Ἔχουν ἀρχίσει νὰ μάς κυκλώνουν ἐπικίνδυνα οἱ ὧρες: η ποίηση του Νίκου Καρούζου περιγράφει εξαίσια την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η πατρίδα μας. Παρότι το σχέδιο Σαμαρά και Βενιζέλου για έξοδο από τα μνημόνια – και όχι την κρίση καθαυτή - απέδωσε κάποια αποτελέσματα, ο σκοπός δεν επετεύχθη. Η νέα συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ ήδη κατηγορείται ότι όχι μόνο δεν θα πραγματώσει επιτυχώς το σχέδιό της, αλλά ότι δεν έχει καν σχέδιο. Προχθές, η γνωστή οικονομολόγος και πρώην στέλεχος του ΔΝΤ Μιρ. Ξαφά δεν δίστασε να δηλώσει στον Alpha 9,89 πως «ο ΣΥΡΙΖΑ είναι κόμμα διαμαρτυρίας, δεν μπορεί να πει τι θέλει γιατί δεν ξέρει. Δεν έχει ούτε plan A». Η άποψη της κ. Ξαφά υιοθετήθηκε ασμένως από ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης στην Ελλάδα και ένα πολύ μεγαλύτερο στην Ευρώπη. Παρά ταύτα, θεωρώ ότι δεν πρόκειται για ορθή ανάγνωση της πραγματικότητας.
Είναι γνωστό ότι τα ελληνικά κόμματα δαπανούν κάθε ικμάδα του δυναμικού τους για την κατάκτηση της εξουσίας, δίχως να ασχολούνται σοβαρά με το τι θα πράξουν όταν την κατακτήσουν. Για τον ΣΥΡΙΖΑ, όπως και το ΠΑΣΟΚ του Γ. Παπανδρέου το 2009, δεν ισχύει αυτή η μομφή. Στην περίπτωσή τους την πλέον ακριβή περιγραφή την προσφέρει ο N. Machiavelli, σ’ ένα κείμενό του γραμμένο πριν από περίπου 500 χρόνια: «Πολλοί έχουν φανταστεί πολιτείες και κράτη που ποτέ δεν υπήρξαν στην πραγματικότητα· γιατί το πώς ζούμε απέχει τόσο από το πώς θα έπρεπε να ζούμε, ώστε αυτός που παραβλέπει αυτό που γίνεται για αυτό που θα έπρεπε να γίνεται, προετοιμάζει την καταστροφή του και όχι τη σωτηρία του».
Όπως ο Γ. Παπανδρέου το 2009, έτσι και ο Αλ. Τσίπρας το 2015 παρουσίασε ένα πειστικό σχέδιο που έτυχε της αποδοχής της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Το σχέδιο αυτό δεν είναι γονατογράφημα· αποτελεί προϊόν μελέτης και κόπου ετών. Όσο και αν φαίνεται οξύμωρο, το πρόβλημα του σχεδίου αυτού βρίσκεται στο ότι είναι στηριγμένο αποκλειστικά στην καθαρή λογική και όχι την εμπειρία. Ας μην λησμονούμε ότι η λογική είναι ευρύτερη της εμπειρίας, καθώς μας υποδεικνύει το τι μπορεί να γίνει, το τι είναι λογικό να συμβεί, όχι μόνο το τι συμβαίνει. Το πρόβλημα όμως έγκειται στο ότι μεταξύ λογικής και εμπειρίας υπάρχει ασυμμετρία: η εμπειρία, η συντελεσμένη πραγματικότητα, είναι ένα περιορισμένο υποσύνολο των εκδοχών, των δυνατοτήτων και των σεναρίων που η λογική των ανθρώπων δημιουργεί (μια τέτοια μορφή διανοητικής δραστηριότητας αποτελεί και η περιβόητη εσχάτως θεωρία των παιγνίων). Εντούτοις, δεν αρκεί να εκπονηθεί ένα ορθολογικό σχέδιο· χρειάζονται πολλά περισσότερα για να υπάρξει αποτέλεσμα στον πραγματικό κόσμο. Τα ορθολογικά σχέδια απαιτείται να ταιριάξουν με το χωρόχρονο για τον οποίο οι άνθρωποι τα προορίζουν και με τους ανθρώπους που ζουν εντός του χωρόχρονου αυτού, πράγματα διόλου εύκολα. Να ληφθούν δηλαδή υπόψη οι συνθήκες που επικρατούν. Ειδάλλως, τα πλέον ωραία, αγαθά και λογικά σχέδια καταλήγουν σε οικτρές αποτυχίες. Για αυτό η πολιτική είναι κυρίως πράξη και όχι μόνο θεωρία.
Ο ΣΥΡΙΖΑ εκπόνησε ένα καθόλα λογικό σχέδιο θεωρητικής πολιτικής. Επέλεξε όμως να το κρατήσει σε επίπεδο πολιτικής θεωρίας, να μην υπολογίσει τη συντελεσμένη πραγματικότητα, εντός και εκτός Ελλάδας, η οποία μπορεί να μην είναι λογικά διαμορφωμένη, αλλά δυστυχώς αυτή είναι. Το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ προϋποθέτει μια άλλη Ευρώπη, μια Ευρώπη των λαών, η οποία όμως δεν υπάρχει τη δεδομένη στιγμή και είναι άδηλο το εάν και πότε θα υπάρξει. Με απλά λόγια, το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ δεν ταιριάζει στο υπάρχον πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο της Ευρώπης, ίσως και της ίδιας της Ελλάδας. Για να επιτύχει χρειάζεται να διαμορφωθεί πρώτα ένα άλλο πλαίσιο στην Ευρώπη, πράγμα εξαιρετικά χρονοβόρο και πάντως εκτός του χρόνου που η χώρα μας αντέχει. Επίσης, είναι εξαιρετικά αμφίβολο το εάν η Ευρώπη θέλει να αλλάξει και εάν η Ελλάδα είναι ικανή να υπαγορεύσει ή έστω να προκαλέσει μια τέτοια αλλαγή σε ορατό χρόνο.
Επιτρέψτε μου μια τολμηρή μεταφορική αναλογία: η κυβέρνησή μας μοιάζει με μια νέα ποδοσφαιρική ομάδα, η οποία πιστεύει ότι διαθέτει φανταστικούς παίκτες, έναν επιθετικό - δυναμίτη που υπόσχεται πολλά γκολ, τολμηρό προπονητή και πολλούς οπαδούς που είναι πεπεισμένοι ότι η ομάδα πάει για πρωτάθλημα. Το πρόβλημα της όμως, πέρα από την αδιαμφισβήτητη ισχύ των επιπέδου Champions League αντιπάλων της, είναι ότι το σύστημα που έχει στο μυαλό του ο προπονητής της προϋποθέτει ένα γήπεδο διαφορετικό από εκείνα στα οποία παίζεται το ποδόσφαιρο στην εποχή μας. Μέχρι να χτιστεί το γήπεδο αυτό, η ομάδα μας θα πρέπει να παίξει στα γήπεδα των αντιπάλων της, αυτά που σήμερα υπάρχουν, γεγονός που ακυρώνει το φοβερό σχέδιο και τη δυναμική της εν τη γενέσει τους.
Όσο επιμένουμε, κυβέρνηση και πολίτες, να μην καταλαβαίνουμε αυτά τα στοιχειώδη, οι ώρες μας κυκλώνουν επικίνδυνα και οι πιθανότητες τραγικής αποτυχίας αυξάνονται. Η μεγάλη ευθύνη δεν πέφτει στην κυβέρνηση, αλλά σε μας τους πολίτες. Ωραίος ο μεσσιανισμός, αλλά μεσσίες δεν υπάρχουν πια. Όσο μεταθέτουμε τις υποχρεώσεις μας και τις ευθύνες μας σε εκείνους που παρουσιάζονται ως μεσσίες για να κερδίσουν την εξουσία, τόσο αυτοί θα αποτυγχάνουν, καθώς είναι αδύνατο να σωθεί μια κατεστραμμένη και αδρανής κοινωνία από έναν άνθρωπο ή μια κυβέρνηση. Από την άλλη, ευθύνη της κυβέρνησης είναι να αφήσει το επίπεδο της καθαρής λογικής και να προσγειωθεί στην πρακτική λογική, η οποία συνδυάζει τη λογική με την πράξη, δεν δηλώνει αφαιρετικά σχήματα, αλλά την εφαρμογή της λογικής σε πρακτικό επίπεδο.
Γ. Στείρης Επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών
