Στο σύνταγμα που ακολούθησε την πρώτη εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (1821-1822), ο νομοθέτης, ορθά κατά ην άποψή μου, δίνει έναν χριστιανογενή ορισμό του Έλληνα: «Όσοι αυτόχθονες κάτοικοι της επικράτειας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν εισίν Έλληνες». Και λέω ότι έπραξε σωστά, γιατί δεν υπήρχε άλλος σαφής και απλός τρόπος προσδιορισμού της έννοιας Έλληνας.
Η καταγωγή και η καθαρότητα προέλευσης, αδύνατο να τεκμηριωθεί. Η θρησκεία όμως ήταν όντως το πιο βασικό στοιχείο που ένωσε τους επαναστάτες κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Για περισσότερα, (εδώ, και εδώ)
Από το “κάθε Χριστιανός είναι Έλληνας” της εποχής του πρώτου ελληνικού κράτους του 1821, η Εκκλησία πέρασε σιωπηρά στο δόγμα “κάθε Έλληνας είναι Χριστιανός (ορθόδοξος)”. Απόδειξη η προ τριάντα ετών λυσσαλέα αντίδρασή της στη μη αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες, οι σχετικές «λαοσυνάξεις», η συλλογή τριών εκατομμυρίων υπογραφών επί αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου υπέρ της αναγραφής του θρησκεύματος (Χριστιανός Ορθόδοξος) στις ταυτότητες, κλπ.
Έτσι η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία, κάνοντας ένα αυθαίρετο νοητικό άλμα, ισχυρίζεται ότι αντιπροσωπεύει σχεδόν το σύνολο των δέκα εκατομμυρίων ελλήνων, και με το ιδεολόγημα αυτό θεωρεί πως έχει το δικαίωμα λόγου ακόμη και σε θέματα αρμοδιότητας της κοσμικής εξουσίας δηλαδή του κράτους. Πρόσφατο παράδειγμα η αντίδραση της εκκλησίας δια στόματος αρχιεπισκόπου και άλλων μητροπολιτών στη διαδικασία απαλλαγής μαθητών από το μάθημα των θρησκευτικών στα σχολεία. Η αναπληρώτρια υπουργός παιδείας Σία Αναγνωστοπούλου δήλωσε πρόσφατα στο ραδιόφωνο ότι “δεν είναι δυνατόν να οφείλει να δηλώνει ο μαθητής σε δημόσιο έγγραφο το θρήσκευμά του (ή την ιδιότητα του άθεου), ώστε να εξασφαλίσει την απαλλαγή, και πρόσθεσε “Κακώς δεν το αλλάξαμε ως τώρα, θα το αλλάξουμε” Η αντίδραση της εκκλησίας την οδήγησε να τα «μαζέψει» και να δηλώσει πως όσα είχε νωρίτερα πει παρερμηνεύτηκαν. Περισσότερες λεπτομέρειες στο πρόσφατο άρθρο του Γιάννη Παντελάκη.
Όμως, κατά τη γνώμη μου, το θέμα είναι πέρα από τη δυνατότητα ή μη απαλλαγής από το συγκεκριμένο μάθημα. Το πρόβλημα είναι η ίδια η ύπαρξη του μαθήματος αυτού, τουλάχιστον με τον τρόπο που διδάσκεται σήμερα. Το μάθημα αυτό είναι επικεντρωμένο στη διδασκαλία της χριστιανικής ορθόδοξης πίστης, των πατέρων της κλπ, κάτι που ταιριάζει περισσότερο στα κατηχητικά μαθήματα που διοργανώνει η ίδια η εκκλησία παρά στα μαθήματα που ορίζει το υπουργείο παιδείας και που (πρέπει να) απευθύνονται σε όλους τους μαθητές ανεξαρτήτως. Βέβαια, γίνονται κάποιες, σύντομες αναφορές και σε άλλα θρησκεύματα, με τη λογική όμως του «οι επτά σοφοί της αρχαιότητας ήσαν οι εξής δύο, ο Θαλής και ο Μιλήσιος» που λέγαμε παιδιά.
Σε μία σύγχρονη κοινωνία, που σέβεται το δικαίωμα στην ανεξιθρησκεία των (μελλοντικών της) πολιτών πρέπει το μάθημα των θρησκευτικών να καταργηθεί, τουλάχιστον με τη σημερινή του μορφή. Θα μπορούσε ίσως να αντικατασταθεί από ένα γνήσιο μάθημα ιστορίας των θρησκειών, είτε αυτόνομο είτε στα πλαίσια του μαθήματος της Ιστορίας μια και πρόκειται για παγκόσμιο ιστορικό και κοινωνικό φαινόμενο από την εποχή των πρωτόγονων κοινωνιών μέχρι σήμερα.
Αλέκος Λασκαράτος
Από το “κάθε Χριστιανός είναι Έλληνας” της εποχής του πρώτου ελληνικού κράτους του 1821, η Εκκλησία πέρασε σιωπηρά στο δόγμα “κάθε Έλληνας είναι Χριστιανός (ορθόδοξος)”. Απόδειξη η προ τριάντα ετών λυσσαλέα αντίδρασή της στη μη αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες, οι σχετικές «λαοσυνάξεις», η συλλογή τριών εκατομμυρίων υπογραφών επί αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου υπέρ της αναγραφής του θρησκεύματος (Χριστιανός Ορθόδοξος) στις ταυτότητες, κλπ.
Έτσι η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία, κάνοντας ένα αυθαίρετο νοητικό άλμα, ισχυρίζεται ότι αντιπροσωπεύει σχεδόν το σύνολο των δέκα εκατομμυρίων ελλήνων, και με το ιδεολόγημα αυτό θεωρεί πως έχει το δικαίωμα λόγου ακόμη και σε θέματα αρμοδιότητας της κοσμικής εξουσίας δηλαδή του κράτους. Πρόσφατο παράδειγμα η αντίδραση της εκκλησίας δια στόματος αρχιεπισκόπου και άλλων μητροπολιτών στη διαδικασία απαλλαγής μαθητών από το μάθημα των θρησκευτικών στα σχολεία. Η αναπληρώτρια υπουργός παιδείας Σία Αναγνωστοπούλου δήλωσε πρόσφατα στο ραδιόφωνο ότι “δεν είναι δυνατόν να οφείλει να δηλώνει ο μαθητής σε δημόσιο έγγραφο το θρήσκευμά του (ή την ιδιότητα του άθεου), ώστε να εξασφαλίσει την απαλλαγή, και πρόσθεσε “Κακώς δεν το αλλάξαμε ως τώρα, θα το αλλάξουμε” Η αντίδραση της εκκλησίας την οδήγησε να τα «μαζέψει» και να δηλώσει πως όσα είχε νωρίτερα πει παρερμηνεύτηκαν. Περισσότερες λεπτομέρειες στο πρόσφατο άρθρο του Γιάννη Παντελάκη.
Όμως, κατά τη γνώμη μου, το θέμα είναι πέρα από τη δυνατότητα ή μη απαλλαγής από το συγκεκριμένο μάθημα. Το πρόβλημα είναι η ίδια η ύπαρξη του μαθήματος αυτού, τουλάχιστον με τον τρόπο που διδάσκεται σήμερα. Το μάθημα αυτό είναι επικεντρωμένο στη διδασκαλία της χριστιανικής ορθόδοξης πίστης, των πατέρων της κλπ, κάτι που ταιριάζει περισσότερο στα κατηχητικά μαθήματα που διοργανώνει η ίδια η εκκλησία παρά στα μαθήματα που ορίζει το υπουργείο παιδείας και που (πρέπει να) απευθύνονται σε όλους τους μαθητές ανεξαρτήτως. Βέβαια, γίνονται κάποιες, σύντομες αναφορές και σε άλλα θρησκεύματα, με τη λογική όμως του «οι επτά σοφοί της αρχαιότητας ήσαν οι εξής δύο, ο Θαλής και ο Μιλήσιος» που λέγαμε παιδιά.
Σε μία σύγχρονη κοινωνία, που σέβεται το δικαίωμα στην ανεξιθρησκεία των (μελλοντικών της) πολιτών πρέπει το μάθημα των θρησκευτικών να καταργηθεί, τουλάχιστον με τη σημερινή του μορφή. Θα μπορούσε ίσως να αντικατασταθεί από ένα γνήσιο μάθημα ιστορίας των θρησκειών, είτε αυτόνομο είτε στα πλαίσια του μαθήματος της Ιστορίας μια και πρόκειται για παγκόσμιο ιστορικό και κοινωνικό φαινόμενο από την εποχή των πρωτόγονων κοινωνιών μέχρι σήμερα.
Αλέκος Λασκαράτος
