Το εκρηκτικό πρόβλημα που προέκυψε για άλλη μια φορά στην ιστορική πόλη της Πελοποννήσου, την Τρίπολη, ανέδειξε την ανάγκη για ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμμάτων. Οχι μόνο εκεί αλλά και σε άλλες περιοχές της χώρας, με προεξάρχουσα την Αττική των εκατομμυρίων κατοίκων, με τον ΧΥΤΑ Φυλής, τον οποίο οι αρμόδιοι επί χρόνια υπόσχονται να κλείσει και όλο ανοιχτός είναι... Επί δύο μήνες «σαπίζουν» τα σκουπίδια στους δρόμους της αρκαδικής πρωτεύουσας, οι κάτοικοι ξεσηκώθηκαν, ο τοπικός Ιατρικός Σύλλογος έκρουσε τον κώδωνα κινδύνου για τη δημόσια υγεία, η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου διέταξε προκαταρκτική εξέταση.
Από τη νέα δημοτική αρχή επελέγη ως «έσχατη λύση» η εναπόθεσή τους σε ιδιωτικό χώρο(!), με ενοίκιο 1.800 ευρώ μηνιαίως, μια και η πρόνοια, εδώ και χρόνια, για μια οργανωμένη διαχείριση ήταν απούσα. Νωρίτερα επιχειρήθηκε να τα μεταφέρουν στη Φυλή, κάτι που δεν έγινε αποδεκτό από τον Ενιαίο Διαβαθμιδικό Σύνδεσμο Νομού Αττικής (ΕΔΣΝΑ).
Εν τω μεταξύ υπάρχουν εξελίξεις σχετικά με το έργο της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Αποβλήτων Πελοποννήσου - μια περιοχή που την απασχολεί με ιδιαίτερη ένταση το θέμα διαχείρισης των απορριμμάτων εδώ και χρόνια. Περιλαμβάνει τρεις μονάδες επεξεργασίας στη θέση Παλαιοχούνη Αρκαδίας, στην Καλλιρρόη Μεσσηνίας και στη Σκάλα Λακωνίας, καθώς και δύο σταθμούς μεταφόρτωσης στο Σπαθοβούνι Κορινθίας και στη Νέα Κίο Αργολίδος.
Σύμφωνα με πληροφορίες, το τμήμα του Ελεγκτικού Συνεδρίου «πάγωσε» την τελική σύμβαση, καθώς έκρινε ότι έπρεπε να αναμένει και τις αποφάσεις του ΣτΕ, στο οποίο είχαν γίνει δύο προσφυγές κατοίκων της Καλλιρρόης Μεσσηνίας. Πληροφορίες αναφέρουν ότι έχει εκδοθεί απόφαση του ΣτΕ η οποία απορρίπτει τις προσφυγές.
Ο κύκλος του «ξεπλύματος»
Παράλληλα όμως παρατηρείται εντεινόμενο ένα ανησυχητικό φαινόμενο, σύμφωνα με τους ειδικούς, σε όλη την Ελλάδα. Την ίδια στιγμή που ο όγκος των απορριμμάτων έχει μειωθεί κατά 25% ως 30% λόγω της οικονομικής κρίσης - τα φτωχά νοικοκυριά έχουν πληγεί με αποτέλεσμα να καταναλώνουν λιγότερο -, έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις η ανεξέλεγκτη απόρριψη σκουπιδιών. Σε πολύ μεγάλο βαθμό πλέον, σύμφωνα με στελέχη της αυτοδιοίκησης, χρησιμοποιούνται και πάλι παλιές χωματερές, ακόμη και ρέματα. Και όχι μόνο αυτό.
Στη Φυλή ο όγκος των απορριμμάτων την ημέρα φτάνει περίπου τους 5.000 τόνους, όπως και πριν από την κρίση, παρόλο που τα σκουπίδια από τους δήμους της Αττικής έχουν πλέον περιοριστεί. Αυτή η αντίφαση διερευνάται και σύμφωνα με εκτιμήσεις αυτοδιοικητικών παραγόντων, μπορεί να οφείλεται στο ότι, με κάποιον τρόπο, επιτήδειοι καταφέρνουν να βάζουν στον χώρο εναπόθεσης απορριμμάτων στη Φυλή ποσότητες σκουπιδιών που προέρχονται από άλλες περιοχές εκτός Αττικής. Μάλιστα, καθώς η Φυλή δέχεται και τα απορρίμματα των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ), πληροφορίες αναφέρουν ότι διερευνάται το ενδεχόμενο να υπάρχει ένας κύκλος «ξεπλύματος» απορριμμάτων που εμφανίζονται ως υπολείμματα των μπλε κάδων.
Το περυσινό καλοκαίρι, όπως λένε γνωρίζοντες τον χώρο της Τοπικής αυτοδιοίκησης, υπήρξαν καταγγελίες ότι έφθασαν στην Αττική από νησί των Κυκλάδων απορρίμματα που υποτίθεται ότι αφορούσαν ποσότητες υπολειμμάτων. Δεν ήταν.
Οπως και να 'χει, το πρόβλημα με τη διαχείριση των σκουπιδιών αντιμετωπίζουν πολλές περιοχές στην Ελλάδα, ορισμένες εκ των οποίων με ιδιαίτερη όξυνση. Σύμφωνα με τον δημοτικό σύμβουλο Λαυρεωτικής και μέλος του ΔΣ του ΕΔΣΝΑ κ. Σταύρο Ιατρούορισμένοι δήμοι λόγω οικονομικών προβλημάτων, «αλλά και ανευθυνότητας», πετούν τα σκουπίδια δεξιά και αριστερά. «Το ζήτημα έχει πάρει διαστάσεις στην Αττική, όπου κάποιοι το κάνουν για να γλιτώνουν χρήματα από τη μεταφορά των σκουπιδιών, με την τιμολόγηση των 45 ευρώ ανά τόνο για εναπόθεση στη Φυλή. Τα πετούν σε παλιά λατομεία, σε αγροτικές περιοχές και ρεματιές της Ανατολικής και Δυτικής Αττικής και σε παλιούς ΧΑΔΑ» αναφέρει στο «Βήμα» ο κ. Ιατρού.
Προ ημερών έγινε σύσκεψη της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας με εκπροσώπους των επίσημων συστημάτων διαχείρισης προϊόντων εκσκαφών και ετέθη το θέμα της άναρχης απόρριψης αυτών των υλικών (μπάζα). Ηταν έντονη η δυσφορία των εταιρειών επειδή κατέληγαν λιγότερα μπάζα σε αυτούς, καθώς πετιούνται οπουδήποτε, κάτι που οδήγησε στη μείωση του κέρδους. Πάντως, η υπόθεση αυτή μπορεί να έχει και άλλες παραμέτρους.
Στον αέρα ο σχεδιασμός
«Αγκάθι» για τη νέα περιφερειακή αρχή Αττικής, όπως και για τις περισσότερες Περιφέρειες που δεν έχουν ολοκληρώσει τον περιφερειακό σχεδιασμό για τα απορρίμματα, είναι τα στενά περιθώρια χρόνου. Αν ως τις 30 Σεπτεμβρίου 2015 δεν έχουν αναθεωρηθεί οι περιφερειακοί σχεδιασμοί, τίθεται ζήτημα αιρεσιμότητας του νέου ΕΣΠΑ, με κίνδυνο να χαθούν κοινοτικά κονδύλια και να μην υπάρχει χρηματοδότηση.
Η περιφερειάρχης Αττικής κυρία Ρένα Δούρου προτάσσει ως νέα φιλοσοφία για τη διαχείριση των απορριμμάτων τη διαλογή στην πηγή, την ανακύκλωση, τον νέο σχεδιασμό διαχείρισης χωρίς φαραωνικά έργα και τέλος στις χωματερές. Ομως η κατάρτιση τοπικών σχεδίων από τους δήμους, που ετέθη από την περιφέρεια ως αναγκαία, καρκινοβατεί.
Από τους 66 δήμους στους οποίους η περιφερειάρχης είχε απευθύνει σχετικό κάλεσμα, μόνο οι μισοί ανταποκρίθηκαν. Δύο μόνο, ο Δήμος Ελευσίνας και ο Δήμος Παιανίας (ο οποίος δεν είχε απαντήσει στην επιστολή Δούρου), είχαν προχωρήσει διαδικασίες ανακύκλωσης και οικολογικής διαχείρισης των απορριμμάτων τους.
Τέσσερις δήμοι (Νέας Ιωνίας, Μεταμόρφωσης, Νέας Φιλαδέλφειας και Νέου Ηρακλείου) οργανώνουν από κοινού τη δημιουργία ΚΔΑΥ αναζητώντας χώρους για εγκαταστάσεις. Οπως επισημαίνει η κυρία Αφροδίτη Μπιζά, αντιπρόεδρος του ΕΔΣΝΑ, ετοιμάζεται οδηγός ώστε οι δήμοι να ξέρουν όλα τα βήματα για τη διαχείριση απορριμμάτων στο πλαίσιο της κοινοτικής νομοθεσίας. Σύντομα θα ψηφιστεί από την εκτελεστική επιτροπή του Συνδέσμου και θα προωθηθεί ως μπούσουλας στους δήμους.
Παράλληλα η Περιφέρεια Αττικής δίνει έμφαση στην κατάργηση των τεσσάρων διαγωνισμών ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα) για τεράστια εργοστάσια (δύο στη Φυλή, ένα στο Γραμματικό, ένα στην Κερατέα) που θα διαχειρίζονταν σύμμεικτα απορρίμματα - ως λύση ήταν σε αντίθετη κατεύθυνση από τη μείωση του όγκου των σκουπιδιών.
Ομως, ενώ η Περιφέρεια Αττικής μιλά για σταδιακό κλείσιμο του ΧΥΤΑ Φυλής και αναμένεται συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, δεν έχει δοθεί ακόμη λύση στο πού θα πάνε τα απορρίμματα του Λεκανοπεδίου. Το ερώτημα είναι αν με τον αναθεωρημένο περιφερειακό σχεδιασμό θα αλλάξουν οι χωροθετήσεις που υπάρχουν στον προηγούμενο. Οπως σημειώνει η κυρία Μπιζά, «ξεκινά η διαδικασία και μεταξύ των άλλων θα περιλαμβάνονται και οι χώροι για την τελική διάθεση απορριμμάτων. Θα γίνει στη βάση διαβούλευσης με τους δήμους. Τίποτε δεν έχει αποφασιστεί ακόμη».
Είναι αξιοσημείωτο ότι από την 1.1.2016 προβλέπεται (νόμος 4042/2012) ότι για τα σύμμεικτα (τα σκουπίδια χωρίς διαλογή) που θα πηγαίνουν σε χώρους διάθεσης θα επιβάλλεται προσαύξηση 35 ευρώ ανά τόνο (επιπλέον των 45 ευρώ ανά τόνο που πληρώνουν σήμερα οι δήμοι).
Εκατομμύρια από το ΕΣΠΑ χάνονται στις χωματερές
Προχειρότητα, κωλυσιεργία, αναβολές και καταδίκεςαπό το Ευρωδικαστήριο
Μεγάλο ποσοστό του προϋπολογισμού των 804,1 εκατ. ευρώ του προηγούμενου ΕΣΠΑ για τα έργα διαχείρισης αποβλήτων «δεσμεύθηκε για την κάλυψη αποσπασματικών και βραχυπρόθεσμων τοπικών αναγκών, όπως π.χ. με χρηματοδότηση επεκτάσεων ΧΥΤΑ και του εξοπλισμού τους, εις βάρος της προώθησης νέων πολιτικών όπως η διαχείριση βιοαποβλήτων». Η αναφορά προέρχεται από την αξιολόγηση της Ειδικής Υπηρεσίας Διαχείρισης Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» για την περίοδο 2007-2013.
Το 32% από το ποσό αυτό αφορά έργα αποκατάστασης χωματερών (ΧΑΔΑ - Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων), πρόγραμμα που δεν συνιστά διαχείριση απορριμμάτων αλλά αντιμετώπιση της παραβατικότητας, για την οποία έχουμε καταδικαστεί δύο φορές από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (το 2005 και τον Δεκέμβριο του 2014).
Οπως αναφέρεται στην αξιολόγηση, «πολύ λίγα νέα έργα προοπτικής ωρίμασαν, ενώ μεγάλος αριθμός νέων έργων μεταφέρεται στην προγραμματική περίοδο 2014-2020». Δεν είναι τυχαίο ότι εννέα μήνες πριν από το τέλος της τρέχουσας περιόδου το 64,6% του προϋπολογισμού των 804 εκατ. ευρώ δεν έχει συμβασιοποιηθεί και πιθανότατα εκατομμύρια ευρώ θα χαθούν.
Σαν τον κάβουρα προχωρούν και τα έργα μέσω ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα) για τις Μονάδες Επεξεργασίας Αποβλήτων, προϋπολογισμού περίπου 2 δισ. ευρώ. Ειδικά η Ολοκληρωμένη Διαχείριση Αποβλήτων Πελοποννήσου βρίσκεται στο στάδιο προσυμβατικού ελέγχου σύμβασης από το Ελεγκτικό Συνέδριο.
Καταδίκες και πρόστιμα
Στις αρχές Φεβρουαρίου η Ελλάδα κατέβαλε 10 εκατ. ευρώ, ενώ καλείται να καταβάλει και εξαμηνιαία χρηματική ποινή 14.520.000 ευρώ (τον ερχόμενο Ιούνιο) απομειούμενη κατά 80.000 και 40.000 ευρώ αντιστοίχως για κάθε παύση λειτουργίας και αποκατάσταση παράνομης χωματερής.
Σήμερα λειτουργούν 39 παράνομες χωματερές, εκ των οποίων 21 βρίσκονται σε νησιά, 10 στην Πελοπόννησο, τέσσερις στην Ηλεία, τρεις στη Νότια Εύβοια και μία στη Δράμα. Στόχος του υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας είναι να κλείσουν όσο το δυνατόν περισσότεροι ΧΑΔΑ ώστε να μειώνονται οι εξαμηνιαίες δόσεις.
Σύμφωνα με τα στοιχεία των υπηρεσιών του υπουργείου, οι 233 ενεργές και προς αποκατάσταση χωματερές έχουν διασφαλισμένη χρηματοδότηση και είναι σε πορεία αποκατάστασης: 55 έχουν σύμβαση και ανάδοχο, 124 βρίσκονται υπό δημοπράτηση, ενώ για 54 δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί οι μελέτες.
Με τους σημερινούς ρυθμούς το υπουργείο εκτιμά ότι 40 χωματερές θα έχουν αποκατασταθεί εντός του πρώτου εξαμήνου 2015 ώστε να εξοικονομηθούν 1,6 εκατ. ευρώ από το εξαμηνιαίο πρόστιμο.
Απομένουν 194 ΧΑΔΑ που δεν θα έχουν αποκατασταθεί - περίπου 150 θα έχουν ανάδοχο και έργα σε εξέλιξη. Αν το υπουργείο καταφέρει, ύστερα από διαπραγματεύσεις, να πείσει τους αξιωματούχους της Κομισιόν να τους αφαιρέσουν από τη λίστα (ως έργα που έχουν δρομολογηθεί), η απομείωση θα φτάσει τα 6 εκατ. ευρώ.
Η χρηματοδότηση όμως των έργων από το ΕΣΠΑ δεν μπορεί να συνεχιστεί μετά το 2015.
Αυτό σημαίνει ότι πέραν του προστίμου «διατήρησης» που θα καταβάλλεται κάθε έξι μήνες για όσες χωματερές απομείνουν ενεργές πρέπει να συνυπολογισθούν και άλλα περίπου 50 εκατ. ευρώ από εθνικούς πόρους για εκείνες που θα πρέπει να αποκατασταθούν το 2016.
Ειδικά για την Πελοπόννησο ως την ερχόμενη Τρίτη αναμένεται δημοπράτηση, με ευθύνη της Περιφέρειας, του έργου αποκατάστασης 78 ΧΑΔΑ της Πελοποννήσου, συνολικού προϋπολογισμού περίπου 31 εκατ. ευρώ.
