Σύμφωνα με τον εκπαιδευτικό ερευνητή, κ. Χρήστο Κάτσικα, στην επιφάνεια έρχεται ένας συνολικός τζίρος που ξεπερνάει, σύμφωνα με εκτιμήσεις, τα 15 εκατ. ευρώ, τα οποία μοιράζονται 1-2 δεκάδες τουριστικά πρακτορεία και άλλοι τόσοι επιχειρηματίες της Ρόδου, της Κέρκυρας, της Κρήτης του Ναυπλίου (αν και τα τελευταία χρόνια έχουν προστεθεί τα Ιωάννινα, η Θεσσαλονίκη κ.λπ.), περιοχές στις οποίες κατευθύνεται το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών.
Σύμφωνα με τον κ. Κάτσικα, η «πολιτική οικονομία» της πενθήμερης φέρνει στο φως την ταξική διαφοροποίηση, καθώς χωρίζει το μαθητικό πληθυσμό στα δύο, σε εκείνους που έχουν και σε εκείνους που δεν έχουν τη δυνατότητα να σηκώσουν το βάρος της πολυδάπανης εξόδου, αποκλείοντας τους δεύτερους.
«Το βάπτισμα της ενηλικίωσης», όπως πολλές φορές υποδηλώνει η συμμετοχή στην πενθήμερη, έχει και την κοινωνιολογία της, καθώς δεν γίνεται πάντα με διαφανείς οικονομικές δοσοληψίες των μαθητών με τα τουριστικά γραφεία και έχει μετατραπεί σε αντικείμενο εκμετάλλευσης. Δεν είναι λίγες οι φορές που επιχειρείται ο εκμαυλισμός των μαθητικών συνειδήσεων, καθώς ορισμένοι τουριστικοί πράκτορες, προκειμένου να αναλάβουν αυτοί την εκδρομή, δεν διστάζουν να προσεταιρίζονται μαθητές προσφέροντάς τους κάποιο χρηματικό ποσό «κάτω από το τραπέζι».
Τα λαϊκά στρώματα
Όλες οι έρευνες δείχνουν ότι ένα μεγάλο μέρος των νέων μας έχουν επισκεφθεί τους βασικούς αρχαιολογικούς χώρους, τις Μυκήνες, τους Δελφούς, τη Βεργίνα, το Ναύπλιο κ.λπ. με τη συμμετοχή τους στις σχολικές εκδρομές, ενώ ακόμη και την Ακρόπολη οι μισοί μαθητές την έχουν επισκεφθεί με το σχολείο.
Στο σημείο αυτό υπάρχει ακόμη μία διάσταση της σχολικής εκδρομής. Οι οκτώ στους δέκα μαθητές των λαϊκών συνοικιών της Αθήνας ήρθαν σε επαφή με τα μουσεία, την Ακρόπολη και τους άλλους αρχαιολογικούς χώρους αποκλειστικά μέσω των επισκέψεων και των εκδρομών που διοργάνωσε το σχολείο. Είναι φανερό ότι τα παιδιά στις περιοχές όπου κατοικοεδρεύουν κατά κύριο λόγο εργατικά ή μικροϋπαλληλικά στρώματα ωφελούνται από τις σχολικές εκδρομές, μια και σύμφωνα με τις δικές τους δηλώσεις δεν αποτελεί «οικογενειακή συνήθεια» η επίσκεψη στα μουσεία.
Και μόνο από αυτήν τη σκοπιά, της δυνατότητας δηλαδή που δίνεται μέσω των σχολικών εκδρομών-επισκέψεων σε χιλιάδες μαθητές να έρχονται σε επαφή με «σημαντικούς τόπους» της χώρας μας, οφείλουμε να υποστηρίξουμε τη συνέχισή τους.
Ωστόσο, ορισμένες πλευρές των σχολικών εκδρομών μένουν συνήθως στο περιθώριο των συζητήσεων. Π.χ. οι σχολικές εκδρομές με διανυκτερεύσεις αποτελούν το όνειρο των μαθητών. Πρόκειται για τη «μεγάλη έξοδο», μια μυθοποιημένη λειτουργία «ελευθερίας» που συνδέεται, όμως, χωρίς να το διακηρύσσει με παράγοντες ξένους προς τους σκοπούς για τους οποίους γίνεται.
Οι φόβοι, τα ατυχήματα και οι ευθύνες
Tην ώρα που η κατάσταση της υγείας της 17χρονης μαθήτριας από την Αλεξάνδρεια Ημαθίας, η οποία έπεσε στο κενό υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες από τον δεύτερο όροφο ξενοδοχείου της Ρώμης, όπου βρισκόταν στο πλαίσιο 6ήμερης εκδρομής του σχολείου της, την ίδια ώρα, δύο καθηγητές γυμνασίου του Αλμυρού Μαγνησίας καταδικάστηκαν πρόσφατα από το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Βόλου σε φυλάκιση 15 και 10 μηνών με αναστολή, ως υπεύθυνοι για πρόβλημα υγείας που παρουσίασε μαθητής κατά τη διάρκεια σχολικής εκδρομής το 2008, στην οποία ήταν συνοδοί.
Οι εκπαιδευτικοί, που κάθισαν στο εδώλιο έπειτα από μηνυτήρια αναφορά των γονέων του μαθητή, κρίθηκαν ένοχοι για σωματική βλάβη από αμέλεια.
Με αφορμή την πρόσφατη δικαστική απόφαση, η ΕΛΜΕ Μαγνησίας επισημαίνει ότι το πρόβλημα εστιάζεται στο ότι οι εκπαιδευτικοί «σηκώνουν όλο το βάρος των ευθυνών και όλοι, ακόμη και η Δικαιοσύνη, ζητούν από αυτούς να είναι υπεύθυνοι για τα πάντα, να είναι γνώστες των πάντων, και κυρίως να αποτελούν τα εξιλαστήρια θύματα για οποιοδήποτε κακό προκύψει φταίνε δε φταίνε… Ανεπιθύμητα συμβάντα πάντα θα υπάρχουν στις σχολικές εκδρομές, αλλά δεν μπορεί ο εκπαιδευτικός να είναι ο αδύναμος κρίκος της αλυσίδας ή ο “αποδιοπομπαίος τράγος” που θα φορτώνεται κάθε φορά τις ευθύνες».
Σύμφωνα με τον κ. Χρήστο Κάτσικα, η άμεση εμπειρία για τα πρόσωπα, τα αντικείμενα, τα φαινόμενα και τα γεγονότα είναι πολύτιμη και αποτελεί μια από τις μορφές που πρέπει να παίρνει η μαθησιακή διαδικασία.
Στο πλαίσιο αυτό οι σχολικές εκδρομές, μονοήμερες ή πολυήμερες, που πραγματοποιούνται με βάση τις σχολικές εγκυκλίους κάθε χρόνο από όλα τα σχολεία της χώρας μας, φαίνεται ότι θέλουν να εξυπηρετήσουν τους παραπάνω στόχους.
Το ίδιο το νομοθετικό πλαίσιο των σχολικών εκδρομών και η ρητορική του παραπέμπουν στην ανάγκη του μαθητικού πληθυσμού για άμεση εμπειρία και παρατήρηση αλλά και για ψυχαγωγία και «ξέσκασμα» μέσα από την επαφή με τη φύση.
Η ευθύνη των συνοδών
Παράλληλα, κανείς δεν πρέπει να ξεχνά τη νομοθετική «κατασκευή» της ευθύνης των εκπαιδευτικών συνοδών, που λιπαίνει το έδαφος για την επίμονη αλλά και δικαιολογημένη άρνησή τους να συνοδεύουν με τέτοιους όρους. Επίσης κανείς δεν πρέπει να ξεχνά την εκμετάλλευση των τουριστικών πρακτόρων, που πολλές φορές αντιλαμβάνονται τον μαθητικό πληθυσμό σαν γαλακτοφόρα αγελάδα που δεν έχει την εμπειρία και τη δυνατότητα να αντιδράσει στις παρατυπίες και την αθέτηση των συμφωνιών.
Τέλος, δεν πρέπει να μείνει έξω από το στόχαστρο της κριτικής το ίδιο το περιεχόμενο των σχολικών εκδρομών. Είναι σίγουρο και κατανοητό ότι ο μαθητής θέλει να ξεσκάσει, να αλλάξει παραστάσεις, να πάρει μια ανάσα για τη συνέχεια. Ομως είναι επίσης σίγουρο ότι τίποτε δεν έχει να προσφέρει σε αυτήν την κατεύθυνση το «στημένο ξενυχτάδικο», η υποκουλτούρα και τα «ποτά μπόμπες».
Σίγουρα χρειάζεται μια επανατοποθέτηση του θέματος με σκοπό όχι την απαγόρευσή τους, αλλά τη λειτουργία τους χωρίς τα παραπάνω παρατράγουδα.
