Κατασκευασμένες κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας από πέτρα, οι νεροτριβές Κεφαλαρίου, ανήκουν στην κατηγορία των γυριστών κι είναι όλες τους διπλές, ενώ παραμένουν επιβλητικές, προσφέροντας ένα μοναδικό θέαμα με το νερό, που έρχεται με ορμή από τον ποταμό του χωριού, τον Ερασίνο, και πέφτει με ορμή μέσα στον κάδο.
Οι νεροτριβές Κεφαλαρίου χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν για το πλύσιμο των ρούχων, ενώ παράλληλα αποτέλεσαν και τόπο συγκέντρωσης των γυναικών, και των κατοίκων γειτονικών χωριών.
Οι νεροτριβές, μαζί με τους νερόμυλους, αποτελούν τις πιο γνωστές υδροκίνητες εγκαταστάσεις της προβιομηχανικής Ελλάδας. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο το γεγονός ότι ο λαϊκός λόγος (τραγούδια, παροιμίες, παροιμιώδεις φράσεις) κάνει συχνές αναφορές στα δυο αυτά προτεχνολογικά «εργαστήρια».
Κάθε μύλος είχε και την νεροτριβή του, όπου έπλεναν τα ρούχα κυρίως μετά το Πάσχα, που ξέστρωναν τα σπίτια, αλλά και τις προίκες των κοριτσιών τους. Συνηθισμένο θέαμα στις νεροτριβές ήταν τα απλωμένα ρούχα για να στεγνώσουν στον ήλιο και με τον αέρα, σκηνικό που αντικρύζει ο επισκέπτης μέχρι και σήμερα.
Έτσι, από τις αρχές Μαΐου οι νεροτριβές Κεφαλαρίου αρχίζουν να υποδέχονται τους πελάτες τους. Σήμερα, στο γραφικό οικισμό λειτουργούν τρεις υπαίθριες, καθώς επίσης και μία πιο σύγχρονη. Όλες τους, ανήκουν σε γόνους παλιών νεροτριβιάρηδων.
Έτσι, από τις αρχές Μαΐου οι νεροτριβές Κεφαλαρίου αρχίζουν να υποδέχονται τους πελάτες τους. Σήμερα, στο γραφικό οικισμό λειτουργούν τρεις υπαίθριες, καθώς επίσης και μία πιο σύγχρονη. Όλες τους, ανήκουν σε γόνους παλιών νεροτριβιάρηδων.
«Μας άργησαν κι αργήσαμε
είχαν τη νύφ' αστόλιστη
είχαν τα ρούχα αδίπλωτα
την τσέργα στη νεροτριβιά...»
Μπορεί οι νεροτριβές να γεννήθηκαν και να έσβησαν οι περισσότερες στη σκιά των μύλων, μπορεί ακόμη και οι ερευνητές να τις «περιφρόνησαν», ωστόσο η συμβολή τους στην καθημερινή οικονομική και κοινωνική ζωή ήταν κάποτε σημαντική. Χώροι που χρησιμοποιήθηκαν για το πλύσιμο των ρούχων οι νεροτριβές, αποτελούσαν παράλληλα και τόπο συγκέντρωσης κυρίως των γυναικών, αλλά και χώρο συνεύρεσης των κατοίκων γειτονικών χωριών».
ΘΕΙΟ ΔΩΡΟ
Για την Αργολίδα αυτό το τελευταίο αποκτά μεγαλύτερη ισχύ, αφού το σύνολο σχεδόν των νεροτριβών του νομού ήταν - και είναι - εγκατεστημένο στο Κεφαλάρι, στο καταπράσινο αυτό χωριό, που είναι συνδεδεμένο τόσο βαθιά με το νερό. Ο λόγος βέβαια προφανής. Από τη γη αναβλύζουν τα νερά της Κεφαλαριώτισσας Ζωοδόχου Πηγής και οι κάτοικοι αξιοποίησαν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο το θείο αυτό δώρο.
Με τις νεροτριβές - αλλά και τους μύλους που λειτουργούσαν μέχρι πριν λίγα χρόνια -μετέτρεψαν και εκμεταλλεύτηκαν τη φυσική κίνηση και ενέργεια των νερών και τη χρησιμοποίησαν παραγωγικά.
Για πάνω από διακόσια χρόνια, οι νεροτριβές του Κεφαλαρίου παραμένουν αμετάβλητες σχεδόν, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους και στο σύγχρονο άνθρωπο. Παρά το γεγονός ότι οι νεροτριβές - σε σύγκριση με άλλες παλιές υδραυλικές εγκαταστάσεις - δεν παρουσιάζουν «τεχνολογικό» μηχανισμό, συνεχίζουν να γοητεύουν με την απλοϊκότητά τους αυτή.
Η συνεχής ροή του νερού, η κίνηση και η ορμή, το κελάρυσμά του, σε συνδυασμό με τα ποταμάκια της περιοχής που συγκλίνουν στον Ερασίνο, η δροσιά και η πλούσια βλάστηση της ευρύτερης περιοχής, συνθέτουν ένα μαγευτικό τοπίο, που αποτελεί πόλο έλξης για όσους μεταφέρουν εκεί τα ρούχα τους, αλλά και για πλήθος επισκεπτών. Το σκηνικό πλαισιώνουν και τα διάσπαρτα ίχνη των μύλων της περιοχής (μυλόπετρες, φτερωτές κλπ.) που παραπέμπουν σε άλλες εποχές.
Όλες τους σχεδόν είναι διπλές, όπως αυτή των αδελφών Σπύρου και Δημήτρη Κεφάλα, την οποία χρησιμοποιεί και ο Γιώργος Κεφάλας. «Αισθάνεσαι διαφορετικά όταν κάνεις μια δουλειά με τον τρόπο που την έκαναν οι δικοί σου πριν πολλά χρόνια», λέει. «Στη νεροτριβή έχεις την αίσθηση ότι ζεις σε άλλη εποχή, τότε που όλα ήταν απλά κι ανθρώπινα».
Το «ντεκόρ» γύρω μας πράγματι παραπέμπει στο παρελθόν: ρυάκια, μικροί καταρράκτες, πλούσια βλάστηση. «Δεν θυμίζει εδώ ο τόπος την εποχή του “Αγαπητικού της Βοσκοπούλας” ή του Τάσου με την Γκόλφω;», μας λέει γελώντας.
Παλαιότερη δημοσίευση (2017)
Για την Αργολίδα αυτό το τελευταίο αποκτά μεγαλύτερη ισχύ, αφού το σύνολο σχεδόν των νεροτριβών του νομού ήταν - και είναι - εγκατεστημένο στο Κεφαλάρι, στο καταπράσινο αυτό χωριό, που είναι συνδεδεμένο τόσο βαθιά με το νερό. Ο λόγος βέβαια προφανής. Από τη γη αναβλύζουν τα νερά της Κεφαλαριώτισσας Ζωοδόχου Πηγής και οι κάτοικοι αξιοποίησαν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο το θείο αυτό δώρο.
Με τις νεροτριβές - αλλά και τους μύλους που λειτουργούσαν μέχρι πριν λίγα χρόνια -μετέτρεψαν και εκμεταλλεύτηκαν τη φυσική κίνηση και ενέργεια των νερών και τη χρησιμοποίησαν παραγωγικά.
Για πάνω από διακόσια χρόνια, οι νεροτριβές του Κεφαλαρίου παραμένουν αμετάβλητες σχεδόν, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους και στο σύγχρονο άνθρωπο. Παρά το γεγονός ότι οι νεροτριβές - σε σύγκριση με άλλες παλιές υδραυλικές εγκαταστάσεις - δεν παρουσιάζουν «τεχνολογικό» μηχανισμό, συνεχίζουν να γοητεύουν με την απλοϊκότητά τους αυτή.
Η συνεχής ροή του νερού, η κίνηση και η ορμή, το κελάρυσμά του, σε συνδυασμό με τα ποταμάκια της περιοχής που συγκλίνουν στον Ερασίνο, η δροσιά και η πλούσια βλάστηση της ευρύτερης περιοχής, συνθέτουν ένα μαγευτικό τοπίο, που αποτελεί πόλο έλξης για όσους μεταφέρουν εκεί τα ρούχα τους, αλλά και για πλήθος επισκεπτών. Το σκηνικό πλαισιώνουν και τα διάσπαρτα ίχνη των μύλων της περιοχής (μυλόπετρες, φτερωτές κλπ.) που παραπέμπουν σε άλλες εποχές.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΛΑΪΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ
Από τις αρχές του Μαΐου οι «νεροτριβιάρηόες» του Κεφαλαρίου αρχίζουν να υποδέχονται τους πελάτες τους, που καταφτάνουν απ' όλα τα σημεία της Αργολίδας, αλλά και από όμορους νομούς. Κουβαλούν φλοκάτες, βελέντζες, χαλιά, κουρελούδες, μοκέτες και τις παραδίνουν σε σίγουρα χέρια. Γνωρίζουν ότι τα ρούχα τους θα καθαρίσουν και θα ξαναπάρουν ζωή από την ορμή των πεντακάθαρων νερών της πηγής.
Κατασκευασμένες οι περισσότερες από την εποχή της Τουρκοκρατίας, οι νεροτριβές αποτελούν αναμφίβολα μνημεία λαϊκής αρχιτεκτονικής. Πετρόκτιστες, επιβλητικές, μαγευτικές (αφού το νερό είναι συνδεδεμένο με θρύλους και μύθους) προσφέρουν ένα μοναδικό θέαμα με την περιδίνηση των νερών τους, που παρασύρουν τα ρούχα και τα στροβιλίζουν σ' έναν τρελό χορό...
Από τις αρχές του Μαΐου οι «νεροτριβιάρηόες» του Κεφαλαρίου αρχίζουν να υποδέχονται τους πελάτες τους, που καταφτάνουν απ' όλα τα σημεία της Αργολίδας, αλλά και από όμορους νομούς. Κουβαλούν φλοκάτες, βελέντζες, χαλιά, κουρελούδες, μοκέτες και τις παραδίνουν σε σίγουρα χέρια. Γνωρίζουν ότι τα ρούχα τους θα καθαρίσουν και θα ξαναπάρουν ζωή από την ορμή των πεντακάθαρων νερών της πηγής.
Κατασκευασμένες οι περισσότερες από την εποχή της Τουρκοκρατίας, οι νεροτριβές αποτελούν αναμφίβολα μνημεία λαϊκής αρχιτεκτονικής. Πετρόκτιστες, επιβλητικές, μαγευτικές (αφού το νερό είναι συνδεδεμένο με θρύλους και μύθους) προσφέρουν ένα μοναδικό θέαμα με την περιδίνηση των νερών τους, που παρασύρουν τα ρούχα και τα στροβιλίζουν σ' έναν τρελό χορό...
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Παραδοσιακές νεροτριβές, οι τρεις υπαίθριες και η μια ημιυπαίθρια, λειτουργούν σήμερα στο Κεφαλάρι. Λειτουργεί επίσης και μια σύγχρονη, του Γιώργου Παναγάκου. Οι παραδοσιακές νεροτριβές ανήκουν σε γόνους παλιών «νεροτριβιάρηδων» του Κεφαλαρίου. Είναι οι οικογένειες Κεφάλα, Μερκούρη, Χαμπέση και Καλόγηρου.
Ο μεγαλύτερος σε ηλικία νεροτριβάρης είναι ο 74χρονος Γιώργος Μερκούρης. Από το 1944 έως σήμερα ζει τη μαγεία, αλλά και τα βάσανα της νερότριβής. Παλιός μυλωνάς, «όργωνε» κάποτε όλη την Αργολίδα με το κάρο του, κουβαλώντας αλεύρια και ρούχα. Τη νεροτριβή την αγόρασαν οι δικοί του το 1911 από κάποιον Σωτηρόπουλο, Κυνουριάτη.
Όπως του έχουν πει οι παλιότεροι, οι νεροτριβές και οι μύλοι της περιοχής παραδόθηκαν στο Ελληνικό Δημόσιο από τους Τούρκους, κατά την απελευθέρωση. Στη συνέχεια νοικιάστηκαν και πουλήθηκαν σε ιδιώτες και χέρι με χέρι σήμερα βρίσκεται μια απ' αυτές στην ιδιοκτησία του και του γιου του Ανδρέα.
Με φανερή νοσταλγία, ο Γιώργος Μερκούρης αναπολεί: «Ξέρεις τι γινόταν κάθε μέρα εδώ απέξω; Πανηγύρι, κόσμο να δεις. Ερχόντουσαν απ' όλα τα καμποχώρια και τα αρβανιτοχώρια της Αργολίδας, ακόμη και από τα Ίρια και ακόμη πιο μακριά. Μέχρι να πλυθούν οι βελέντζες, τα «σαίσματα», τα «ράσα» (σ.σ. μανικωτά πανωφόρια με κουκούλα), οι φλοκάτες που έπρεπε να αφρατέψουν, μέσα κι έξω γέμιζε μ' ανθρώπους και ζώα, άλογα, μουλάρια, γαϊδούρια. Κάποιες φορές έμεναν όλη τη νύχτα εδώ μέχρι να τελειώσουν και να φύγουν. Tα ίδια γινότανε και με το άλεσμα...».
Σήμερα ο μπάρμπα-Γιώργης έχει αποσυρθεί από την ενεργό δράση, ωστόσο όλη τη μέρα τριγυρνάει ανάμεσα στ' απλωμένα ρούχα, τα φροντίζει, τα διπλώνει και τα ξεδιπλώνει. Το κυριότερο, όμως, είναι ότι ζει μέσα στο νερό. «Τι τα θες, τι τα γυρεύεις, σαν το νερό, τίποτ' άλλο στον κόσμο», λέει. Σ' αυτό συμφωνεί κι ο γιος του Ανδρέας, που συνεχίζει με ευλάβεια την οικογενειακή παράδοση. «Το νερό είναι σαν ένα όμορφο τραγούδι», λέει, καθώς προσπαθεί με τη «διχάλα» να βγάλει από τη γούρνα και το τελευταίο ρούχο.
Παραδοσιακές νεροτριβές, οι τρεις υπαίθριες και η μια ημιυπαίθρια, λειτουργούν σήμερα στο Κεφαλάρι. Λειτουργεί επίσης και μια σύγχρονη, του Γιώργου Παναγάκου. Οι παραδοσιακές νεροτριβές ανήκουν σε γόνους παλιών «νεροτριβιάρηδων» του Κεφαλαρίου. Είναι οι οικογένειες Κεφάλα, Μερκούρη, Χαμπέση και Καλόγηρου.
Ο μεγαλύτερος σε ηλικία νεροτριβάρης είναι ο 74χρονος Γιώργος Μερκούρης. Από το 1944 έως σήμερα ζει τη μαγεία, αλλά και τα βάσανα της νερότριβής. Παλιός μυλωνάς, «όργωνε» κάποτε όλη την Αργολίδα με το κάρο του, κουβαλώντας αλεύρια και ρούχα. Τη νεροτριβή την αγόρασαν οι δικοί του το 1911 από κάποιον Σωτηρόπουλο, Κυνουριάτη.
Όπως του έχουν πει οι παλιότεροι, οι νεροτριβές και οι μύλοι της περιοχής παραδόθηκαν στο Ελληνικό Δημόσιο από τους Τούρκους, κατά την απελευθέρωση. Στη συνέχεια νοικιάστηκαν και πουλήθηκαν σε ιδιώτες και χέρι με χέρι σήμερα βρίσκεται μια απ' αυτές στην ιδιοκτησία του και του γιου του Ανδρέα.
Με φανερή νοσταλγία, ο Γιώργος Μερκούρης αναπολεί: «Ξέρεις τι γινόταν κάθε μέρα εδώ απέξω; Πανηγύρι, κόσμο να δεις. Ερχόντουσαν απ' όλα τα καμποχώρια και τα αρβανιτοχώρια της Αργολίδας, ακόμη και από τα Ίρια και ακόμη πιο μακριά. Μέχρι να πλυθούν οι βελέντζες, τα «σαίσματα», τα «ράσα» (σ.σ. μανικωτά πανωφόρια με κουκούλα), οι φλοκάτες που έπρεπε να αφρατέψουν, μέσα κι έξω γέμιζε μ' ανθρώπους και ζώα, άλογα, μουλάρια, γαϊδούρια. Κάποιες φορές έμεναν όλη τη νύχτα εδώ μέχρι να τελειώσουν και να φύγουν. Tα ίδια γινότανε και με το άλεσμα...».
Σήμερα ο μπάρμπα-Γιώργης έχει αποσυρθεί από την ενεργό δράση, ωστόσο όλη τη μέρα τριγυρνάει ανάμεσα στ' απλωμένα ρούχα, τα φροντίζει, τα διπλώνει και τα ξεδιπλώνει. Το κυριότερο, όμως, είναι ότι ζει μέσα στο νερό. «Τι τα θες, τι τα γυρεύεις, σαν το νερό, τίποτ' άλλο στον κόσμο», λέει. Σ' αυτό συμφωνεί κι ο γιος του Ανδρέας, που συνεχίζει με ευλάβεια την οικογενειακή παράδοση. «Το νερό είναι σαν ένα όμορφο τραγούδι», λέει, καθώς προσπαθεί με τη «διχάλα» να βγάλει από τη γούρνα και το τελευταίο ρούχο.
ΣΕ ΑΛΛΗ ΕΠΟΧΗ
Οι νεροτριβές του Κεφαλαρίου ανήκουν στην κατηγορία των «γυριστών» (σε άλλες περιοχές της χώρας υπάρχουν και οι «βουτηχτές»).
Οι νεροτριβές του Κεφαλαρίου ανήκουν στην κατηγορία των «γυριστών» (σε άλλες περιοχές της χώρας υπάρχουν και οι «βουτηχτές»).
Όλες τους σχεδόν είναι διπλές, όπως αυτή των αδελφών Σπύρου και Δημήτρη Κεφάλα, την οποία χρησιμοποιεί και ο Γιώργος Κεφάλας. «Αισθάνεσαι διαφορετικά όταν κάνεις μια δουλειά με τον τρόπο που την έκαναν οι δικοί σου πριν πολλά χρόνια», λέει. «Στη νεροτριβή έχεις την αίσθηση ότι ζεις σε άλλη εποχή, τότε που όλα ήταν απλά κι ανθρώπινα».
Το «ντεκόρ» γύρω μας πράγματι παραπέμπει στο παρελθόν: ρυάκια, μικροί καταρράκτες, πλούσια βλάστηση. «Δεν θυμίζει εδώ ο τόπος την εποχή του “Αγαπητικού της Βοσκοπούλας” ή του Τάσου με την Γκόλφω;», μας λέει γελώντας.
Παλαιότερη δημοσίευση (2017)
