Το αρβανίτικο έθιμο των Βλάμηδων

 Η λέξη προέρχεται από τα αρβανίτικα (βλα ιμ= ο αδερφός μου) και χρησιμοποιείται σε όλη την Ελλάδα. Σήμερα εννοούμε με τη λέξη αυτή τον ''μάγκα'' που είναι έτοιμος για καβγά. Αυτό οφείλεται πιθανότατα στο ότι οι ''βλάμηδες'', οι αδερφοποιητοί δηλαδή, ήταν έτοιμοι για καβγά χάριν του φίλου τους.

 Ήταν, δηλαδή (αμοιβαία) οι ''νταήδες'' (τουρκικά : dayi, νταηλίκι =ειρωνικά παλικαριά). Η αδελφοποιΐα είναι έθιμο από τα πολύ παλιά χρόνια και γνωστό σε πάρα πολλούς λαούς. Από σχετικές πληροφορίες γνωρίζουμε πως ήταν έθιμα των Λυδών, των Σκυθών, των Θρακών, των Γερμανών και των Κελτών. Σήμερα είναι γνωστό το έθιμο σ’ όλες τις Ηπείρους. Για τους αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους δεν υπάρχουν πειστικές πληροφορίες για την ύπαρξη του εθίμου. Οι φιλίες των Αχιλλέα-Πατρόκλου και Δάμωνα-Φειδία δε θεωρούνται αποδεικτικά στοιχεία για την ύπαρξη του εθίμου. 

Το έθιμο γίνεται γνωστό μετά τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου και την επικράτηση των Ρωμαίων. Τότε έγιναν πολλές μετακινήσεις των λαών «Ανατολή και Δύση» με αποτέλεσμα να μεταδοθούν όχι μόνο οι πνευματικές γνώσεις αλλά και διάφορα ήθη και έθιμα μεταξύ των λαών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Σχετικές πληροφορίες για το έθιμο έχουμε από τη ρωμαϊκή νομοθεσία, τη βυζαντινή ιστορία και τη συλλογή εκκλησιαστικών νόμων και κανόνων «νομοκάνονας». Απ’ αυτές τις πληροφορίες μαθαίνουμε πως ακόμα και υψηλά πολιτικά πρόσωπα γίνονταν αδελφοποιοί. Όπως οι Ιουστινιανός με το μάγιστρο Στρατήγιο, ο Βασίλειος ο Μακεδόνας με το Μιχαήλ τον Γ΄ κλπ. Από δημοτικά τραγούδια της Καππαδοκίας μαθαίνουμε πως αδελφοποίηση έχουμε μεταξύ Ελλήνων και Σαρακηνών όπως ο ακρίτας Ανδρόνικος με το Σαρακηνό Συριόπουλο. Στη μεσαιωνική Ευρώπη η αδελφοποιΐα ήταν έθιμο, κυρίως, μεταξύ των ιπποτών. Στην εποχή μας το έθιμο διατηρείται στους Νοτιοσλάβους, τους Αλβανούς, τους Τούρκους, τους Άραβες και τους Έλληνες. Στους άλλους ευρωπαϊκούς λαούς, σχεδόν, το έθιμο το βρίσκουμε ως αντικείμενο της λαογραφίας τους. Από χρονογραφικές πληροφορίες συμπεραίνουμε πως το έθιμο γινόταν με τις ευλογίες της εκκλησίας. Αυτό επιβεβαιώνεται από σχετική ακολουθία που υπάρχει στο Ευχολόγιο. 

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας το έθιμο διαδόθηκε σ’ όλα τα μέρη όπου έδρασε η κλεφτουριά, όπως στην Ήπειρο, στη Μακεδονία, στη Θεσσαλία, στη Στερεά Ελλάδα, στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη. Από τις λίγες πληροφορίες «γραπτές και προφορικές», που υπάρχουν για τον τρόπο που γινόταν το έθιμο, συμπεραίνουμε πως η ανταλλαγή του αίματος αντικαταστάθηκε με συμβολικές πράξεις και την ευλογία της Εκκλησίας όπως ήδη έχουμε προαναφέρει. Συμπληρωματικά σημειώνουμε πως οι ενδιαφερόμενοι αντάμωναν τα χέρια τους πάνω στο Ευαγγέλιο κι αν ήταν περισσότεροι οι ενδιαφερόμενοι κρατιόντουσαν από τα χέρια και ορκίζονταν αμοιβαία πίστη, στη συνέχεια διάβαζε ο παπάς τις ευχές και στο τέλος αλληλοασπάζονταν λέγοντας «η ζωή σου είναι ζωή μου και η ψυχή σου είναι ψυχή μου». Στην Αρκαδία την ώρα της αδελφοποίησης παραβρισκόταν και δεκαεπτάχρονο κορίτσι το οποίο το θεωρούσαν οι αδελφοποιτοί αδελφή τους και αναλάμβαναν από τότε την προστασία της και φρόντιζαν ακόμα και για την αποκατάστασή της. Στην Κρήτη οι πληροφορίες λένε πως η αδελφοποίηση γίνεται με ανταλλαγή αίματος. Χαράζουν οι ενδιαφερόμενοι το μπράτσο τους μέχρι να τρέξει αίμα. Μετά τρίβουν τη μια πληγή πάνω στην άλλη ώστε το αίμα του ενός να μπει στην πληγή του άλλου. 

Ο τρόπος αυτός εκτός του ότι είναι φρικιαστικός, πρωτόγονος, είναι και πολύ επικίνδυνος για τη μετάδοση πολλών παθογόνων ιών και μικροβίων και πρέπει να εκλείψει μια για πάντα. Οι με αυτόν τον τρόπο αδελφοποιηθέντες λέγονται αδελφοποιοί ή σταυραδέρφια. Στην Ήπειρο, κι όχι μόνο, λέγονται βλάμηδες «από την αρβανιτικη λέξη βλαμ» και μετά την αδελφοποίηση «οι βλάμηδες» το γιορτάζουν με φαγοπότι και χορό. Στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία λέγονται μπράτιμοι «από σλαβική λέξη» και στην Πελοπόννησο μπουραζέρηδες ή μπραζέρηδες.

Ο Αλή Φαρμάκης ήταν Οθωμανός αγάς, μουσουλμανος αρβανιτοφωνος, ελληνικης καταγωγης, ντοπιος, από το Λάλα Ηλείας, που έζησε πριν την Επανάσταση του 1821. Η καταγωγή του ήταν από την παλιά και ισχυρή οικογένεια. Πολέμησε εναντίον των Τούρκων από κοινού μαζί με τον Κολοκοτρώνη. Οι πρόγονοί τους ήταν αδελφοποιτοί. Κάλεσε τον Κολοκοτρώνη όταν αυτός ήταν εξόριστος στην Ζάκυνθο και του ζήτησε να τον βοηθήσει εναντίον του Βελή πασά της Πελοποννήσου, γιου του Αλή Πασά. Ο Αλή Φαρμάκης κυριαρχούσε στην περιοχή από τον πύργο του, τον οποίο είχε κτίσει στο χωριό Μοναστηράκι της Γορτυνίας. Όταν το 1807 ο Βελής πασάς ανέλαβε την διοίκηση της Πελοποννήσου αποφάσισε να περιορίσει την ισχύ των τοπικών Οθωμανών και Ελλήνων γαιοκτημόνων. Ειδικότερα, αποφάσισε να εξοντώσει τον Αλή Φαρμάκη με την πρόφαση ότι ένας συγγενής του Φαρμάκη σκότωσε έναν σωματοφύλακά του. Ο Κολοκοτρώνης δεν γνώριζε προσωπικά τον Αλή Φαρμάκη, αλλά δέχθηκε να τον βοηθήσει σε περίπτωση που ο Βελή Πασάς του επιτίθετο, βάσει της παλιάς φιλίας των παππούδων τους. Έτσι και έγινε. Επί 64 ημέρες ο Φαρμάκης αμυνόταν με 120 περίπου άνδρες από τον πύργο, ενώ οκτώ χιλιάδες άνδρες τον πολιορκούσαν. Η πολιορκία που κράτησε ένα μήνα, τα υπονομευτικά έργα, οι κανονιοβολισμοί του Βελή και οι αντεπιθέσεις πέρασαν στη λαϊκή παράδοση από τα δημοτικά τραγούδια. Εν τέλει, την 65η ημέρα, ο Ισμαήλ Πασόμπεης που είχε αντικαταστήσει τον Βελή Πασά πρότεινε να λύσει την πολιορκία, ενώ υποσχέθηκε να μην ανατινάξει τον πύργο και να δώσει ομήρους δια να εξασφαλισθεί ο Κολοκοτρώνης να φύγει ανενόχλητος στην Ζάκυνθο. Όρισε όμως, ο Αλή Φαρμάκης να πάει στην Τρίπολη να προσκυνήσει τον Βελή αφού πρώτα εξασφάλισε την ασφαλή μετάβαση του Κολοκοτρώνη στη Ζάκυνθο. Ο Αλή Φαρμάκης με την πρόφαση ότι θα έφερνε τον Κολοκοτρώνη κατέφυγε και αυτός στη Ζάκυνθο. 

Ένα από τα τραγούδια που αναφέρονται στον Αλή Φαρμάκη και στη δύναμη της φιλίας του με τον Κολοκοτρώνη είναι το ακόλουθο:

«Άνοιξη και καλοκαίρι ο Αλή Βελής μ' ασκέρι πάει τη Λάλα και κυκλώνει και στο κάστρο της ζυγώνει. Μήνυμα μ' ένα τσιράκι στέλνει στον Αλή Φαρμάκη:
-Τον Κολοκοτρώνη αν δώσεις την ζωή σου θα γλυτώσεις. Μα ο προύχοντας Λαλιώτης άντρας είν', δεν είν' προδότης:
-Δε σ' τον δίνω, είν' αδερφός μου,είναι αδερφοποιτός μου! Ο Καλιάς στάχτη ας γίνει, αδερφό δεν παραδίνει!
Είμαι ο Αλή Φαρμάκη με δικό μου μπαϊράκι. Αίμα το σπαθί μου στάζει και το αίμα δε με σκιάζει!»