 |
| Ντάϊαμοντ (αντιτορπιλικό). Σύμφωνα με πίνακα που έστειλε η υπηρεσία Κοινοπολιτεία – Υπηρεσία πολεμικών τάφων, πνίγηκαν 144 άτομα. |
Εκείνες τις φριχτές ημέρες 20-4-1941 έγινε η οριστική κατάρρευση του Ελληνικού μετώπου στην Αλβανία. Πλησίαζαν οι Γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις, η 117η Μεραρχία Καταδρομών, που ήταν μέρος της 12ης Γερμανικής Στρατιάς εναντίον της Ελλάδας, υπό την διοίκηση του Γερμανού στρατάρχου Βίλχελμ Λιστ. Το πρωί της 27-4-1941 και στη θέση Λάκκα-Καμινάκι (κοντά στο γήπεδο του Τολού) έγινε μάχη μεταξύ των Άγγλων-Αυστραλών-Νεοζηλανδών και Κυπρίων που αποχωρούσαν, εναντίον των επερχόμενων εισβολέων κατακτητών Γερμανών, μοτοσικλετιστών και αλεξιπτωτιστών. Ήταν μονάδες της 6ης Νεοζηλανδικής ταξιαρχίας και άλλων Βρετανικών δυνάμεων, που γενναία αντιστάθηκε και εμπόδισε τους εισβολείς Γερμανούς.
Προς το Τολό προπορευόταν το 2° τάγμα Γερμανών με τον 6° λόχο. Διοικητής του τάγματος ήταν ο Γερμανός ταγματάρχης Πίτσονκα. Επειδή είχε σπάσει το πόδι του με την πτώση του με αλεξίπτωτο στον Ισθμό της Κορίνθου, με απόφαση του συνταγματάρχη Στουρμ ανέλαβε καθήκοντα διοικητού τάγματος ο λοχαγός Γκέρχαρντ Σίρμερ. Για την περιοχή της Πελοποννήσου την επίθεση είχε αναλάβει η 5η τεθωρακισμένη μεραρχία.
Ο Γερμανός συνταγματάρχης Στούρμ μαζί με τον λοχαγό Σίρμερ μπήκαν στο Τολό αλλά βρήκαν συμμαχική αντίσταση στη Λάκκα. Εκεί έκανε θραύση ο Γερμανός ανθυπολοχαγός Τόυζεν, ο οποίος αν και τραυματισμένος ορμούσε μπροστά. Δόθηκε πεντάωρη σκληρή μάχη στη θέση Λάκκα από την δεξιά πλευρά του δρόμου της Ασίνης, στη θέση Ντάπια (Μπιρμπιλέϊκα) στους πρόποδες του Προφήτη Ηλία και από την απέναντι αριστερή πλευρά του δρόμου, στη θέση Δραγασούρα, κοντά στο ποδοσφαιρικό γήπεδο του Τολού, 100 άνδρες Βρετανοί, Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί – εμπόδισαν σκληρά τους επερχόμενους Γερμανούς να περάσουν.
Ακούγαμε πυκνούς πολυβολισμούς και συχνά δυνατές εκρήξεις όλμων και άλλων πολεμικών όπλων. Δυο τρία Γερμανικά αεροπλάνα ανέβαιναν και κατέβαιναν πάνω από το πεδίο εκείνης της μάχης. Στο τέλος μετρήθηκαν μερικοί νεκροί. Απ’ τις συμμαχικές δυνάμεις 5 Άγγλοι και 3 Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί. Απ’ τους Γερμανούς 4-5 νεκροί Γερμανοί στρατιώτες. Τους νεκρούς Γερμανούς στρατιώτες τους θάψανε στο νεκροταφείο Ναυπλίου. Τους Συμμάχους τους θάψανε στη θέση Λάκκα, κάτω από κάτι ελιές που ήταν τότε. Πάνω σε κάθε μνήμα είχαν τοποθετήσει το κράνος του.
Από τους υποχωρούντες Συμμάχους από δω, το Τολό, αιχμαλωτίστηκαν κατά άλλους ιστορικούς 1.700 ή κατά άλλους 2.200 στρατιώτες, ενώ οι αξιωματικοί έφυγαν με πολεμικά πλοία. (Πληροφορίες: α) Απ’ το βιβλίο του Νταίηβιντ Τόμας, «Κρήτη ’41. Ο πόλεμος στη θάλασσα», β) «Θύελλα στα Βαλκάνια», Εφημερίδα «Ακρόπολις» Τρίτη, 11/3/1980 και γ) Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού – Αρχείον Ιστορίας Στρατού, σελίδες 61-62-63 δ) «Η έγχρωμη Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου» , ε) Χάϊντς Ρίχτερ «Η Ιταλογερμανική επίθεση εναντίον της»).
Οι υποχωρούντες Σύμμαχοι περίτρομοι πήραν τις βάρκες Τολιανών ψαράδων και ανοίχτηκαν στο πέλαγος, για Τσακωνιά, Μονεμβάσια, Σπέτσες και άλλες περιοχές. Η συνθηκολόγηση των Ελληνικών και των Γερμανικών δυνάμεων στα Ηπειρωτικά βουνά υπογράφτηκε στις 22-4-1941, και στις 24/4/-1941 άρχισαν να φεύγουν οι Βρετανικές δυνάμεις από την Ελλάδα από θαλάσσιες ακτές όπως το Πόρτο – Ράφτη, τη Ραφήνα, την Ελευσίνα, τα Μέγαρα, την Κόρινθο, το Ναύπλιο, το Τολό, τους Μύλους, τη Μονεμβάσια, την Καλαμάτα κ.λ.π. Η Ελληνική Κυβέρνηση μεταφέρθηκε στη Σούδα της Κρήτης. Εδώ στην περιοχή μας ανώτατος στρατιωτικός διοικητής ήταν ο στρατηγός Χένρυ Μαίτλαντ Γουΐλσον.
Εκείνη την ημέρα με το επιτελείο του και άλλους Στρατηγούς και Ναυάρχους βρισκόταν στους Μύλους Αργολίδας. Από τους Μύλους (27 Απριλίου, πρωί) με το υδροπλάνο του, τύπου Σάντερλαντ, έφυγε και πήγε στην Κρήτη. Διάδοχό του άφησε τον Νεοζηλανδό υποστράτηγο Μπέρναρντ Φρέϊμπεργκ, ο οποίος αργότερα πήγε στην Μονεμβάσια και από κει με τον Ναύαρχο Μπέϊλλι-Γκρόμαν έφυγαν και πήγαν στην Κρήτη.
Εκείνες τις μέρες και νύχτες στο Τολό είχανε πλησιάσει τα πολεμικά πλοίαΓκλένυαρν, Ντάϊαμοντ, Γκρίφιν, Άϊσις, Στιούαρτ και παρελάμβαναν τους υποχωρούντες στρατιώτες. Οι αποχωρούσες στρατιωτικές δυνάμεις, πρόλαβαν και επιβιβάστηκαν στα πλοία, φεύγανε με άτακτη φυγή, με πανικό και απελπισία, με αγωνία και τρομάρα για το άγνωστο μέλλον. Από επάνω τους είχαν πετάξει κάθε διακριτικό γνώρισμα και στολίδι της στρατιωτικής φορεσιάς και διακριτικό του βαθμού που έφεραν, δίχως πηλίκια, δίχως γαλόνια, ούτε φυσιγγιοθήκες, δίχως τα ξίφη τους, με τσαλακωμένες τις στρατιωτικές φορεσιές τους και οι περισσότεροι αξύριστοι και πεινασμένοι- ξελιγωμένοι.
Στους δρόμους και στις πλαγιές των βουνών, στους λόφους και στα ρέματα βρίσκαμε πεταμένα πολεμικά τουφέκια, περίστροφα, πολυβόλα και πηλίκια αξιωματικών, πολλές στρατιωτικές κουβέρτες, καραβάνες συσσιτίου, διάσπαρτα πολλά παγούρια [υδροδοχεία] μέσα στα θυμάρια και τα πουρνάρια στις πλαγιές του Τολού, μάσκες αντιασφυξιογόνες, χαρτονομίσματα εγγλέζικα, σκόρπια λερωμένα και κατεστραμμένα στον κεντρικό δρόμο Τολού. Πεταμένες ταμπακιέρες με τσιγάρα ή δίχως τσιγάρα, κουτιά με σοκολάτες, ρολόγια χεριού, γυαλιά ηλίου, κιάλια, διόπτρες μακρινών αποστάσεων (στρατιωτικά κιάλια). Είδαμε ομάδα Βρετανών που έκαιγε χαρτονομίσματα, χάρτινες λίρες Αγγλίας, ήτανε το Ταμείο Ταξιαρχίας.
Στις πλαγιές και στους λόφους βρίσκαμε πολλά εγκαταλελειμμένα αυτοκίνητα με στρατιωτικό εξοπλισμό ή κενά, παραδίπλα άλλα τεθωρακισμένα ή ερπυστριοφόρα και σκόρπια πολλά σιδερένια ανταλλακτικά και εργαλεία αυτοκινήτων. Όλοι οι κάτοικοι του χωριού είχανε βγει για πλιάτσικο.
Αξέχαστη μέρα, η μέρα που έγινε η πεισματική εκείνη μάχη στο Καμινάκι-Λάκα Τολού, πένθιμη ημέρα με ζοφερές αναμνήσεις. Αποβραδίς είχανε βομβαρδίσει και βυθίσει στο λιμάνι Ναυπλίου και στην Αρβανιτιά τέσσερα Βρετανικά πολεμικά πλοία. Απ’ το Τολό είχαν επιβιβαστεί στα πολεμικά πλοία και αναχωρήσει 2.500 στρατιώτες.
Εκείνες τις βραδιές, 27-28 Απριλίου 1941, οι περισσότεροι κάτοικοι του Τολού, γυναίκες, άνδρες, παιδιά, γέροι, γερόντισσες καταφοβισμένοι πεζοπορώντας πήγαμε και κοιμηθήκαμε στο εκκλησάκι της Αγίας Σωτήρας. Και άλλοι μερικοί κοιμηθήκανε στα μαντριά του Αντίκα.
Από τους δραπετεύσαντες αυτούς, ένας Βρετανός στρατιώτης επιζεί ακόμα στην Αγγλία, ο Ρ.Σ. Ουάττ (Λέστερ -Λέστερσάΐρ). Το 2003, Αύγουστο μήνα, είχε έλθει τουρίστας στο Τολό. Με κάλεσαν, πήγα τον βρήκα, γνωριστήκαμε και έχουμε μεταξύ μας αλληλογραφία. Συμφωνήσαμε να μπορέσουμε και με τη βοήθεια του Δήμου Ασίνης να οικοδομήσουμε μνημείο για τους νεκρούς της μάχης Καμινάκι-Λάκκα Τολού, που αμυνόμενοι σκοτώθηκαν και έμειναν άταφοι 1 -2 εικοσιτετράωρα, δίχως να χυθεί μητρικό δάκρυ στον τάφο τους.
Μερικές πληροφορίες και σημειώσεις για το εκστρατευτικό Βρετανικό Σώμα στην Ελλάδα για την ενίσχυση των Ελληνικών δυνάμεων
Συμμαχικές στρατιωτικές δυνάμεις [Βρετανικές, Αυστραλιανές, Νεοζηλανδικές και Κυπριακές], που ήλθαν για να βοηθήσουν τις Ελληνικές δυνάμεις 58.000 άνδρες από την Αλεξάνδρεια στον Πειραιά και από αυτούς απομακρύνθηκαν απ’ την Ελλάδα 50.732 στρατιώτες. Ο Ναύαρχος Χάρολντ Μπέϊλυ Γκρόμαν μετακίνησε τις δυνάμεις του από την Αθήνα και πήγε στους Μύλους Αργολίδας. Την ίδια ημέρα, 24/4/41 ο Βασιλεύς και μερικά μέλη της Ελληνικής Κυβέρνησης με υδροπλάνο τύπου Σάντερλαντ πήγανε στην Σούδα Κρήτης.
Ο Στρατηγός Χένρυ Μαίτλαντ-Γουΐλσον αναχώρησε και πήγε στην Κρήτη. Η ομάδα της 6ης Νεοζηλανδικής ταξιαρχίας ήλθε στο Ναύπλιο, το Άργος, το Τολό, και στον δρόμο προς την Τρίπολη.
Στις 27-4-1941 στο λιμάνι της Καλαμάτας και ώρα ξημερώματα προς Κυριακή με τα πλοία Ντιφέντερ και Ντάϊαμοντ περιλαμβάνονταν και 250 στρατιώτες που είχαν επιβιβαστεί στο Ντιφέντερ. Το σκάφος αυτό βρήκε καιρό να φορτώσει μερικά κιβώτια που είχαν μέσα τους τον πολύτιμο θησαυρό του Γιουγκοσλαβικού στέμματος.
Η νηοπομπή ξεκίνησε τα ξημερώματα ώρα 3:40′, πλέοντας προς τα κάτω, μέσα από τον κόλπο Καλαμάτας προς το Αιγαίο πέλαγος μέσα από το στενό των Αντικυθήρων και από τον κόλπο της Σούδας.
Το πλοίο Γκλένηαρν είχε ρυμουλκηθεί από το πλοίο Γκρίφιν στον κόλπο Κισσάμου Κρήτης, πέρασε από το νησί Γαύδος και έφτασαν στην Αλεξάνδρεια.
Στο πλοίο Ντάϊαμοντ ήταν φορτωμένο το Ελληνικό χρυσάφι αξίας 7.000.000 λιρών, που είχε παραλάβει από τον κόλπο Σούδας και το μετέφερε στην Αλεξάνδρεια. Το πλοίο Ντάϊαμοντ ήταν επικεφαλής συνοδείας και μετέφερε το Ελληνικό χρυσάφι, με πλοίαρχο τον Χένρυ Μακ Κώλλ υπό την διοίκηση του υποναυάρχου και διοικητή αντιτορπιλικών στόλου της Μεσογείου Ιρβάϊν Γκόρντον Γκλέννι. Το συνόδευαν τα Αυστραλιανά αντιτορπιλικά Στιούαρτ και Βεντέτα.
Τονίζουμε ακόμη ότι το πλοίο Ντάϊαμοντ είχε κολλήσει στην είσοδο του λιμανιού Ναυπλίου και εμπόδιζε την έξοδο των άλλων πολεμικών πλοίων.
Ονόματα Πλοίων που βυθίστηκαν στην Αρβανιτιά στις 27 Απριλίου 1941
1. Ώλστερ Πριν. Τον Απρίλιο του 1941, βυθίστηκε στον κόλπο του Ναυπλίου (Αρβανιτιά).
2. Ντάϊαμοντ (αντιτορπιλικό). Σύμφωνα με πίνακα που μου έστειλε η υπηρεσία Κοινοπολιτεία – Υπηρεσία πολεμικών τάφων, πνίγηκαν 144 άτομα.
3. Σλάματ. Πνίγηκαν 10 μέλη του πληρώματος και 500 στρατιώτες. Βυθίστηκε στην Αρβανιτιά Ναυπλίου.
4. Ράϊνεκ (αντιτορπιλικό). Πνίγηκαν 103 στρατιώτες. Βυθίστηκε στην Αρβανιτιά Ναυπλίου (24/4/1941).
Ονόματα Πλοίων που πλησίασαν στο Τολό και παρέλαβαν αποχωρούντες Στρατιώτες Βρετανούς, Νεοζηλανδούς, στις 26,27 και 28 Απριλίου 1941
1. Γκλένηαρν. Ήταν ένα μικρό αποβατικό πλοίο. Προσέγγισε στο Τολό.
2. Ντάϊαμοντ (καταδρομικό). Στο πλοίο κυβερνήτης ήταν ο Υποναύαρχος Ιρβάϊν Γκλέννι. Το πλοίο αυτό ήταν επικεφαλής συνοδείας και φορτωμένο με το Ελληνικό χρυσάφι αξίας 7.000.000 λιρών από Σούδα της Κρήτης προς την Αίγυπτο στις 14.5.1941. (Βλ. Σ. 174, Μ.Κ.)
3. Γκρίφιν (Η31), αντιτορπιλικό κατηγορίας G. Προσέγγισε στο Τολό, πλησίασε τον κόλπο του Ναυπλίου (Αρβανιτιά). Απρίλιος 1941.
Γκρίφιν (Η31), αντιτορπιλικό κατηγορίας G. Προσέγγισε στο Τολό, πλησίασε τον κόλπο του Ναυπλίου (Αρβανιτιά). Απρίλιος 1941.
4. Στιούαρτ. Αυτό το πλοίο διέσωσε 600 στρατιώτες από τον κόλπο του Τολού στην Κρήτη. Αρχικά τους πήγε στο Ναύπλιο και στη συνέχεια επέστρεψε στο Τολό, παρέλαβε περισσότερους στρατιώτες και τους μετέφερε στον κόλπο της Σούδας.
Στιούαρτ. Αυτό το πλοίο διέσωσε 600 στρατιώτες από τον κόλπο του Τολού στην Κρήτη.
5. Βεντέτα, Αυστραλιανό αντιτορπιλικό. Πρόσφερε στενή συνοδεία στο πολεμικό πλοίο Ντιφέντερ.
Βεντέτα, Αυστραλιανό αντιτορπιλικό.
6. Ντιφέντερ, αντιτορπιλικό κατηγορίας D. Το πλοίο αυτό φόρτωσε το θησαυρό του Γιουγκοσλαβικού στέμματος στο λιμάνι της Καλαμάτας.
Ντιφέντερ, αντιτορπιλικό κατηγορίας D. Το πλοίο αυτό φόρτωσε το θησαυρό του Γιουγκοσλαβικού στέμματος στο λιμάνι της Καλαμάτας.
7. Άϊσις, αντιτορπιλικό. Προσέγγισε στο Τολό.
8. Χάϊκοβ, αντιτορπιλικό. Προσέγγισε στον Τολό.
9. Α5. Μεταγωγικό σκάφος. Ξεκίνησε για τη Μονεμβάσια στις 26-4-1941, όπου δεν έφτασε γιατί βυθίστηκε.
* Σημείωση: Από το Τολό επιβιβάσθηκαν 4.527 στρατιώτες (Δ.Ι.Σ., κεφ. 146), Χάϊντς Ρίχτερ, σελ. 592, 2.500 στρατιώτες. Αιχμαλωτίστηκαν 1.700 στρατιώτες (Δ.Ι.Σ., κεφ. 146) ή κατά Χάϊντς Ρίχτερ, αιχμαλωτίστηκαν 2.200 στρατιώτες (σελ. 594).
Λίγες Πληροφορίες για καθένα Στρατηγό και Ναύαρχο που πέρασαν από το Τολό, Μύλους, Μονεμβασία, Σούδα Κρήτης
Χένρυ Μαίτλαντ-Γουΐλσον, Βρετανός στρατηγός. Ο στρατηγός αυτός μαζί με 55 στρατηγούς, ναυάρχους και άλλες προσωπικότητες με υδροπλάνο τύπου Σάντερλαντ έφυγαν από τους Μύλους Αργολίδας το βράδυ 26.4.1941 και πήγαν στην Σούδα Κρήτης αφού ανέθεσε την διοίκηση του στρατού στον στρατηγό Μπέρναρντ Φρέϊμπεργκ.
Άντριου Κάνιννκχαμ. Βρετανός Ναύαρχος – ανώτατος διοικητής στόλου Μεσογείου.
Σορτ Σάντερλαντ. Με αυτόν τον τύπο υδροπλάνου αναχώρησαν από το Τολό Ναυπλίας και πήγαν στους Μύλους Αργολίδας ο Βρετανός στρατηγός Ουίλσον με το στρατηγείο του.
Μπέρναρντ Φρέϊμπεργκ. Νεοζηλανδός στρατηγός διοικητής των Νεοζηλανδών.
Χάρολντ Μπέϊλι-Γκρόμαν. Βρετανός Ναύαρχος, γεννημένος στον Καναδά. Αυτός με τον στρατηγό Φρέϊμπεργκ και το επιτελείο του, 55 στρατιωτικούς, πήγανε στους Μύλους και την νύχτα (26.4.1941) αναχώρησαν με το πλοίο Χάϊκοβ και μέσω Μονεμβασιάς για τη Σούδα Κρήτης.
Χάρολντ Τσάριννκτον. Βρετανός Στρατηγός.
Χένρυ Ντανιέλ Πρίντχαμ-Γουΐππελ. Βρετανός Ναύαρχος, αρχηγός στόλου Μεσογείου. Πήγε στους Μύλους στις 26.4.1941. Από εκεί, αφού συγκεντρώθηκαν όλοι οι στρατηγοί, οι ναύαρχοι και το επιτελείο τους, με το ηλιοβασίλεμα αναχώρησαν για τη Μονεμβάσια.
Άρτσιμπαλντ Γουέϊβελ. Βρετανός Στρατηγός.
Τόμας Μπλέϊμι. Αυστραλός Στρατηγός.
Λ.Π. Πάρρινγκτον. Νεοζηλανδός Ταξίαρχος. Στο λιμάνι της Καλαμάτας στις 28-4-1941 συνάντησε αξιωματικό του Λιμενικού.
Σερ Ιρβάϊν Γκόρντον Γκλέννι. Σκωτσέζος Ναύαρχος. Πολέμησε και στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους. Αποστρατεύτηκε το Μάιο του 1947.
Χένρυ Μακ Κώλλ, πλοίαρχος στο Ντάϊαμοντ.
Ιωάννης Κοτίτσας
Συνταξιούχος Δάσκαλος
Ναυπλιακά Ανάλεκτα VII, Έκδοση Δήμου Ναυπλιέων, Δεκέμβριος 2009.
