Το εν λόγω διάταγμα ήταν εκείνο βάσει του οποίου ιδρύθηκε η παλαιότερη ελληνική αγροτική φυλακή, το Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Τίρυνθας εγκαινιάζοντας, έτσι, τη λειτουργία αγροτικών φυλακών στην Ελλάδα. Οι φυλακές αυτές έχουν και οι ίδιες, όπως και το σωφρονιστικό μας σύστημα γενικότερα, τη δική τους ταραχώδη ιστορία.
Θεσπίστηκαν νομοθετικά τον Νοέμβριο του 1911, αλλά χρειάστηκε να περάσουν 13 έτη μέχρι να τεθούν σε λειτουργία οι πρώτες εξ αυτών (της Τίρυνθας και της Κασσαβέτειας) το 1925, στον απόηχο της Μικρασιατικής τραγωδίας και υπό το κράτος της σκληρής ανάγκης για τη βιοποριστική και γενικότερα κοινωνική αποκατάσταση των προσφύγων. Αριθμητικώς, από τις οκτώ και εννέα που υπήρχαν αντίστοιχα στις αρχές και στα μέσα της δεκαετίας του 1930¹, σήμερα επιβιώνουν μόνο τέσσερις - οι αγροτικές φυλακές στην Τίρυνθα Αργολίδος, στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής, στην Αγυιά Κρήτης και στην Κασσαβέτεια Μαγνησίας.
Οι συνθήκες υπό τις οποίες λειτούργησαν αρχικώς ήταν ιδιαίτερα δυσχερείς και επικίνδυνες: Σύμφωνα με συναφείς ιστορικές πηγές της εποχής², οι περισσότερες αγροτικές φυλακές - στις οποίες συγκαταλέγονται και οι τέσσερις προαναφερθείσες, που λειτουργούν και σήμερα - ιδρύθηκαν σε βαλτώδεις περιοχές οι οποίες μαστίζονταν από την ασθένεια της ελονοσίας· μιας θανατηφόρας ασθένειας η οποία ταλάνισε τόσο τους κρατουμένους όσο και τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους (που, ως «οιονεί κρατούμενοι» και εκείνοι, ζούσαν και υπέφεραν μαζί με τους εγκλείστους), μέχρι που τελικά εκριζώθηκε χάρη στα αποστραγγιστικά και εξυγιαντικά έργα που επιτέλεσαν οι εκεί εργαζόμενοι κρατούμενοι.
Τα έργα αυτά εξάλειψαν τον νοσηρό και δυνητικά θανάσιμο χαρακτήρα των εν λόγω περιοχών, μεταμορφώνοντάς τες σε εύφορες γεωργικές και εν γένει παραγωγικές εκτάσεις.
Γέννημα θρέμμα, λοιπόν, του Μεσοπολέμου (ειδικότερα, δε, μιας εποχής όπου η παραγωγική εργασία των κρατουμένων αναγνωριζόταν ευρύτατα ως βασικότατο μέσο για την πρόληψη του εγκλήματος), ορόσημα στη δύσβατη πορεία της χώρας μας προς τη σύγχρονη εποχή, θεωρούμενες εξαρχής ως ένας κατεξοχήν προοδευτικός σωφρονιστικός θεσμός και άρρηκτα συνδεδεμένες με τον εξανθρωπισμό της μεταχείρισης των κρατουμένων, οι αγροτικές φυλακές αποτελούν την κορωνίδα του σωφρονιστικού μας συστήματος.
Προς τιμήν των 90 χρόνων λειτουργίας τους ο «Οιονεί...Κρατούμενος» πραγματοποιεί σχετικό αφιέρωμα, δίνοντας τον λόγο πρωτίστως στους ανθρώπους οι οποίοι ζουν και εργάζονται σε αυτές.
Στο αφιέρωμα του παρόντος τεύχους έχουμε τη χαρά να φιλοξενούμε την αρθρογραφική συμβολή του κυρίου Αποστολάκη Δημητρίου, διευθυντού της Αγροτικής Φυλακής Κασσάνδρας, και της κυρίας Κατερίνη Ευαγγελίας, διευθύντριας της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας, καθώς και δύο κρατούμενων συμπολιτών μας. Όπως άλλωστε και όλους τους συνεργάτες αυτού του τεύχους, που μας τίμησαν με τη συγγραφική τους παρουσία, τους ευχαριστούμε για τη συμμετοχή τους και ευχόμαστε τα γραφόμενά τους να συμβάλουν στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανάδειξη, ανάπτυξη και αξιοποίηση των αγροτικών καταστημάτων κράτησης στη χώρα μας. Για την αξιοπρέπεια του ατόμου· για την ευημερία του συνόλου.
Σημειώσεις 1. Βλ. Αλεξ. Κουλάτσου: Έκθεσις περί των Αγροτικών Φυλακών Τίρυνθος. Το εν Ελλάδι αγροτικόν σωφρονιστικόν σύστημα, τυπογρα- φείο Μ.Ν. Λάμπρου, Ναύπλιο 1932, σ. 110, και Σ. Γλυκοφρύδη: Φυλακαί II, Αθήναι 1936, σ. 27-30. 2. Ενδεικτικά, βλ. Αλεξ. Κουλάτσου: Έκθεσις περί των Αγροτικών Φυλακών Τίρυνθος, ό.π., σ. 119· Σ. Γλυκοφρύδη: Φυλακαί II, ό.π., σ. 8 (υποσημ. 2), 34· Α. Κωτούλα: Αι σωφρονιστικαί προσπάθειαι και ο αγών κατά της εγκληματι- κότητος παρά τη παιδική και εφηβική ηλικία εν Ελλάδι, τύποις Ν. Τιλπέρογλου, Αθήναι 1927, σ. 46, 47 (υποσημ. 2)· Ι. Π. Πετρουνάκου: Αι φυλακαί μας και η δικαιοσύνη μας, τύποις Α. Κλεισιούνη, Αθήναι 1936, σ. 90, 91· και Σ. Αναγνωστάκη: Αι αγροτικαί φυλακαί Κασσάν- δρας [διδακτορική διατριβή], Θεσσαλονίκη 1956, σ. 35, 36, 69, 70. Από τις σύγχρονες πηγές, ενδεικτικά βλ. Μ. Αρχιμανδρίτου: Η ανοικτή έκτιση της ποινής. Μορφές ελαστι- κότητας στην ιδρυματική διαβίωση των κρα- τουμένων, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000, σ. 401 (υποσημ. 24).
Νίκος Βαρβατάκος (Εκ της Συντακτικής Ομάδας)
Για να διαβάσετε το τεύχος, εδώ
Ο «Οιονεί...Κρατούμενος» αποτελεί μια περιοδική έκδοση που έχει ως κύριό της θέμα τις φυλακές, καθώς και τους ανθρώπους που ζουν και εργάζονται σε αυτές. Τα περιεχόμενά της (που αποτελούνται από βιωματικές μαρτυρίες, τεκμηριωμένες μελέτες, προτάσεις και εισηγήσεις, εκθέσεις ξένων σωφρονιστικών συστημάτων και θεσμών, μεταφράσεις, καλλιτεχνικές δημιουργίες, βιβλιοπαρουσιάσεις κ.ά.) συγγράφονται από ένα ευρύ φάσμα αρθρογράφων στους
οποίους περιλαμβάνονται ένστολοι σωφρονιστικοί υπάλληλοι, κρατούμενοι, αποφυλακισμένοι, πανεπιστημιακοί καθηγητές, μέλη του επιστημονικού προσωπικού των φυλακών, καθώς και επαγγελματίες που σχετίζονται με τον σωφρονιστικό και μετασωφρονιστικό χώρο. Ο σκοπός του «Οιονεί...Κρατουμένου» είναι όχι απλώς να δώσει φωνή στους ανθρώπους που ζουν και εργάζονται στις φυλακές, αλλά και να καταπολεμήσει τα αρνητικά στερεότυπα που συνδέονται με αυτές, να τις αναδείξει ως οργανικά τμήματα της κοινωνίας και - τελικά - να προτείνει
και να προβληματίσει εποικοδομητικά - μακριά από τον μίζερο και στείρο καταγγελτικό λόγο που χαρακτηρίζει συχνά τη σημερινή, σχετική με τις φυλακές αρθρογραφία.
