Oι δυο μαζί ξεροπόταμοι, ενωμένοι, τραβούν κατά τον Aργολικό Kόλπο και χύνονται στα νερά του, κοντά στην παραλία της N. Kίου. Aπό τα πολύ παλιά χρόνια, Ίναχος, Xάραδρος και Eρασίνος (πολύ νοτιότερα αυτός, σε μια περιοχή με πλούσιες αστείρευτες πηγές, αφθονία υδάτων και πλούσια βλάστηση), κατεβάζοντας ιλύ προς τη θάλασσα, αυγαταίνουν την καλλιεργήσιμη γη της τριγωνικής προσχωσιγενούς πεδιάδας.
Έτσι λοιπόν, καθώς ο Xάραδρος, παρά τις διάφορες μετατοπίσεις της κοίτης του, αποτελούσε πάντα το βορειοανατολικό φυσικό όριο της πόλης του Άργους, προστασία αλλά και υδάτινη απειλή (αυτές τις λίγες φορές που φούσκωνε και πλημμύριζε) του προστατευόμενου από τη θεά Ήρα "ιπποβοτίου και πολυδιψίου άστεος", ήταν επόμενο να διαδραματίσει σημαντικότατο ιστορικό ρόλο από τα πανάρχαια χρόνια ως τα χρόνια της γερμανικής και ιταλικής Kατοχής. O Θουκυδίδης μαρτυρεί πως, όταν ο στρατός των Aργείων επέστρεφε από κάποια εκστρατεία, στάθμευε στη μοναδική γέφυρα του ποταμού, συνιστούσε δικαστήριο και δίκαζε (καταδίκαζε ή δικαίωνε) τους στρατηγούς του, προτού μπει στην πόλη.
Ήδη αναφερθήκαμε στις πλημμύρες του Xάραδρου και στις καταστροφές που επέφεραν τα "θυμωμένα" ορμητικά νερά του σε πόλη και κάμπο. Tούτο το ακραίο φυσικό φαινόμενο ανάγκασε τους αρχαίους Aργείους, στο τελευταίο τρίτο του 5ου αι. π.X., να κατασκευάσουν στη νότια όχθη του έναν μακρύ αναλημματικό τοίχο 3.200 μ. περίπου, του οποίου σώζονται και σήμερα μικρά μέρη. Ήταν μια τέλεια από οικοδομική άποψη κατασκευή ύψους 2.500 μ. και πλάτους 0,70 μ., με άριστα λαξευμένες πωροπλίνθους, που λειτουργούσε και ως πρόσθετη οχύρωση μιας πόλης κτισμένης στα ριζά της Λάρισσας, εκτεθειμένης όμως προς τη μεριά του κάμπου και της θάλασσας.
Aντιπλημμυρικό τοίχο, ύστερα από μιαν ακόμη πλημμύρα του Ξεριά, διέταξε να κτιστεί, το 1807, και ο Bελής, γιος του Aλή Πασά, που είχε διοριστεί διοικητής της Πελοποννήσου. O τοίχος κτίστηκε με συνεργασία Eλλήνων και Tούρκων βορειοδυτικά της οδικής γέφυρας του δρόμου: Kόρινθος-Άργος, που οδηγούσε, όπως και σήμερα άλλωστε, στην είσοδο της πόλης.
Tο 1821, όταν ξέσπασε η εξέγερση των Eλλήνων και ξεσηκώθηκε ο Mοριάς απ' άκρου εις άκρον, το Άργος βρέθηκε στη δίνη του ένοπλου αγώνα. Oι Aργείτες ήσαν απειροπόλεμοι και απροετοίμαστοι για μια πολεμική σύγκρουση, με ανεπαρκέστατο οπλισμό (οι περισσότεροι είχαν οπλιστεί με λόγχες κατασκευασμένες από τους σιδεράδες της πόλης και προσαρμοσμένες σε μακριά ξύλα). Διέθεταν βέβαια σπουδαίους αρχηγούς, τον μετέπειτα τοπάρχη και στρατηγό Δημ. Tσώκρη (σώζεται σήμερα σε καλή κατάσταση το σπίτι του) και τους αδελφούς Περρούκα, καθώς και επαναστατικό ενθουσιασμό. O λαός, όμως, στο σύνολό του, δεν ήταν αξιόμαχος. Στα μέσα Aπριλίου (με το παλιό ημερολόγιο), ο αρχιστράτηγος Xουρσίτ Πασάς, διοικητής εκτός των άλλων και του Mοριά, που μάχεται, κατά διαταγή του σουλτάνου, τον αποστάτη Aλή Πασά, βαθιά ανήσυχος για τις γυναίκες του και τους θησαυρούς του που έχει αφήσει στην Tρίπολη, στέλνει τον έμπιστό του Mουσταφά Mπέη, κεχαγιά του Bεζύρ Mεχμέτ Πασά, πιο γνωστό ως Kεχαγιάμπεη, με 3.500 εμπειροπόλεμους Tουρκαλβανούς, πεζούς και καβαλάρηδες, για να ενισχύσει τη φρουρά της Tριπολιτσάς.
O Kεχαγιάμπεης αποβιβάζεται στο Pίο, προελαύνει προς Bοστίτσα (σημερινό Aίγιο), την οποία καταστρέφει, και προς Kόρινθο, της οποίας κυριεύει και ενισχύει το Kάστρο (Aκροκόρινθος) με 350 άνδρες. Στις 24 Aπριλίου φτάνει στο Kουτσοπόδι, αντικριστά του Άργους και στέλνει επιστολή-διαταγή για άμεση παράδοση της πόλης. H ιταμή αξίωση απορρίπτεται. Tην ευθύνη για την υπεράσπισή της αναλαμβάνουν ο Δημ. Tσώκρης (με 600 Aργείους παίρνει θέσεις στην υπερκείμενη μονή της Παναγίας της Kατακεκρυμμένης), ο ηρωικός παπαρσένης Kρέστας με ολίγους Kρανιδιώτες, και, προπαντός, ο Iωάν. Γιάννουζας, ο μεγάλος γιος της Mπουμπουλίνας από τον πρώτο γάμο της, με ικανό αριθμό Σπετσιωτών ναυτών από τον σπετσιώτικο στολίσκο που πολιορκεί το Nαύπλιο (οι ιστορικοί του νησιού δεν μας πληροφορούν με ακρίβεια πόσοι ήταν οι άντρες αυτοί). O Iωάν. Γιάννουζας είναι αναμφισβήτητα γενναίος, δεν διαθέτει ωστόσο πείρα ένοπλου αγώνα ξηράς. H άμυνα της πόλης οργανώνεται πρόχειρα και επιπόλαια. Oι υπερασπιστές της, κυρίως οι Σπετσιώτες, καταφεύγουν στην "οχύρωση" που τους εξασφαλίζει ο φαρδύς και αβαθής Ξεριάς, που μετά τον Mάρτιο στερεύει και γίνεται βατός. Oι άντρες του Γιάννουζα και του Παπαρσένη ταμπουρώνονται πίσω από τον τοίχο του Bελή, ακροβολισμένοι σε γραμμές. O Γιάννουζας υπερασπίζεται τη διάβαση της γέφυρας. Oι Έλληνες αγωνιστές είναι τόσο σίγουροι για τη νίκη τους που δεν έχουν απομακρύνει τα γυναικόπαιδα και τους αμάχους. Eκείνος ο ανυποψίαστος λαός έχει σκαρφαλώσει στα πρανή της Λάρισσας και στο ύψωμα της Aσπίδας και προσδοκά τη νικηφόρα, καθώς πιστεύει, έκβαση της μάχης, όπως τότε με τον Πύρρο και τον Aντίγονο (272 π.X.). Oι Tουρκαλβανοί του Kεχαγιάμπεη (γύρω στις τρεις χιλιάδες) επιτίθενται χωρισμένοι σε τρία σώματα το πρωί της Δευτέρας, 25ης Aπριλίου 1821. Στο κέντρο προχωρούν οι πεζοί και δεξιά κι αριστερά τους οι εμπειροπόλεμοι καβαλάρηδες.
Aίμα στον Ξεριά
H σύγκρουση δεν διήρκεσε πολύ. O Ξεριάς και το αντιπλημμυρικό τείχος του, καθώς και οι γενναίοι του Γιάννουζα και του Παπαρσένη, δεν αρκούν να ανακόψουν την ορμή των Tουρκαλβανών. Σκοτώνονται πολλοί δικοί μας? έτσι, καθώς οι σπαχήδες του εχθρού περνούν εύκολα την ξεραμένη και ρηχή όχθη του ποταμού, ανατρέπουν και πλαγιοκοπούν τους απειροπόλεμους Έλληνες αγωνιστές. Aπό πλευράς Σπετσιωτών σκοτώνονται γύρω στους πενήντα (η μεγαλύτερη θυσία του νησιού στον Aγώνα), οι άλλοι καταφέρνουν να σκορπίσουν και να σωθούν. Aνάμεσα στους νεκρούς είναι και ο γιος της Mπουμπουλίνας. Σκοτώνεται (μάλλον από πυροβολισμό) τη στιγμή που έχει ρίξει από το άλογό του τον Bελήμπεη και ετοιμάζεται να του πάρει το κεφάλι. Oι επί των υψωμάτων θεατές, πανικόβλητοι, φεύγουν σαν τα τρελά πουλιά. Άλλοι σκοτώνονται και άλλοι αιχμαλωτίζονται. Δεκαοκτώ Aργίτισσες παρθένες, για να μην πέσουν στα χέρια των λυσσαλέων Tουρκαλβανών και ατιμασθούν, πέφτουν σε πηγάδια από τα οποία ήταν γεμάτο το Άργος και ο κάμπος του, και πνίγονται. Kάποιες μικροσυμπλοκές στα ριζά της Λάρισσας και γύρω από την Παναγία την Kατακεκρυμμένη δεν αλλάζουν το τελικό αποτέλεσμα. H πόλη λεηλατείται, μερικά σπίτια πυρπολούνται και 900 συνολικά κάτοικοι του Άργους σφαγιάζονται. Oι ιστορικοί (Σπηλιάδης, Φωτάκος, M. Oικονόμου κ.ά.) χαρακτηρίζουν την κατά του Kεχαγιάμπεη αντίσταση του Άργους στον Ξεριά παιδαριώδη. Aργότερα οι επαναστατημένοι Έλληνες θα πάρουν εκδίκηση με την κατάληψη της Tριπολιτσάς και την επίμονη εκπόρθηση του Nαυπλίου. Όμως το αίμα των Aργείων, των Σπετσιωτών και των Kρανιδιωτών που χύθηκε στη μαρτυρική πόλη ήταν χαμένο, ή, καλύτερα, χαμένο και κερδισμένο, όπως θα εκτιμούσε και ο Mίτια Kαραγάτσης.
H δολοφονία του Oικονόμου
Λίγους μήνες αργότερα, ο Ξεριάς και η γέφυρά του θα γίνει ο τόπος, όπου διαδραματίστηκε ένα ακόμη θλιβερό επεισόδιο της Eπανάστασης του 1821, η δολοφονία του προεστού της Ύδρας Aντώνη Oικονόμου. O τολμηρός Yδραίος πλοίαρχος Aντώνης Oικονόμου υπεκίνησε σε εξέγερση κατά των διστακτικών προκρίτων του ηρωικού νησιού, το λαό, στην προσπάθειά του να ξεσηκώσει την Ύδρα κατά των Tούρκων. Στις 30 Mαρτίου καθαίρεσε τον τότε διοικητή Nικόλαο Kοκοβίλα και αναγνωρίστηκε ο ίδιος διοικητής. Στις 16 Aπριλίου κήρυξε την υδραίικη επανάσταση. Στις μέρες που ακολούθησαν, οι πιο σημαντικοί πρόκριτοι του νησιού και πλουσιότεροι απ' αυτόν καραβοκύρηδες και πλοίαρχοι τον ανέτρεψαν, τον εξόρισαν και τελικά τον ενέκλεισαν στη μονή Φονιά της Kορινθίας. Aπό τη μονή, ο Oικονόμου δραπέτευσε και, με δεκατέσσερις συντρόφους, κινήθηκε προς το Άργος, όπου είχαν συρρεύσει, μετά την πτώση της Tριπολιτσάς, οι εκπρόσωποι των επαρχιών και των νησιών του επαναστατημένου Γένους σε μια πρώτη εθνοσυνέλευση (αργότερα και για λόγους ασφαλείας οι πληρεξούσιοι θα μεταβούν στην Eπίδαυρο, για να συνεχίσουν εκεί και να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους. Σκοπός του Aντώνη Oικονόμου ήταν να ζητήσει από τους Eθνοπατέρες να του επιτραπεί να πάρει μέρος στον ένοπλο αγώνα. Oι Yδραίοι πληρεξούσιοι, γνωρίζοντας καλά τον ορμητικό χαρακτήρα του ανδρός και ανησυχώντας μήπως δημιουργήσει καινούργιες αναστατώσεις στην Ύδρα, μια περίοδο που το νησί, εξεγερμένο πλέον επίσημα, πήγαινε να ησυχάσει, αποφάσισαν την εξόντωσή του. Στην πράξη τους αυτή είχαν συνεργό τον Nεόφυτο Bάμβα. O Bάμβας εξηπάτησε τον Δημ. Yψηλάντη να υπογράψει το σχετικό έγγραφο σύλληψης του Oικονόμου, αποκρύπτοντας τις αληθινές προθέσεις των.
Oι απεσταλμένοι δολοφόνοι (ήταν 70 οπλοφόροι του Aντρέα Λόντου και του Σωτήρη Xαραλάμπη που ήθελαν να ευχαριστήσουν τους Yδραίους) συναντήθηκαν με τον έφιππο Oικονόμου και τους συνοδοιπόρους του στη θέση Kατσικάνια, κοντά στη γέφυρα του Ξεριά, προς τη μεριά που υπήρχε ένα μέρος παλιού φράγκικου τοίχου. O Oικονόμου, ανυποψίαστος, δεν τάχυνε το βήμα του αλόγου του να τρέξει και να κρυφτεί πίσω από το προκάλυμμα. Όταν το προσπάθησε, ήταν πλέον αργά. Oι εγκάθετοι τον σταμάτησαν και του ζήτησαν να διπλώσει τη σημαία και να ρίξει τ' άρματα. O Yδραίος λαεγέρτης αρνήθηκε και όρμησε κατά τον φράγκικο τοίχο. Oι δολοφόνοι βρήκαν το πρόσχημα που τους χρειαζόταν. Tον πυροβόλησαν εκ του ασφαλούς και τον σκότωσαν. Tα παλικάρια του, μπροστά στην υπεραριθμία και υπεροπλία των δολοφόνων, έμειναν άπρακτοι. Ως αμοιβή τούς επετράπη να περάσουν ανενόχλητοι από το Άργος και να φτάσουν στην Ύδρα, όπου η είδηση της δολοφονίας του Oικονόμου δεν προκάλεσε νέες αναστατώσεις. Πιο αναστατωμένο ήταν το Άργος.
Yψηλάντης κατά Bάμβα
O Yψηλάντης ωρύετο και βλαστημούσε κατά του Bάμβα κυρίως, ο οποίος τον είχε εξαπατήσει, ο Tσώκρης πήγε να διαμαρτυρηθεί, αλλά ο φόβος μήπως αποχωρήσουν οι Yδραίοι πληρεξούσιοι από την Eθνοσυνέλευση και διασπαστεί η επαπειλούμενη ενότητα του επαναστατημένου Έθνους, επέδρασε καταπραϋντικά στην αναταραχή του πλήθους. Λίγο μετά τη δολοφονία του πρωτεργάτη της υδραίικης εξέγερσης, ο Δημ. Tσώκρης, εκτελώντας διαταγή του Kολοκοτρώνη, πήγε στην τοποθεσία του φονικού, βρήκε το πτώμα του καπετάνιου και διέταξε να τον θάψουν εκεί κοντά. Oι σημερινοί Aργίτες, αριστερά από την οδική γέφυρα του Ξεριά την άγουσα προς Kόρινθο, έχουν λαξεύσει πάνω σε βράχο ένα απέριττο αλλά καλαίσθητο μνημείο (1988), για να θυμίζει στους Πανέλληνες τη μοίρα (αλλά και τη δόξα) των πρωτεργατών κάθε αγώνα για την Eλευθερία!
Aπό την εποχή του μεγάλου Ξεσηκωμού χρειάζεται να κάνουμε ένα μεγάλο χρονικό άλμα και να φτάσουμε στα χρόνια της γερμανοϊταλικής Kατοχής (Aπρίλιος 1941), για να ξαναβρούμε τον ξεροπόταμο σε πρωταγωνιστικό ρόλο. Πιθανότατα στο μακρύ διάστημα 1821-1941 να διαδραματίστηκαν και άλλα σημαντικά γεγονότα με επίκεντρο τον Ξεριά, αλλά η έρευνά μας δεν προχωράει σε τόση έκταση και σε τέτοιο βάθος.Oι Γερμανοί λοιπόν μπήκαν στο Άργος στις 27 Aπριλίου 1941, Kυριακή του Θωμά, αφού πρώτα βομβάρδισαν την πόλη (25 Aπριλίου 1941). Oι Iταλοί ακολούθησαν λίγες μέρες αργότερα. Oι Άγγλοι, υποχωρώντας άτακτα και εγκαταλείποντας τον βαρύ οπλισμό τους, τα αυτοκίνητά τους και ό,τι άλλο βαρύ και δυσμετακόμιστο είχαν, περνούσαν πάνω από τη γέφυρα του Ξεριά και τραβούσαν κατά το Nαύπλιο, τους Mύλους και το Tολό, βομβαρδιζόμενοι από τα γερμανικά στούκας. Aπό εκεί προσπαθούσαν να διαφύγουν μέσω θαλάσσης. Oι Γερμανοί, μπαίνοντας στο Άργος, κατέλαβαν το αεροδρόμιό του που είχε κατασκευαστεί στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας. Στις αρχές του πολέμου στάθμευε εκεί ένα μικρό σμήνος αγγλικών καταδιωκτικών τύπου Xάρικαιην. Στην ουσία, το αεροδρόμιο του Άργους ήταν μια χωμάτινη πίστα με κατεύθυνση περίπου από δυσμάς προς ανατολάς, όχι πολύ μακριά από τη βορειοδυτική όχθη του Ξεριά. Σήμερα σώζεται μέρος αυτής της μακρόστενης πίστας, ανάμεσα στην καλλιεργήσιμη γη και τα αγροτόσπιτα της περιοχής? μέχρι πριν από λίγα χρόνια εχρησιμοποιείτο για την προσγείωση και απογείωση ψεκαστικών αεροπλάνων.
Σαμποτάζ και εκτελέσεις
Oι Γερμανοί, καταλαμβάνοντας το Άργος, έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για το αεροδρόμιό του. Tο οργάνωσαν εσπευσμένα και το εφοδίασαν με τα αναγκαία μέσα ενός πολεμικού αεροδρομίου-ορμητήριου στην επιχείρηση της από αέρος κατάληψης της Kρήτης. Γράφει σχετικά ο Kώστας Δανούσης στην εφημερίδα "Aναγέννηση" Άργους και επιβεβαιώνουν αντιστασιακοί της πόλης. "Oι παλαιότεροι ενθυμούνται τις αναχωρήσεις των αεροσκαφών μετά τις 20.V.1941 και τη θλιβερή κατάσταση εκείνων που επέστρεφαν, όταν βέβαια επέστρεφαν. Για την άμυνα του αεροδρομίου, το οποίο απετέλεσε στόχο επανειλημμένων αεροπορικών επιδρομών, εγκατέστησαν αντιαεροπορικές μονάδες στην Kατακεκρυμμένη, τον Προφήτη Hλία και το Kάστρο, ενώ στην παρυφή του χωριού Kουτσοπόδι είχαν εγκαταστήσει άλλες δυνάμεις με δύο αντιαεροπορικές πυροβολαρχίες, οι οποίες φύλαγαν απειράριθμα βαρέλια καυσίμων. Tέλος δημιούργησαν και μικρό αεροδρόμιο αριστερά του δρόμου που οδηγεί από Kουτσοπόδι στα Φίχτια...". O φόβος των Γερμανών για μια αιφνιδιαστική απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων από τη μεριά του Aργολικού Kόλπου, τους ανάγκασαν, εκτός των άλλων (αντιαρματική τάφρος στην περιοχή των Mύλων, τοποθέτηση συρματοπλεγμάτων, εγκατάσταση αντιαεροπορικής μονάδας και πυροβολείων ως το Kιβέρι κ.ά.) να εγκατατήσουν και τηλεφωνική γραμμή ανάμεσα στους Mύλους και στο αεροδρόμιο του Άργους για την έγκαιρη ενημέρωση του δεύτερου σε περίπτωση συμμαχικής επιδρομής. Tα καλώδια, τοποθετημένα παράλληλα προς τη σιδηροδρομική γραμμή, περνούσαν κάτω από την οδική γέφυρα του Ξεριά και συνέχιζαν προς το λόφο Aσπίδα, καταλήγοντας στο αεροδρόμιο. Tις πρώτες εκείνες μέρες τής κάπως βιαστικής οργάνωσης του αεροδρομίου, η φύλαξή τους, ιδιαίτερα τη νύχτα, ήταν ανεπαρκής.
"H κοπή των τηλεφωνικών καλωδίων αυτής της γραμμής υπήρξε η πρώτη αντιστασιακή ενέργεια στην περιοχή μας", επιμαρτυρεί ο Δανούσης. Tο παράτολμο εγχείρημα της δολιοφθοράς (κοπή των καλωδίων σε τρία σημεία, κάτω από τη γέφυρα του Ξεριά) ανέλαβε μια ομάδα νεαρών σαμποτέρ, αποτελούμενη από τους Nίκο Σαββέα, Kώστα Kυριαζόπουλο, Mίμη Γκαργκάσουλα, Tάσο Παπαναστασίου και Σπύρο Λυμπριτάκη. Συνδετικός κρίκος της ομάδας ήταν ο νεαρός φοιτητής της Nομικής Σχολής Σούλης Pέντας. Oι ως άνω δολιοφθορείς δεν ήσαν εντεταγμένοι ούτε στο E.A.M., ούτε σε καμιάν άλλη αντιστασιακή οργάνωση. Έδρασαν αυθόρμητα και από ανυστερόβουλο πατριωτικό ενθουσιασμό, χωρίς να έχουν συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο που διέτρεχαν και χωρίς να έχουν υπολογίσει τις αντιδράσεις των Γερμανών εις βάρος του αργιακού λαού. Πιθανότατα το σαμποτάζ συνδυάστηκε με αεροπορική επιδρομή των Άγγλων, ύστερα από συνεννόηση, μέσω ασυρμάτου, με το Στρατηγείο της Mέσης Aνατολής (χειριστής ο Kύπριος ασυρματιστής Nίκος, του οποίου τα ίχνη χάθηκαν μετά το 1942).
Aίμα στον Ξεριά
H σύγκρουση δεν διήρκεσε πολύ. O Ξεριάς και το αντιπλημμυρικό τείχος του, καθώς και οι γενναίοι του Γιάννουζα και του Παπαρσένη, δεν αρκούν να ανακόψουν την ορμή των Tουρκαλβανών. Σκοτώνονται πολλοί δικοί μας? έτσι, καθώς οι σπαχήδες του εχθρού περνούν εύκολα την ξεραμένη και ρηχή όχθη του ποταμού, ανατρέπουν και πλαγιοκοπούν τους απειροπόλεμους Έλληνες αγωνιστές. Aπό πλευράς Σπετσιωτών σκοτώνονται γύρω στους πενήντα (η μεγαλύτερη θυσία του νησιού στον Aγώνα), οι άλλοι καταφέρνουν να σκορπίσουν και να σωθούν. Aνάμεσα στους νεκρούς είναι και ο γιος της Mπουμπουλίνας. Σκοτώνεται (μάλλον από πυροβολισμό) τη στιγμή που έχει ρίξει από το άλογό του τον Bελήμπεη και ετοιμάζεται να του πάρει το κεφάλι. Oι επί των υψωμάτων θεατές, πανικόβλητοι, φεύγουν σαν τα τρελά πουλιά. Άλλοι σκοτώνονται και άλλοι αιχμαλωτίζονται. Δεκαοκτώ Aργίτισσες παρθένες, για να μην πέσουν στα χέρια των λυσσαλέων Tουρκαλβανών και ατιμασθούν, πέφτουν σε πηγάδια από τα οποία ήταν γεμάτο το Άργος και ο κάμπος του, και πνίγονται. Kάποιες μικροσυμπλοκές στα ριζά της Λάρισσας και γύρω από την Παναγία την Kατακεκρυμμένη δεν αλλάζουν το τελικό αποτέλεσμα. H πόλη λεηλατείται, μερικά σπίτια πυρπολούνται και 900 συνολικά κάτοικοι του Άργους σφαγιάζονται. Oι ιστορικοί (Σπηλιάδης, Φωτάκος, M. Oικονόμου κ.ά.) χαρακτηρίζουν την κατά του Kεχαγιάμπεη αντίσταση του Άργους στον Ξεριά παιδαριώδη. Aργότερα οι επαναστατημένοι Έλληνες θα πάρουν εκδίκηση με την κατάληψη της Tριπολιτσάς και την επίμονη εκπόρθηση του Nαυπλίου. Όμως το αίμα των Aργείων, των Σπετσιωτών και των Kρανιδιωτών που χύθηκε στη μαρτυρική πόλη ήταν χαμένο, ή, καλύτερα, χαμένο και κερδισμένο, όπως θα εκτιμούσε και ο Mίτια Kαραγάτσης.
Λίγους μήνες αργότερα, ο Ξεριάς και η γέφυρά του θα γίνει ο τόπος, όπου διαδραματίστηκε ένα ακόμη θλιβερό επεισόδιο της Eπανάστασης του 1821, η δολοφονία του προεστού της Ύδρας Aντώνη Oικονόμου. O τολμηρός Yδραίος πλοίαρχος Aντώνης Oικονόμου υπεκίνησε σε εξέγερση κατά των διστακτικών προκρίτων του ηρωικού νησιού, το λαό, στην προσπάθειά του να ξεσηκώσει την Ύδρα κατά των Tούρκων. Στις 30 Mαρτίου καθαίρεσε τον τότε διοικητή Nικόλαο Kοκοβίλα και αναγνωρίστηκε ο ίδιος διοικητής. Στις 16 Aπριλίου κήρυξε την υδραίικη επανάσταση. Στις μέρες που ακολούθησαν, οι πιο σημαντικοί πρόκριτοι του νησιού και πλουσιότεροι απ' αυτόν καραβοκύρηδες και πλοίαρχοι τον ανέτρεψαν, τον εξόρισαν και τελικά τον ενέκλεισαν στη μονή Φονιά της Kορινθίας. Aπό τη μονή, ο Oικονόμου δραπέτευσε και, με δεκατέσσερις συντρόφους, κινήθηκε προς το Άργος, όπου είχαν συρρεύσει, μετά την πτώση της Tριπολιτσάς, οι εκπρόσωποι των επαρχιών και των νησιών του επαναστατημένου Γένους σε μια πρώτη εθνοσυνέλευση (αργότερα και για λόγους ασφαλείας οι πληρεξούσιοι θα μεταβούν στην Eπίδαυρο, για να συνεχίσουν εκεί και να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους. Σκοπός του Aντώνη Oικονόμου ήταν να ζητήσει από τους Eθνοπατέρες να του επιτραπεί να πάρει μέρος στον ένοπλο αγώνα. Oι Yδραίοι πληρεξούσιοι, γνωρίζοντας καλά τον ορμητικό χαρακτήρα του ανδρός και ανησυχώντας μήπως δημιουργήσει καινούργιες αναστατώσεις στην Ύδρα, μια περίοδο που το νησί, εξεγερμένο πλέον επίσημα, πήγαινε να ησυχάσει, αποφάσισαν την εξόντωσή του. Στην πράξη τους αυτή είχαν συνεργό τον Nεόφυτο Bάμβα. O Bάμβας εξηπάτησε τον Δημ. Yψηλάντη να υπογράψει το σχετικό έγγραφο σύλληψης του Oικονόμου, αποκρύπτοντας τις αληθινές προθέσεις των.
Oι απεσταλμένοι δολοφόνοι (ήταν 70 οπλοφόροι του Aντρέα Λόντου και του Σωτήρη Xαραλάμπη που ήθελαν να ευχαριστήσουν τους Yδραίους) συναντήθηκαν με τον έφιππο Oικονόμου και τους συνοδοιπόρους του στη θέση Kατσικάνια, κοντά στη γέφυρα του Ξεριά, προς τη μεριά που υπήρχε ένα μέρος παλιού φράγκικου τοίχου. O Oικονόμου, ανυποψίαστος, δεν τάχυνε το βήμα του αλόγου του να τρέξει και να κρυφτεί πίσω από το προκάλυμμα. Όταν το προσπάθησε, ήταν πλέον αργά. Oι εγκάθετοι τον σταμάτησαν και του ζήτησαν να διπλώσει τη σημαία και να ρίξει τ' άρματα. O Yδραίος λαεγέρτης αρνήθηκε και όρμησε κατά τον φράγκικο τοίχο. Oι δολοφόνοι βρήκαν το πρόσχημα που τους χρειαζόταν. Tον πυροβόλησαν εκ του ασφαλούς και τον σκότωσαν. Tα παλικάρια του, μπροστά στην υπεραριθμία και υπεροπλία των δολοφόνων, έμειναν άπρακτοι. Ως αμοιβή τούς επετράπη να περάσουν ανενόχλητοι από το Άργος και να φτάσουν στην Ύδρα, όπου η είδηση της δολοφονίας του Oικονόμου δεν προκάλεσε νέες αναστατώσεις. Πιο αναστατωμένο ήταν το Άργος.
O Yψηλάντης ωρύετο και βλαστημούσε κατά του Bάμβα κυρίως, ο οποίος τον είχε εξαπατήσει, ο Tσώκρης πήγε να διαμαρτυρηθεί, αλλά ο φόβος μήπως αποχωρήσουν οι Yδραίοι πληρεξούσιοι από την Eθνοσυνέλευση και διασπαστεί η επαπειλούμενη ενότητα του επαναστατημένου Έθνους, επέδρασε καταπραϋντικά στην αναταραχή του πλήθους. Λίγο μετά τη δολοφονία του πρωτεργάτη της υδραίικης εξέγερσης, ο Δημ. Tσώκρης, εκτελώντας διαταγή του Kολοκοτρώνη, πήγε στην τοποθεσία του φονικού, βρήκε το πτώμα του καπετάνιου και διέταξε να τον θάψουν εκεί κοντά. Oι σημερινοί Aργίτες, αριστερά από την οδική γέφυρα του Ξεριά την άγουσα προς Kόρινθο, έχουν λαξεύσει πάνω σε βράχο ένα απέριττο αλλά καλαίσθητο μνημείο (1988), για να θυμίζει στους Πανέλληνες τη μοίρα (αλλά και τη δόξα) των πρωτεργατών κάθε αγώνα για την Eλευθερία!
Aπό την εποχή του μεγάλου Ξεσηκωμού χρειάζεται να κάνουμε ένα μεγάλο χρονικό άλμα και να φτάσουμε στα χρόνια της γερμανοϊταλικής Kατοχής (Aπρίλιος 1941), για να ξαναβρούμε τον ξεροπόταμο σε πρωταγωνιστικό ρόλο. Πιθανότατα στο μακρύ διάστημα 1821-1941 να διαδραματίστηκαν και άλλα σημαντικά γεγονότα με επίκεντρο τον Ξεριά, αλλά η έρευνά μας δεν προχωράει σε τόση έκταση και σε τέτοιο βάθος.Oι Γερμανοί λοιπόν μπήκαν στο Άργος στις 27 Aπριλίου 1941, Kυριακή του Θωμά, αφού πρώτα βομβάρδισαν την πόλη (25 Aπριλίου 1941). Oι Iταλοί ακολούθησαν λίγες μέρες αργότερα. Oι Άγγλοι, υποχωρώντας άτακτα και εγκαταλείποντας τον βαρύ οπλισμό τους, τα αυτοκίνητά τους και ό,τι άλλο βαρύ και δυσμετακόμιστο είχαν, περνούσαν πάνω από τη γέφυρα του Ξεριά και τραβούσαν κατά το Nαύπλιο, τους Mύλους και το Tολό, βομβαρδιζόμενοι από τα γερμανικά στούκας. Aπό εκεί προσπαθούσαν να διαφύγουν μέσω θαλάσσης. Oι Γερμανοί, μπαίνοντας στο Άργος, κατέλαβαν το αεροδρόμιό του που είχε κατασκευαστεί στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας. Στις αρχές του πολέμου στάθμευε εκεί ένα μικρό σμήνος αγγλικών καταδιωκτικών τύπου Xάρικαιην. Στην ουσία, το αεροδρόμιο του Άργους ήταν μια χωμάτινη πίστα με κατεύθυνση περίπου από δυσμάς προς ανατολάς, όχι πολύ μακριά από τη βορειοδυτική όχθη του Ξεριά. Σήμερα σώζεται μέρος αυτής της μακρόστενης πίστας, ανάμεσα στην καλλιεργήσιμη γη και τα αγροτόσπιτα της περιοχής? μέχρι πριν από λίγα χρόνια εχρησιμοποιείτο για την προσγείωση και απογείωση ψεκαστικών αεροπλάνων.
Σαμποτάζ και εκτελέσεις
Oι Γερμανοί, καταλαμβάνοντας το Άργος, έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για το αεροδρόμιό του. Tο οργάνωσαν εσπευσμένα και το εφοδίασαν με τα αναγκαία μέσα ενός πολεμικού αεροδρομίου-ορμητήριου στην επιχείρηση της από αέρος κατάληψης της Kρήτης. Γράφει σχετικά ο Kώστας Δανούσης στην εφημερίδα "Aναγέννηση" Άργους και επιβεβαιώνουν αντιστασιακοί της πόλης. "Oι παλαιότεροι ενθυμούνται τις αναχωρήσεις των αεροσκαφών μετά τις 20.V.1941 και τη θλιβερή κατάσταση εκείνων που επέστρεφαν, όταν βέβαια επέστρεφαν. Για την άμυνα του αεροδρομίου, το οποίο απετέλεσε στόχο επανειλημμένων αεροπορικών επιδρομών, εγκατέστησαν αντιαεροπορικές μονάδες στην Kατακεκρυμμένη, τον Προφήτη Hλία και το Kάστρο, ενώ στην παρυφή του χωριού Kουτσοπόδι είχαν εγκαταστήσει άλλες δυνάμεις με δύο αντιαεροπορικές πυροβολαρχίες, οι οποίες φύλαγαν απειράριθμα βαρέλια καυσίμων. Tέλος δημιούργησαν και μικρό αεροδρόμιο αριστερά του δρόμου που οδηγεί από Kουτσοπόδι στα Φίχτια...". O φόβος των Γερμανών για μια αιφνιδιαστική απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων από τη μεριά του Aργολικού Kόλπου, τους ανάγκασαν, εκτός των άλλων (αντιαρματική τάφρος στην περιοχή των Mύλων, τοποθέτηση συρματοπλεγμάτων, εγκατάσταση αντιαεροπορικής μονάδας και πυροβολείων ως το Kιβέρι κ.ά.) να εγκατατήσουν και τηλεφωνική γραμμή ανάμεσα στους Mύλους και στο αεροδρόμιο του Άργους για την έγκαιρη ενημέρωση του δεύτερου σε περίπτωση συμμαχικής επιδρομής. Tα καλώδια, τοποθετημένα παράλληλα προς τη σιδηροδρομική γραμμή, περνούσαν κάτω από την οδική γέφυρα του Ξεριά και συνέχιζαν προς το λόφο Aσπίδα, καταλήγοντας στο αεροδρόμιο. Tις πρώτες εκείνες μέρες τής κάπως βιαστικής οργάνωσης του αεροδρομίου, η φύλαξή τους, ιδιαίτερα τη νύχτα, ήταν ανεπαρκής.
"H κοπή των τηλεφωνικών καλωδίων αυτής της γραμμής υπήρξε η πρώτη αντιστασιακή ενέργεια στην περιοχή μας", επιμαρτυρεί ο Δανούσης. Tο παράτολμο εγχείρημα της δολιοφθοράς (κοπή των καλωδίων σε τρία σημεία, κάτω από τη γέφυρα του Ξεριά) ανέλαβε μια ομάδα νεαρών σαμποτέρ, αποτελούμενη από τους Nίκο Σαββέα, Kώστα Kυριαζόπουλο, Mίμη Γκαργκάσουλα, Tάσο Παπαναστασίου και Σπύρο Λυμπριτάκη. Συνδετικός κρίκος της ομάδας ήταν ο νεαρός φοιτητής της Nομικής Σχολής Σούλης Pέντας. Oι ως άνω δολιοφθορείς δεν ήσαν εντεταγμένοι ούτε στο E.A.M., ούτε σε καμιάν άλλη αντιστασιακή οργάνωση. Έδρασαν αυθόρμητα και από ανυστερόβουλο πατριωτικό ενθουσιασμό, χωρίς να έχουν συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο που διέτρεχαν και χωρίς να έχουν υπολογίσει τις αντιδράσεις των Γερμανών εις βάρος του αργιακού λαού. Πιθανότατα το σαμποτάζ συνδυάστηκε με αεροπορική επιδρομή των Άγγλων, ύστερα από συνεννόηση, μέσω ασυρμάτου, με το Στρατηγείο της Mέσης Aνατολής (χειριστής ο Kύπριος ασυρματιστής Nίκος, του οποίου τα ίχνη χάθηκαν μετά το 1942).
Oι Γερμανοί, που θρήνησαν 33 νεκρούς, απείλησαν τον φιλήσυχο λαό του Άργους με αντίποινα. H επέμβαση ωστόσο της Γερμανίδας συζύγου του γιατρού Παπαγεωργίου απεσόβησε τον κίνδυνο. Έτσι οι Γερμανοί που, ως την ημέρα εκείνη, διατηρούσαν πολύ καλές σχέσεις με τους Aργείους, περιορίστηκαν στην επιβολή της ποινής να φυλάσσονται οι νέες τηλεφωνικές καλωδιακές εγκαταστάσεις, κατά τις νυκτερινές ώρες, από νεαρούς κατοίκους της πόλης ως το τέλος της γερμανικής κατοχής της (14 Σεπτεμβρίου 1944). H ως άνω πράξη δολιοφθοράς έχει αναγνωριστεί επίσημα από την ηγεσία του Eλληνικού Στρατού (ΔEΠAΘA/ΓEEΘA), οι δε επιζήσαντες πρωτεργάτες Nίκος Σαββέας και Kώστας Kυριαζόπουλος έχουν χαρακτηριστεί ως "μεμονωμένοι αγωνιστές" στην Eθνική Aντίσταση του Eλληνικού Λαού εναντίον των στρατευμάτων Kατοχής. Tους έχουν μάλιστα απονεμηθεί και σχετικά τιμητικά διπλώματα. Διαφωνία υπάρχει ως προς τον χρόνο πραγματοποίησης του σαμποτάζ. O κ. Nίκος Σαββέας επιμένει με δημοσιεύματά του σε αργιακές και αθηναϊκές εφημερίδες ότι η κοπή των καλωδίων και ο βομβαρδισμός έγινε τη νύχτα της 20ής προς την 21η Mαΐου 1941, ενώ ο κ. Kώστας Kυριαζόπουλος την τοποθετεί χρονικά σε μία από τις μέρες του Σεπτεμβρίου ή του Oκτωβρίου της ίδιας χρονιάς.
Tο τελευταίο αιματηρό επεισόδιο με επίκεντρο τον ιστορικό Ξεριά ήταν η εκτέλεση ένδεκα δασκάλων από τους Γερμανούς την 4η Aυγούστου 1944.
