Σημαντική αύξηση των συνεργατικών εγχειρημάτων σημειώνεται στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Σύμφωνα με το μητρώο της κοινωνικής οικονομίας, πανελλαδικά λειτουργούν 330 κοινωνικοί συνεταιρισμοί, οι οποίοι έχουν τη σχετική νομική υπόσταση.
Τα συνεταιριστικά καφενεία γεμίζουν από κόσμοΑλλά στην πράξη παραμένει άγνωστο το κατά πόσο λειτουργούν με βάση τις συνεργατικές αρχές.
Οι πλέον κερδοφόρες συνεταιριστικές επιχειρήσεις εμφανίζονται στο χώρο της εστίασης. Οι συνεταιρισμοί παραμένουν ευχή και κατάρα στη χώρα, όπως χαρακτηριστικά είπαν ειδικοί επιστήμονες.
Στην εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ομιλητές ήταν οι Τάκης Νικολόπουλος, Δημήτρης Καπογιάννης, καθηγητές ΤΕΙ (Διοίκηση Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων) και συγγραφείς του βιβλίου «Εισαγωγή στην αλληλέγγυα οικονομία» και ο οικονομολόγος Πέτρος Λινάρδος Ρυλμόν. Τη συζήτηση διοργάνωσε η οργάνωση «Αλληλεγγύη για όλους» και συντόνισε η Γεωργία Μπεκριδάκη.
Συνεταιρισμοί-«μαϊμούδες»
Κοινή διαπίστωση, ότι καταγράφεται μία τάση διαρκούς αύξησης των συνεταιρισμών. Τη συζήτηση απασχόλησε η ανάπτυξη των συνεργατικών εγχειρημάτων, τώρα που υπάρχει και το θεσμικό εργαλείο, ο νόμος 4019/2011, που διέπει την ίδρυση και λειτουργία των κοινωνικών συνεταιρισμών.
Η οργάνωση «Αλληλεγγύη για όλους» κατέγραψε 50 συνεργατικά εγχειρήματα, τα οποία λειτουργούν με διαφορετικό νομικό πλαίσιο αλλά με συνεταιριστικές αρχές, δηλαδή με έλεγχο των μελών και οικονομική ισοτιμία ανάμεσα στα μέλη. Οι αποφάσεις λαμβάνονται κατόπιν συνελεύσεων.
Μεγάλο μέρος των συνεταιρισμών, σύμφωνα με στοιχεία που ανέφεραν οι ομιλητές, λειτουργούν συμπληρωματικά. Δηλαδή, σε θέματα που το κράτος παραιτείται των ευθυνών του, ειδικά στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, υποκαθίσταται από ένα συνεταιρισμό που συστήνουν οι εργαζόμενοι.
Τα καφενεία σκίζουν
Ενδεικτικά ανέφεραν το γεγονός ότι το 19% των συνεταιρισμών που συστήθηκε πρόσφατα αφορά υπηρεσίες κοινωνικών ομάδων (σε δήμους), το 10% στον τομέα της εστίασης, 10% στο περιβάλλον και τον πολιτισμό και 5% στην εκπαίδευση (φροντιστήρια, βρεφονηπιακοί σταθμοί).
Στον Αγιο Στέφανο Αττικής πρόκειται να λειτουργήσει το πρώτο παντοπωλείο παραγωγών. Οι δήμοι ιδρύουν συνεταιρισμούς-«μαϊμούδες» βαφτίζοντας μέλη υπαλλήλους και επιχειρώντας να ιδιωτικοποιήσουν υπηρεσίες. Δίκτυα παραγωγών-καταναλωτών μετατρέπονται σε συνεταιρισμούς, όπως και παζάρια χωρίς μεσάζοντες. Στις γειτονιές συγκροτούνται κολεκτίβες και συνεταιριστικά κινήματα. Χωρίς εγγυήσεις και κώδικα δεοντολογίας. Δίχως να μπορούν να επιλύσουν το καυτό ζήτημα της χρηματοδότησης.
Στην Αθήνα και την περιφέρεια ιδρύονται καθημερινά συνεταιρισμοί κάθε μορφής, αρκετοί από ανέργους, αλλά η επιβίωσή τους συναντά αρκετές δυσκολίες. Οι περισσότεροι δεν μπορούν ν' ανταγωνιστούν την αγορά και ν' ανταποκριθούν στο κόστος λειτουργίας τους. Η χρηματοδότησή τους από το ΕΣΠΑ έχει βαλτώσει. Αλλά τα συνεταιριστικά καφενεία γνωρίζουν μέρες δόξας.
Οι συνεταιρισμοί εμφανίζουν μεγάλη ποικιλομορφία. Αναμειγνύονται εγχειρήματα αλληλέγγυας οικονομίας, άλλοι δρουν σε ανταγωνιστικό κι άλλοι σε μη ανταγωνιστικό περιβάλλον. Κάποιοι έχουν νεοφιλελεύθερη λογική και σκοπούς κι άλλοι αντισυστημική. Πρόκεται για δραστηριότητες στις οποίες διασταυρώνεται η κοινωνία των πολιτών (μέσω του εθελοντισμού), ανάμεσα στο κράτος και την αγορά.
Η τάση όμως είναι να ενσωματωθούν από την αγορά, στο πλαίσιο του ανταγωνισμού, σύμφωνα με τους ομιλητές. Δεν νοείται κοινωνική οικονομία εντός συστήματος, είπαν, προσθέτοντας ότι δημιουργείται η εντύπωση ότι δεν μπορεί παρά να αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του ανταγωνισμού.
Παράλληλα, επισήμαναν την έλλειψη δικτύωσης και ης διασυνεταιριστικής συνεργασίας, τονίζοντας ότι αποτελούν την αιτία αποτυχίας αυτών των εγχειρημάτων, σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
«Είμαστε μάρτυρες πολλών συνεταιριστικών δράσεων, που ταυτίστηκαν με την κακοδιαχείριση και τις επιδοτήσεις προγραμμάτων» είπαν πολλοί από τους συμμετέχοντες στη συζήτηση, τονίζοντας ότι στη χώρα μας οι συνεταιρισμοί απέκτησαν αρνητικό πρόσημο, ακυρώνοντας το βασικό τους ρόλο και αποτελώντας φορείς της αγοράς. Τόνισαν ότι με βάση την εμπειρία τους, τα συνεταιριστικά μέλη αποξενώθηκαν από τη συνεταιριστική δράση και μετατράπηκαν σε διεκπεραιωτές. Το απέδωσαν στην «εύκολη χρηματοδότηση, που έβλαψε τους συνεταιρισμούς».
Οπως επισημάνθηκε, στη χώρα μας οι συνεταιρισμοί εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από «θρυμματισμένη ταυτότητα» και αρμοδιότητες διασπαρμένες σε τρία υπουργεία. Σε εκατοντάδες υπολογίζονται οι συνεταιρισμοί που συστάθηκαν σε εργοστάσια και χώρους δουλειάς και διαλύθηκαν. Εγκλωβίστηκαν σε πελατειακά δίκτυα και λειτούργησαν με κομματική εξάρτηση, είπαν χαρακτηριστικά, επισημαίνοντας ότι «η δημοκρατική οργάνωση, που τους διαχωρίζει, στην πράξη σπανίως εφαρμόζεται».
Χαρακτηριστικά κινήματος
Με βάση τα αποτελέσματα των μελετών τους, οι συνεταιρισμοί στη χώρα μας θα χρειαστούν μεγάλες προσπάθειες για να ξεπεράσουν τις υπάρχουσες δυσκολίες. Αλλά σήμερα, που οι επιχειρήσεις είναι σε κατάσταση μαρασμού, αποτελούν το επίκαιρο αίτημα. Στις πόλεις και στην ελληνική ύπαιθρο παίρνουν χαρακτηριστικά κινήματος, με τη συμμετοχή παραγωγών και εργαζομένων που εφαρμόζουν καινοτομίες.
Ο Πέτρος Ρυλμόν τόνισε ότι η τάση είναι διεθνής, αλλά στην Ευρώπη εμφανίζεται ραγδαία ανάπτυξη λόγω της οικονομικής κρίσης, σημειώνοντας ότι πρόκειται για δυναμική που δεν θα εκλείψει, εφ' όσον τα επίπεδα της ανεργίας δεν προβλέπεται να διαφοροποιηθούν τουλάχιστον τις δύο επόμενες δεκαετίες. Γεγονός που μπορεί να προσανατολίσει ένα τεράστιο δυναμικό σε νέες μορφές παραγωγής και οργάνωσης.
Ακόμη ένας παράγοντας είναι ότι η επιχειρηματικότητα, στη συγκυρία που διαμορφώθηκε, δεν αφήνει περιθώρια και ελπίδες. Δεν υπάρχει σχέδιο για την οικονομία, παρά μόνο σε σχέση με το κράτος, επισημάνθηκε, τονίζοντας ότι οι συνεταιρισμοί αποτελούν αναγκαστική λύση.
Σχετικά με τους τομείς που καταγράφουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, είπαν ότι μέσω των συνεταιρισμών δίνεται η δυνατότητα ανάπτυξης σε αρκετούς κλάδους, όπως στις εισαγωγές, την εξαγωγική δραστηριότητα, στον κλάδο τροφίμων και μεταποίησής τους, στον τουρισμό, ακόμα και στις μηχανολογικές κατασκευές, που σήμερα εισάγονται. Δυνατότητα συνεταιριστικών επιχειρήσεων δημιουργείται και στον τομέα παραγωγής λογισμικού.
Οσο εφαρμόζονται πολιτικές ανάκαμψης τόσο η ανάγκη και η δυνατότητα ανάπτυξης συνεταιρισμών θα παραμένει πολύ μεγάλη, είπαν, για να προσθέσουν ότι για να πετύχει μια τέτοια προσπάθεια κρίνονται αναγκαίες οι δομές στήριξης και η βελτίωση της νομοθεσίας.
