 |
| Ιανουάριος 1833. Ο Οθων και οι Βαυαροί αποβιβάζονται στο Ναύπλιο. Από τότε ακόμη σχεδιαζόταν η μεταφορά της πρωτεύουσας. |
Εκατόν ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται από τότε που ο Αλ. Σούτσος αναφωνούσε: «Καιρός είναι, καιρός είναι ν' αναλάμψουν αι Αθήναι». Πριν οριστικοποιηθεί η επιλογή και η μεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο, τον Δεκέμβριο του 1834, αρκετές άλλες περιοχές διεκδίκησαν την αναλαμπή ή απλώς τη λάμψη της «Βασιλικής Καθέδρας και Πρωτεύουσας».
Δεν είναι πολύ γνωστό, αλλά σπουδαιότερος και επικρατέστερος αντίπαλος της Αθήνας ήταν ο Ισθμός! Χωρίς, μάλιστα, το «φορτίο» της αρχαίας Κορίνθου και με ορθολογικά κριτήρια (γεωγραφικά και οικονομικά). Λόγος γίνεται, φυσικά, για την ίδρυση μιας νέας πόλης εκεί, δεδομένου ότι η Παλαιά Κόρινθος ήταν κατεστραμμένη και ολιγάνθρωπη.
Με την επιλογή του συμφωνούσαν το μεγαλύτερο μέρος των κοινωνικών δυνάμεων και των εγχώριων κέντρων εξουσίας στο νεοσύστατο βασίλειο.
Οπως υποστήριζε ο Αλ. Μαυροκορδάτος και επαναλαμβανόταν στις περισσότερες εφημερίδες, «εάν ληφθεί υπόψη η γνώμη της πλειοψηφίας των Ελλήνων, θα διαπιστωθεί ότι αυτή συγκλίνει υπέρ του Ισθμού. Ολη η Πελοπόννησος και το μεγαλύτερο μέρος της Στερεάς εύχονται την εγκατάσταση της κυβέρνησης στη θέση αυτή...»
Σχηματικά, ο Ισθμός συγκέντρωνε την «ελληνική» προτίμηση για πρωτεύουσα, ενώ η Αθήνα ήταν επιλογή των Βαυαρών. Η συζήτηση για τη μεταφορά της πρωτεύουσας είχε ανοίξει ταυτοχρόνως σχεδόν με την άφιξη του Οθωνα στο Ναύπλιο (Ιανουάριος 1833).
Θα κλείσει έναν ακριβώς χρόνο αργότερα, αφού πρώτα απασχόλησε ζωηρά το πανελλήνιο. Αν και το ζήτημα θα επανέρχεται για αρκετά χρόνια μετά με διάφορες αφορμές.
Ισως ο πρώτος ο οποίος κάνει λόγο για την Αθήνα ως πρωτεύουσα είναι ο λόγιος Κωνσταντίνος Αγαθόφρων Νικολόπουλος, αμέσως μετά την έκρηξη της Επανάστασης.
Στο γαλλικό περιοδικό «Revue Encyclo-pedique», με το οποίο συνεργαζόταν, προεξοφλούσε τον Ιούνιο του 1822 ότι μετά τη βέβαιη απελευθέρωση των Ελλήνων, θα γινόταν πρωτεύουσα, θα ιδρύονταν μουσεία, ακαδημίες, βιβλιοθήκες κ.ά. Την ίδια περίοδο και πριν ακόμη παραδοθούν οι Οθωμανοί του ναυπλιακού κάστρου είχε προεπιλεγεί το Ναύπλιο, λόγω της θέσης και της σημασίας του στον επαναστατικό αγώνα, ως έδρα της «Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδος» (στην Α' Συνέλευση της Επιδαύρου το 1821 πρωτεύουσα είχε οριστεί η Κόρινθος).
Διελκυστίνδα
Σχετική απόφαση θα ληφθεί το 1823 και θα επαναβεβαιωθεί έναν χρόνο αργότερα. Θα οριστικοποιηθεί, όμως, στη συνέλευση της Τροιζήνας (1827), με το σκεπτικό ότι δεν υπήρχε τότε κατάλληλος «άλλος τόπος , ει μη το Ναύπλιον». Λόγω, όμως, των ταραχών και των εμφύλιων συγκρούσεων, ενώ έρχεται ο Καποδίστριας (Ιανουάριος1828), η έδρα της κυβέρνησης θα μεταφερθεί τότε στην Αίγινα.
Οταν επανήλθαν οι συζητήσεις για την πρωτεύουσα, το σχετικά μεταμορφωμένο και πολυάνθρωπο Ναύπλιο ξαναέθεσε «υποψηφιότητα». Αλλά ως έδρα των παλιών κέντρων εξουσίας από τα οποία ήθελε να απομακρυνθεί η αντιβασιλεία του Οθωνα δεν είχε τύχη.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τη νέα υποψηφιότητά του υποστήριζαν μόνο Πελοποννήσιοι (κι όχι όλοι). Συνήθως εναλλακτικά με το Αργος.
Ο Γκ. Μάουρερ, μέλος εκείνη την περίοδο της τριμελούς αντιβασιλείας του Οθωνα, χαρακτηρίζει «μεγάλο πονοκέφαλο» το ζήτημα: «Οι Μωραΐτες έλεγαν το Αργος ή η Τριπολιτσά ή η Κόρινθος. Οι Στερεοελλαδίτες έλεγαν η Αθήνα. Ο Κωλέττης υποστήριζε φυσικά τα Μέγαρα. Και ο αρχιτέκτων Γκούτενσον μιλούσε για Πειραιά. Γύρω από το θέμα της πρωτεύουσας οι συζητήσεις έδιναν και έπαιρναν, τόσο ανάμεσα στον κόσμο όσο και τους επίσημους κι οι εφημερίδες με πηχυαίους τίτλους υπερθεμάτιζαν άλλες τούτη κι άλλες για κείνη τη λύση...».
Ο Μάουρερ δεν είναι απολύτως ακριβής. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι απέδιδε τις αντιθέσεις σε τοπικισμούς και περιφερειακά συμφέροντα (υπαρκτά, αλλά όχι κυρίαρχα). Μεταθέτοντας την κύρια αντίθεση μεταξύ της πλειονότητας των Ελλήνων και των Βαυαρών.
Ουσιαστικά τον Λουδοβίκο Α' της Βαυαρίας, πατέρα του Οθωνα. Αυτός ήταν που είχε προ-επιλέξει την Αθήνα.
1832-1833
Ποιος πρότεινε τι και γιατί...
Λουδοβίκος και Βαυαροί: Από την ανακήρυξη ακόμη του νεοελληνικού βασιλείου ήταν υπέρ της Αθήνας. Την άποψη επιβάλλει στον Οθωνα και την αντιβασιλεία.
Φιλέλληνες και ξένοι: Οι περισσότεροι υπέρ της Αθήνας «όπου εζούσαν εκείνοι οίτινες με τα έργα και τα συγράμματά των εφώτισαν πάσαν την οικουμένην». Η ίδια θέση διανθισμένη με διάφορες παραλλαγές, προσθήκες κ.λπ. διαπερνά και το σύνολο του ξένου Τύπου. Οπως και τους ξένους διπλωμάτες στην Ελλάδα.
Ελληνικές εφημερίδες: Οι ναυπλιακές εφημερίδες «Χρόνος» (φιλοαγγλική) και «Αθηνά» (φιλορωσική) πρωτοστατούν στις συζητήσεις. Εκφράζουν αντι-βαυαρικές θέσεις για το ζήτημα, προτείνουν κατά καιρούς άλλες πόλεις και συντάσσονται, τελικά, με την επιλογή του Ισθμού.
«Kόμματα»: Οι Ναπαίοι (φιλορωσικό κόμμα) πρότειναν αρχικώς την Τρίπολη, οι «Καποδιστριακοί» το Ναύπλιο - Αργος για να συμβιβαστούν στην τελευταία φάση των συζητήσεων «περί καθέδρας» με τη λύση του Ισθμού. Με την τελευταία συντασόταν τόσο το «αγγλικό» όσο και το «γαλλικό» κόμμα.
Ι. Κωλέττης: Υπέρ της κλιμακωτής, «περιοδεύουσας» πρωτεύουσας μέχρι να να οριστεί η Κωνσταντινούπολη. Προσωρινά την τοποθετούσε στα Μέγαρα (τόπος στο μέσο μεταξύ Ισθμού και Αθήνας). Σχετική πρόταση με «κινητή πρωτεύουσα» κατατέθηκε και από μέλος της αντιβασιλείας. Πρόβλεπε να μετακινείται σταθερά και σταδιακά από το Αργος στην Κόρινθο, τα Μέγαρα, την Αθήνα και με την προοπτική της επέκτασης των συνόρων στη Λάρισα, τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη.
Αλ. Μαυροκορδάτος: Υπέρ του Ισθμού ως «κεντρικότερο σημείο του κράτους». Πρότεινε διπλωματικά και για «συμβιβασμό» προσωρινά για δύο χρόνια της Αθήνα μέχρι να οργανωθεί ως μόνιμη πρωτεύουσα ο Ισθμός.
Σπ. Τρικούπης: Γνωμοδότησε υπέρ του Ισθμού, προβάλλοντας κυρίως πολιτικές ωφέλειες. Κυρίως τον ουδέτερο και συνθετικό χαρακτήρα της θέσης, ως προς τις τοπικιστικές ? περιφερειακές αντιθέσεις (ο μισός στη Στερεά και ο υπόλοιπος στην Πελοπόννησο).
Περιφέρειες: Πελοπόννησος, Δυτική Στερεά, Κυκλάδες υπέρ του Ισθμού. Ετερόχθονες (γενικώς), Φαναριώτες, Ανατολική Στερεά, Υδραίοι κ.ά. υπέρ της Αθήνας.
Διχασμός για τον χαρακτήρα
Δεν δίχαζε μόνο η επιλογή της πόλης για να γίνει η πρωτεύουσα, αλλά και το ζήτημα αν αυτή θα έχει χαρακτήρα μόνιμο ή προσωρινό. Παρά το γεγονός ότι τα πρώτα σύνορα του νεοελληνικού βασιλείου θεωρούνταν βέβαιο ότι θα επεκταθούν (επομένως θα διαμορφώνονταν και άλλα κριτήρια για την επιλογή της «καθέδρας»), οι περισσότερες προτάσεις είτε για την Αθήνα είτε για τον Ισθμό έκλιναν προς τη μονιμότητα. Κατεξοχήν όσων ήθελαν την Αθήνα πρωτεύουσα, με πρώτους τους Βαυαρούς και τους ξένους.
Πολυεπίπεδα κριτήρια
Ανεξαρτήτως των ιδεολογικών -ιστορικών και πολιτικών- κομματικών κριτηρίων στη συζήτηση, μέχρι την οριστική επιλογή της Αθήνας, υπεισέρχονται και άλλοι σημαντικοί παράγοντες. Γεωγραφικοί, δημογραφικοί, διαθεσιμότητα κρατικής γης, δημοσιονομικοί, κλιματολογικοί, οχυρωματικοί-αμυντικοί, αναπτυξιακοί κ.ά. Ολοι, όμως, υποχωρούν μπροστά στο όνομα της Αθήνας, τον συμβολισμό και το «ιστορικό νόημα». Σε συνδυασμό με τη θέληση των Βαυαρών για ένα μοναρχικό - απολυταρχικό κέντρο εξουσίας.
