η φιλοσοφική λίθος που μπορούσε, αν την έβαζε κανείς μέσα σε κράμα λιωμένων μετάλλων, να τα μετατρέψει σε χρυσό ή ασήμι. Επίσης, η φιλοσοφική λίθος θεωρούνταν ότι μπορούσε να προσδώσει την πολυπόθητη αθανασία στους ανθρώπους. Η αλχημεία στηρίχτηκε στην πίστη ότι υπάρχουν τέσσερα βασικά στοιχεία (η φωτιά, ο αέρας, η γη και το νερό) και τρία αιθέρια συστατικά (το αλάτι, το θειάφι και ο υδράργυρος). Γύρω από αυτήν την αυθαίρετη δοξασία, δομήθηκαν μεγάλα συμβολικά και μεταφυσικά συστήματα πειραμάτων και ιδεών.
Η θηριακή
Την περίοδο που ανθούσε η αλχημεία, μια από τις βασικότερες επιδιώξεις όσων την εξασκούσαν, ήταν η ανακάλυψη ενός φαρμάκου που θα θεράπευε όλες τις ασθένειες. Η δύναμη των σκευασμάτων τους, θεωρούσαν ότι προέρχονταν τόσο από τη θεραπευτική δύναμη των μυστικών συστατικών, όσο και από το μυστικιστικό τελετουργικό της παρασκευής τους. Το γνωστότερο φαρμακευτικό σκεύασμα των αλχημιστών ήταν η ‘’θηριακή’’. Η θηριακή το Μεσαίωνα κατέληξε να περιέχει πάνω από εκατό συστατικά (από όπιο, μέχρι κρέας οχιάς) και χρησιμοποιήθηκε όχι μόνο ως αντίδοτο, αλλά και για την αντιμετώπιση του πυρετού ή την προστασία από το "Μαύρο Θάνατο"(πανούκλα).
Τα ιδεογράμματα
Τα γραφικά σύμβολα στην αλχημεία ήταν γεωμετρικά σχήματα που συνδέονταν κατάλληλα, δίνοντας πολύπλοκες σειρές νοημάτων και συμβόλων, τα οποία οι αλχημιστές γνώριζαν μετά από ειδική διαδικασία μύησης. Τα ιδεογράμματα χρησιμοποιούνταν σε μεγάλη έκταση μεταξύ των αλχημιστών, ώστε να διατηρηθούν μυστικές οι συνταγές και οι τεχνικές τους. Το χρυσόμαλλο δέρας, μάλιστα, θεωρείται από ορισμένους ερευνητές ότι ήταν ένα κομμάτι δέρμα, πάνω στο οποίο ήταν γραμμένες αλχημικές συνταγές για την μετατροπή διαφόρων μετάλλων σε χρυσό. Τα τέσσερα θεμελιώδη ιδεογράμματα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ο κύκλος, ο σταυρός, το τέλειο τρίγωνο και το τετράγωνο. Ο κύκλος συμβόλιζε τη Μονάδα (Μονάς) που αντιπροσώπευε τον αιθέρα, ο σταυρός τη Δυάδα (Δυάς) που αντιστοιχούσε στην ύλη, δηλαδή στο νερό και τη γη, το τρίγωνο την Τριάδα (Τριττύς) που εξέφραζε το χρόνο και το τετράγωνο την Τετράδα (Τετρακτύς), που αντιστοιχούσε στον πραγματικό χώρο, δηλαδή τον κόσμο.
Η συνεισφορά στη γνώση
Η αλχημεία, εκτός από τις Ευρωπαϊκές χώρες το Μεσαίωνα, γνώρισε τους προηγούμενους αιώνες ιδιαίτερη άνθηση στις Αραβικές χώρες, στην Κίνα και την Ινδία. Παρά το γεγονός ότι η αλχημεία αποτελούσε μια απόκρυφη και μυστικιστική τέχνη χωρίς απτά αποτελέσματα, δεν μπορεί να μην αναγνωριστεί η συμβολή ορισμένων μεμονωμένων αλχημιστών στην πρόοδο της γνώσης, όχι μόνο στον τομέα των εργαστηριακών πειραμάτων. Για παράδειγμα, ο Παράκελσος (1493-1541) εισήγαγε στην ιατρική την έννοια της νόσου, αφού απέρριπτε την ιδέα ότι η ασθένεια ήταν αποτέλεσμα δυσαρμονίας στο σώμα, όπως πίστευαν όλοι οι αλχημιστές της εποχής του. Ο Παράκελσος, δηλαδή, υποστήριζε ότι η νόσος είναι αποτέλεσμα άγνωστων εξωτερικών παραγόντων που επιδρούσαν στο σώμα και πρότεινε διάφορες χημικές ουσίες για την καταπολέμησή τους.
Παρ’ όλα αυτά, ορισμένες τεχνικές επεξεργασίες χημικών ουσιών, όπως η απόσταξη και η διαδικασία μετατροπής των υγρών σε αέρια, βασίζονται στις αρχές της αλχημείας. Οι άνθρωποι, πάντως, δεν έπαψαν να πιστεύουν σ' αυτή από τη μια στιγμή στην άλλη. Σταδιακά, με το πέρασμα των χρόνων, αναπτύχθηκε η σύγχρονη Χημεία στην Ευρώπη του 16ου αιώνα, περίοδο κατά την οποία οι παλιές πεποιθήσεις εγκαταλείφθηκαν. Εκείνη την περίοδο, ο κόσμος άρχισε να συνειδητοποιεί ότι ορισμένες τεχνικές των αλχημιστών ήταν αξιοποιήσιμες και μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή φαρμάκων ή άλλων χρήσιμων ουσιών.
Η αλχημεία στον 21ο αιώνα
Οι αρχές της Αλχημείας, όσο και αν φαίνεται περίεργο, συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται σε ολόκληρο τον κόσμο από ορισμένους επιτήδειους, με σκοπό την εξαπάτηση αφελών ανθρώπων και την απόσπαση χρημάτων. Ένας από αυτούς, για παράδειγμα, ο Ρόμπιν Μέρφι, έχει συνενώσει και αναμείξει αρχές της αλχημείας, της ομοιοπαθητικής, της αστρολογίας και άλλων ανατολικών φιλοσοφιών, για να δημιουργήσει μια αυτοσχέδια θεωρία εναλλακτικής ιατρικής. Το Αλχημικό Ινστιτούτο υποστηρίζει ότι η λεγόμενη Αλχημική Υπνοθεραπεία μπορεί να θεραπεύσει πολλά προβλήματα υγείας, ενώ ο σύγχρονος αλχημιστής Τζον Ράιντ ισχυρίστηκε ότι η αναζήτηση της πανάκειας μπορεί να δώσει τις λύσεις που αναζητά ο άνθρωπος σε όλα τα επίπεδα.
Τα (ανύπαρκτα) αποτελέσματα της Αλχημείας
Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι με τη βοήθεια ορισμένων αλχημικών τεχνικών, εφευρέθηκαν νέοι μηχανισμοί, μέθοδοι, προϊόντα, αλλά και αναπτύχθηκαν συγκεκριμένες ιδέες και φιλοσοφίες. Για παράδειγμα, οι αποστακτήρες τελειοποιήθηκαν, ενώ το 10ο αιώνα παρασκευάστηκε το θειικό οξύ (βιτριόλι), μετά από συμπύκνωση χημικών ουσιών με τη χρήση ασβέστη. Οι αλχημιστές, μάλιστα, αν και ήταν από τους πρώτους που προσπάθησαν να οργανώσουν τις σκέψεις τους και να επινοήσουν πειράματα, δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν ποτέ επιστημονική μεθοδολογία, επειδή στηρίζονταν σε υπερβατικές και μεταφυσικές πεποιθήσεις.
Ένα από τα σημαντικότερα μειονεκτήματα της αλχημείας είναι ότι δεν κατάφερε ποτέ να ξεφύγει από τον ασφυκτική επιρροή του υπερφυσικού, του μαγικού και της δεισιδαιμονίας. Πρακτικά, η αλχημεία δεν κατάφερε τίποτα από αυτά που πρέσβευε, σε καμιά περίοδο της μακραίωνης πορείας της. Οι αλχημιστές ποτέ δεν μεταστοιχείωσαν μέταλλα, ποτέ δεν βρήκαν την πανάκεια και ποτέ δεν ανακάλυψαν το ελιξήριο της νιότης, αφήνοντας στην ανθρώπινη ιστορία ένα συνονθύλευμα μυστικών συνταγών, που δοκιμάζονταν σε κακοφωτισμένα υπόγεια από εκστασιασμένους σκυφτούς και αχόρταγους ανθρωπάκους…
Γιάννης Στεφανογιάννης
http://santosight.blogspot.com
