Οι 12 μήνες της Αλκης Κυριακίδου- Νέστορος
Ο Σεπτέμβρης είναι ο ένατος μήνας του χρόνου. Το όνομά του, όμως, σημαίνει έβδομος, από το λατινικό septem= εφτά. Ήταν έβδομος ο Σεπτέμβρης, όταν το έτος των Ρωμαίων άρχιζε από τον Μάρτη· πριν δηλαδή καθιερωθεί ως πρωτοχρονιά η 1ηΙανουαρίου. Η 1ηΣεπτεμβρίου ήταν επίσης για τους Ρωμαίους η τρίτη πρωτοχρονιά (εκτός από την 1ηΜαρτίου), η οποία μάλιστα διατηρήθηκε και στο Βυζάντιο και είναι ακόμη, όπως ξέρουμε, η αρχή του εκκλησιαστικού έτους.
Την 1η Σεπτεμβρίου οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν indictio (= ινδικτιώνα). Η λέξη αποδόθηκε στα ελληνικά με τον όρο επινέμησις και σημαίνει κατανομή των φόρων. Ινδικτιώνα δεν σημαίνει μόνο κατανομή των φόρων, αλλά είναι και ένας τρόπος υπολογισμού του χρόνου για την εκκλησιαστική χρονολόγηση. Η κάθε ινδικτιώνα αποτελεί έναν κύκλο δεκαπέντε χρόνων. Σε τι αντιστοιχεί αυτός ο κύκλος; Δεν συμφωνεί με τους κύκλους του Ηλίου, ούτε με τους κύκλους της Σελήνης.
Γιατί λοιπόν μετρούν το χρόνο ανά δέκα πέντε; Το ερώτημα αυτό απασχόλησε, φαίνεται και τους εκκλησιαστικούς ερμηνευτές. Στο συναξαριστή (αυτός που γράφει τους βίους των Αγίων) του Νικόδημου υπάρχει η ακόλουθη εξήγηση: «ότι η αιτία του να ανεβαίνει η ινδικτιώνα έως εις τας δεκαπέντε, είναι η εναλλαγή των ανθρωπίνων ηλικιών· κατά δεκαπέντε γάρ χρόνους αλλάττουν οι άνθρωποι μεγάλας εναλλαγάς. Διότι εις τους δεκαπέντε χρόνους αρχίζει ο άνθρωπος να τριχώνει· εις τους δις δεκαπέντε λαμβάνει το τέλειον της ηλικίας· εις τους τετράκις δεκαπέντε γίνεται λευκογενής· εις τους πεντάκις δεκαπέντε γίνεται ο άνθρωπος γέρων· και εις τους εξάκις δεκαπέντε γίνεται ο άνθρωπος εσχατόγερος».
Το Σεπτέμβρη όλες οι σοδειές έχουν πια συγκεντρωθεί. Γιαυτό και το κράτος μπορεί τώρα να κατανείμει τους φόρους στους υπηκόους ανάλογα με την παραγωγή που είχε ο καθένας. To Σεπτέμβρη αρχίζει η προετοιμασία της σποράς και παλιότερα γίνονταν οι αγροτικές συμβάσεις και τα ταξίδια των ναυτικών.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας η 1η Σεπτεμβρίου ονομάστηκε και ονομάζεται Αρκιχρονιά ενώ η παραμονή της, η 31η Αυγούστου Κλειδοχρονιά, γιατί κλειδώνει ο παλιός ο χρόνος καιξεκλειδώνει ο καινούργιος. Με την αρχή του καινούργιου πιστεύουνε πως ο άγγελος απογράφει τις ψυχές που θα πεθάνουνε μέσα στη χρονιά· γι’αυτό και η 1η Σεπτέμβρη λέγεται σε πολλά μέρη του χρονογράφου.
Τα έθιμα που συνδέονται με τα περάσματα (πέρασμα από κάτι που τελειώνει σε κάτι καινούργιο που αρχίζει) ονομάζονται στη Λαογραφία «διαβατήρια έθιμα». Ας δούμε ποια είναι αυτά που εντοπίζονται στην πρωτοχρονιά του Σεπτέμβρη.
Στη Χώρα της Κώ το βράδυ της παραμονής αστρονομούν,[...] Στην Σωζόπολη της Ανατολικής Θράκης την ημέρα αυτή το πρωί ράντιζαν ο καθένας με αγιασμό το σπίτι του, τα αμπέλια του και τα δίχτυα τους οι ψαράδες για να βλογηθούν και να δώσουν πολλά ψάρια. Τα διαβατήρια έθιμα, συνεπώς, αποσκοπούν στο να εξασφαλιστεί η ευημερία για την καινούργια εποχή που τώρα αρχίζει.
Η σημαντικότερη γιορτή του Σεπτέμβρη είναι η 14 του μήνα, του Σταυρού (ο μήνας λέγεται και Σταυριάτης, Σταυρός και η 1η του μήνα Πρωτοσταυριά). Την ημέρα αυτή έχουμε την φθινοπωρινή ισημερία και είναι σημαντικό χρονικό όριο για τις δουλειές των Ελλήνων χωρικών (γεωργών και ναυτικών).
Με τη γιορτή του Σταυρού στους περισσότερους ελληνικούς τόπους συνδέεται η προετοιμασία του σπόρου που θα ξαναγονιμοποιήσει στη γη. «Ηρθε Σταυρός, σταύρωνε και σπέρνε» λένε στο χωριό Δρυμός. Τότε κατεβάζουν το σταυρό των σταχυών, που το είχαν πλέξει με τα τελευταία στάχυα του θερισμού, τρίβουνε τα στάχυα και πηγαίνουνε τους σπόρους εκείνους μαζί με άλλους στην εκκλησιά. Το ίδιο κάνουνε και στη Νάξο.
Μια άλλη συνήθεια είναι να αναπιάνουν, όπως λένε, την ημέρα αυτή το προζύμι της χρονιάς. Στο χωριό Αργυράδες της Κέρκυρας οι γυναίκες παίρνουν ένα κλωνάρι βασιλικό από την εκκλησία και κάθε μια το πηγαίνει σπίτι, παίρνει αμίλητη νερό από το πηγάδι, και σε μια καδίνα παστρικιά σαν κουφέτο βάζει το αμίλητο νερό, αλεύρι, το κλωνάρι του βασιλικού, με μια ξύλινη κουτάλα το ανακατεύει, το κάνει ένα λείο μείγμα, μετά το πλάθει, το αφήνει να φουσκώσει, χωρίς καθόλου προζύμι. Αυτό το αποδίδουν στη θαυματουργή επίδραση του σταυρολούλουδου (βασιλικού) που φύτρωσε σύμφωνα με την παράδοση, στο μέρος που είχανε παραχώσει οι άπιστοι τον Τίμιο Σταυρό, και μοσχοβόλησε όλος ο κόσμος.[...]
Η γιορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού είναι επίσης το χρονικό όριο για να δέσουν τα καράβια τους οι ναυτικοί.
Τέλος πρέπει να αναφέρουμε το πλέον γνωστό περιεχόμενο αυτού του μήνα: Τον Τρύγο. Η γιορτή του κρασιού είναι σήμερα από τις πιο γνωστές τουριστικές ατραξιόν των αμπελουργικών περιοχών.
Αλλωστε ο Σεπτέμβρης είναι γνωστός σαν Τρυγητής Τρυγομηνάς και Πετμεζάς. Στον τρύγο χρειάζεται μεγάλη προσοχή να μη «βασκαθούν» τα σταφύλια. Δεν τρυγούν Τρίτη και Παρασκευή, φροντίζουν να μη τελειώσουν Σάββατο και δεν δουλεύουν τις αργίες να μη τους τιμωρήσει ο Άγιος (8 Σεπτεμβρίου Γενέθλιο της Θεοτόκου, 26 του Σεπτέμβρη του Ιωάννη του Θεολόγου-τον λένε άγιο Γιάννη Ταλαρά ή Καλαθά).
Την 1η Σεπτεμβρίου οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν indictio (= ινδικτιώνα). Η λέξη αποδόθηκε στα ελληνικά με τον όρο επινέμησις και σημαίνει κατανομή των φόρων. Ινδικτιώνα δεν σημαίνει μόνο κατανομή των φόρων, αλλά είναι και ένας τρόπος υπολογισμού του χρόνου για την εκκλησιαστική χρονολόγηση. Η κάθε ινδικτιώνα αποτελεί έναν κύκλο δεκαπέντε χρόνων. Σε τι αντιστοιχεί αυτός ο κύκλος; Δεν συμφωνεί με τους κύκλους του Ηλίου, ούτε με τους κύκλους της Σελήνης.
Γιατί λοιπόν μετρούν το χρόνο ανά δέκα πέντε; Το ερώτημα αυτό απασχόλησε, φαίνεται και τους εκκλησιαστικούς ερμηνευτές. Στο συναξαριστή (αυτός που γράφει τους βίους των Αγίων) του Νικόδημου υπάρχει η ακόλουθη εξήγηση: «ότι η αιτία του να ανεβαίνει η ινδικτιώνα έως εις τας δεκαπέντε, είναι η εναλλαγή των ανθρωπίνων ηλικιών· κατά δεκαπέντε γάρ χρόνους αλλάττουν οι άνθρωποι μεγάλας εναλλαγάς. Διότι εις τους δεκαπέντε χρόνους αρχίζει ο άνθρωπος να τριχώνει· εις τους δις δεκαπέντε λαμβάνει το τέλειον της ηλικίας· εις τους τετράκις δεκαπέντε γίνεται λευκογενής· εις τους πεντάκις δεκαπέντε γίνεται ο άνθρωπος γέρων· και εις τους εξάκις δεκαπέντε γίνεται ο άνθρωπος εσχατόγερος».
Το Σεπτέμβρη όλες οι σοδειές έχουν πια συγκεντρωθεί. Γιαυτό και το κράτος μπορεί τώρα να κατανείμει τους φόρους στους υπηκόους ανάλογα με την παραγωγή που είχε ο καθένας. To Σεπτέμβρη αρχίζει η προετοιμασία της σποράς και παλιότερα γίνονταν οι αγροτικές συμβάσεις και τα ταξίδια των ναυτικών.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας η 1η Σεπτεμβρίου ονομάστηκε και ονομάζεται Αρκιχρονιά ενώ η παραμονή της, η 31η Αυγούστου Κλειδοχρονιά, γιατί κλειδώνει ο παλιός ο χρόνος καιξεκλειδώνει ο καινούργιος. Με την αρχή του καινούργιου πιστεύουνε πως ο άγγελος απογράφει τις ψυχές που θα πεθάνουνε μέσα στη χρονιά· γι’αυτό και η 1η Σεπτέμβρη λέγεται σε πολλά μέρη του χρονογράφου.
Τα έθιμα που συνδέονται με τα περάσματα (πέρασμα από κάτι που τελειώνει σε κάτι καινούργιο που αρχίζει) ονομάζονται στη Λαογραφία «διαβατήρια έθιμα». Ας δούμε ποια είναι αυτά που εντοπίζονται στην πρωτοχρονιά του Σεπτέμβρη.
Στη Χώρα της Κώ το βράδυ της παραμονής αστρονομούν,[...] Στην Σωζόπολη της Ανατολικής Θράκης την ημέρα αυτή το πρωί ράντιζαν ο καθένας με αγιασμό το σπίτι του, τα αμπέλια του και τα δίχτυα τους οι ψαράδες για να βλογηθούν και να δώσουν πολλά ψάρια. Τα διαβατήρια έθιμα, συνεπώς, αποσκοπούν στο να εξασφαλιστεί η ευημερία για την καινούργια εποχή που τώρα αρχίζει.
Η σημαντικότερη γιορτή του Σεπτέμβρη είναι η 14 του μήνα, του Σταυρού (ο μήνας λέγεται και Σταυριάτης, Σταυρός και η 1η του μήνα Πρωτοσταυριά). Την ημέρα αυτή έχουμε την φθινοπωρινή ισημερία και είναι σημαντικό χρονικό όριο για τις δουλειές των Ελλήνων χωρικών (γεωργών και ναυτικών).
Με τη γιορτή του Σταυρού στους περισσότερους ελληνικούς τόπους συνδέεται η προετοιμασία του σπόρου που θα ξαναγονιμοποιήσει στη γη. «Ηρθε Σταυρός, σταύρωνε και σπέρνε» λένε στο χωριό Δρυμός. Τότε κατεβάζουν το σταυρό των σταχυών, που το είχαν πλέξει με τα τελευταία στάχυα του θερισμού, τρίβουνε τα στάχυα και πηγαίνουνε τους σπόρους εκείνους μαζί με άλλους στην εκκλησιά. Το ίδιο κάνουνε και στη Νάξο.
Μια άλλη συνήθεια είναι να αναπιάνουν, όπως λένε, την ημέρα αυτή το προζύμι της χρονιάς. Στο χωριό Αργυράδες της Κέρκυρας οι γυναίκες παίρνουν ένα κλωνάρι βασιλικό από την εκκλησία και κάθε μια το πηγαίνει σπίτι, παίρνει αμίλητη νερό από το πηγάδι, και σε μια καδίνα παστρικιά σαν κουφέτο βάζει το αμίλητο νερό, αλεύρι, το κλωνάρι του βασιλικού, με μια ξύλινη κουτάλα το ανακατεύει, το κάνει ένα λείο μείγμα, μετά το πλάθει, το αφήνει να φουσκώσει, χωρίς καθόλου προζύμι. Αυτό το αποδίδουν στη θαυματουργή επίδραση του σταυρολούλουδου (βασιλικού) που φύτρωσε σύμφωνα με την παράδοση, στο μέρος που είχανε παραχώσει οι άπιστοι τον Τίμιο Σταυρό, και μοσχοβόλησε όλος ο κόσμος.[...]
Η γιορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού είναι επίσης το χρονικό όριο για να δέσουν τα καράβια τους οι ναυτικοί.
Τέλος πρέπει να αναφέρουμε το πλέον γνωστό περιεχόμενο αυτού του μήνα: Τον Τρύγο. Η γιορτή του κρασιού είναι σήμερα από τις πιο γνωστές τουριστικές ατραξιόν των αμπελουργικών περιοχών.
Αλλωστε ο Σεπτέμβρης είναι γνωστός σαν Τρυγητής Τρυγομηνάς και Πετμεζάς. Στον τρύγο χρειάζεται μεγάλη προσοχή να μη «βασκαθούν» τα σταφύλια. Δεν τρυγούν Τρίτη και Παρασκευή, φροντίζουν να μη τελειώσουν Σάββατο και δεν δουλεύουν τις αργίες να μη τους τιμωρήσει ο Άγιος (8 Σεπτεμβρίου Γενέθλιο της Θεοτόκου, 26 του Σεπτέμβρη του Ιωάννη του Θεολόγου-τον λένε άγιο Γιάννη Ταλαρά ή Καλαθά).
