20 εκτυφλωτικές εικόνες από τον τόμο για τις Μυκήνες του Ίδρυματος Ιωάννη Σ. Λάτση

Το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση παρουσίασε τον αφιερωματικό τόμο «Μυκήνες», 17η κατά σειρά προσθήκη στο εκδοτικό πρόγραμμα «Ο Κύκλος των Μουσείων» που ξεκίνησε το 1997 και έχει στόχο να προβάλει τον πλούτο του πολιτιστικού αποθέματος που διαθέτει η Ελλάδα. Συγγραφέας είναι η κυρία Άλκηστις Παπαδημητρίου, αρχαιολόγος, Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αργολίδας.

Ο τόμος προσφέρει μια συνολική αφήγηση της ιστορίας του τόπου που γέννησε έναν σπουδαίο πολιτισμό, από τα πρώτα σημάδια κατοίκησης, τις εποχές της ανάπτυξης και της ακμής, αλλά και τους δύσκολους αιώνες που ακολούθησαν. Στο βιβλίο υπάρχουν τα ιδιαίτερα γνωστά ευρήματα που φιλοξενούνται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος προσφέρει στον αναγνώστη μια ξενάγηση στα άγνωστα εκθέματα του Μουσείου των Μυκηνών ξετυλίγοντας παράλληλα μια παρουσίαση της καθημερινής ζωής των ανθρώπων (συνήθειες, λατρεία των θεών, αρχιτεκτονική, ταφές των νεκρών, συστήματα εξουσίας κ.λπ.). Το βιβλίο «Μυκήνες» αριθμεί συνολικά 328 σελίδες και εικονογραφήθηκε με 482 φωτογραφίες του κ. Σωκράτη Μαυρομμάτη. Τη γενική φροντίδα της έκδοσης είχε η κα Ειρήνη Λούβρου των εκδόσεων ΟΛΚΟΣ, ο σχεδιασμός και η καλλιτεχνική επιμέλεια έγιναν από τον κ. Δημήτρη Καλοκύρη ενώ η εκτύπωση πραγματοποιήθηκε από την εταιρεία Φωτόλιο & Typicon Α.Ε.. Υπεύθυνη για τους διαχωρισμούς ήταν η Indigo Graphics A.E., για την επεξεργασία των εικόνων οι κ. Νίκος Λαγός και κα Ελίζα Κοκκίνη και για τη βιβλιοδεσία ο κ. Γ. Ηλιόπουλος. Η τυπογραφική διόρθωση πραγματοποιήθηκε από τον κ. Παντελή Μπουκάλα ενώ η μετάφραση στην αγγλική γλώσσα από την κα Ντέμπορα Καζάζη.

Ο «Θησαυρός του Ατρέα», άποψη της θόλου και της εισόδου του πλευρικού δωματίου. 13ος αι. π.Χ.

Η συγγραφέας του τόμου, κυρία Άλκηστις Παπαδημητρίου, ανέφερε: «Πολλές γενιές επιστημόνων, μετά τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις του Ερρίκου Σλήμαν, επωμίστηκαν το βαρύ φορτίο της δόκιμης αρχαιολογικής έρευνας, της δημοσίευσης των αποτελεσμάτων των ανασκαφών αλλά και της συντήρησης και προστασίας των μνημειακών καταλοίπων του τόπου που έδωσε το όνομά του σε έναν από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της ελληνικής προϊστορίας. Ως κορύφωση αυτής της πορείας ανασύστασης της ιστορικής αλήθειας και κοινωνικοποίησης της γνώσης ιδρύθηκε το 2003 ένα νέο τοπικό μουσείο κοντά στον αρχαιολογικό χώρο. Αποδεχόμενη την πρόταση του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση να παρουσιάσω τις Μυκήνες στη δημοφιλή σειρά των διακεκριμένων εκδόσεων «Ο Κύκλος των Μουσείων» αισθάνθηκα πως για μία ακόμη φορά έλαχε σε μένα ο κλήρος να προβάλω τα επιτεύγματα των προγόνων μου και να τιμήσω το τιτάνιο έργο σπουδαίων ερευνητών της αρχαιότητας.»

Η νέα έκδοση γίνεται στην ελληνική και αγγλική γλώσσα και λόγω του μη εμπορικού χαρακτήρα της διανέμεται δωρεάν στις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, σε όλα τα πανεπιστήμια της χώρας, σε βιβλιοθήκες, μουσεία, ερευνητικά κέντρα και φορείς επιστήμης και πολιτισμού στην Ελλάδα. Παράλληλα, με σκοπό την προβολή της Ελλάδας, υλοποιείται ευρύ πρόγραμμα αποστολής στο εξωτερικό που συμπεριλαμβάνει τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, φημισμένα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, διεθνείς οργανισμούς και φορείς για τις τέχνες.

Η ηλεκτρονική έκδοση του τόμου είναι ελεύθερα προσβάσιμη στα ελληνικά και τα αγγλικά από τον ιστότοπο του Ιδρύματος www.latsis-foundation.org.

Σφραγιδόλιθος από αχάτη με παράσταση ανδρικής μορφής και λιονταριού. (1450-1300 π.Χ.). Το κυνήγι του λιονταριού ήταν ιδιαίτερα αγαπητό στους μυκηναίους ηγεμόνες. Η επιλογή του εικονογραφικού αυτού θέματος για τη διακόσμηση κορυφαίων έργων τέχνης της εποχής αποτελεί μια ξεχωριστή μαρτυρία επίδειξης της σωματικής τους ρώμης και ανδρείας όχι μόνο στον πόλεμο αλλά και σε καιρό ειρήνης.

Η Πύλη των Λεόντων

Ανθρωπόμορφο είδωλο που κρατά αντικείμενο που έχει ερμηνευθεί ως διπλός πέλεκυς. (1250-1180 π.Χ.).

Ανθρωπόμορφο είδωλο. (1250-1180 π.Χ.). Τα αποκρουστικά είδωλα έχουν ερμηνευτεί ως απεικονίσεις θεοτήτων θηλυκού και αρσενικού γένους, ως «αποτρόπαια», ομοιώματα δηλαδή για τον εξορκισμό κακών δυνάμεων, ως απεικονίσεις λατρευόμενων προγόνων ή και πιστών που επιδίδονται σε λατρευτικές τελετουργίες. Ωστόσο, ό,τι και κι αν απεικόνιζαν τα είδωλα, πρέπει να δεχτούμε πως χρησιμοποιήθηκαν σε κάποιες από τις τελετές που οργάνωνε το ιερατείο. Η μοναδικότητά τους, η συνειδητή επιλογή της τρομακτικής τους όψης, αλλά και το γεγονός ότι ήταν εσωτερικώς κενά, καθιστούν ελκυστική την υπόθεση ότι θα τα περιέφεραν σε κάποιες πομπές στηριγμένα σε κοντάρια. Αν μάλιστα οι τελετές αυτές διαδραματίζονταν τη νύχτα, με το φως των δαυλών, η περιφορά τους θα ήταν ιδιαίτερα υποβλητική.

Είδωλο γυναικείας μορφής που αποδίδει θεότητα. (1250-1180 π.Χ.). Αντικείμενα και κτηριακές υποδομές που σχετίζονται με θρησκευτικές τελετουργίες, όπως η εστία, οι βωμοί, οι τοιχογραφίες, τα είδωλα και τα ειδώλια, συναντώνται τόσο στους χώρους των ανακτορικών κέντρων που προορίζονται για τη λατρεία όσο και σε μικρά οικιακά ιερά ή στις οικίες της άρχουσας τάξης.

Γεφυρόστομη πρόχους με παράσταση διπλού πελέκεως. (1500-1450 π.Χ.).

Γυναικεία κεφαλή από ασβεστοκονίαμα. 13ος αι. π.Χ. Το μοναδικό αυτό γύψινο κεφάλι έχει σχεδόν φυσικό μέγεθος και έντονα ανατομικά χαρακτηριστικά, που υπερτονίζονται από τα ζωντανά χρώματα πάνω στο άσπρο δέρμα. Δεν απεικονίζει μια οποιαδήποτε γυναίκα. Θυμίζει την τεχνική των τοιχογραφιών και έχει θεωρηθεί ως θεά, ίσως η Ολύμπια Ήρα. Κατά τη μία άλλη εκδοχή, η τρομακτική του όψη θυμίζει σφίγγα, ένα μυθικό τέρας με σώμα φτερωτού λιονταριού και γυναικεία κεφαλή που επιβίωσε στη μυθολογία του θηβαϊκού κύκλου κατά τους ιστορικούς χρόνους.

Μήτρα από κόκκινο στεατίτη. (1250-1180 π.Χ.). Οι λίθινες μήτρες προορίζονταν για τη μαζική κατασκευή κοσμημάτων για τα περίφημα μυκηναϊκά περιδέραια από χρυσό ή υαλόμαζα. Το θεματολόγιό τους ήταν τυποποιημένο και περιελάμβανε φύλλα κισσού, κρίνα, παπύρους, χταπόδια, ναυτίλους και έλικες. Η μήτρα των Μυκηνών ξεχωρίζει για δύο ιδιαίτερα θέματα: έναν δαίμονα μπροστά σε φοινικόδενδρο και τους περίτεχνους κίονες.

Ελεφαντοστέινο ομοίωμα ανδρικής κεφαλής. (1250-1180 π.Χ.). Το ολόγλυφο κεφάλι, εξαίρετο έργο της μυκηναϊκής ελεφαντουργίας, απεικονίζει μια νεαρή ανδρική μορφή με διάδημα, περιδέραια και περίτεχνη κόμμωση. Τα έντονα χαρακτηριστικά του προσώπου, με κυρίαρχα τα μεγάλα εκφραστικά μάτια και το σφιγμένο στόμα, αποπνέουν τη σοβαρότητα που ταιριάζει σε ένα θεϊκό πρόσωπο ή τη θεοποιημένη μορφή ενός νεαρού ηγεμόνα.

Γυναικείο ειδώλιο μεταβατικού τύπου. (1300-1180 π.Χ.). (αριστερά) Γυναικείο ειδώλιο τύπου Φ. (1400-1300 π.Χ.). (δεξιά) Τα πήλινα ομοιώματα ανθρώπινων μορφών, ζώων και κάθε λογής αντικειμένων, τα ειδώλια ή είδωλα αποτελούν μια πολύ ιδιαίτερη κατηγορία ευρημάτων που χαρακτηρίζουν με το πλήθος, την ιδιομορφία και τη χάρη τους τον μυκηναϊκό πολιτισμό. Το θεματολόγιο των ειδωλίων περιλαμβάνει και διάφορα συμπλέγματα, όπως οι λεγόμενες «κουροτρόφοι», δηλαδή γυναίκες που κρατούν στην αγκαλιά τους ένα παιδί.

Ραμφόστομη πρόχους. (1500-1450 π.Χ.).

Υδρία με εικονογραφική παράσταση. (1350-1300 π.Χ.). Στο μικρό αγγείο αναπτύσσεται μια πρωτότυπη εικονογραφική παράσταση που διατάσσεται σε δύο επίπεδα. Στο ανώτερο μια ανθρώπινη μορφή σε χορευτική στάση που καταλαμβάνει το κέντρο της παράστασης κρατά έναν τεράστιο τροχό με κάθε χέρι, ενώ δύο άλλοι μικρότεροι ίπτανται. Γυναικείες μορφές και ζώα, μία κατσίκα, ένας σκορπιός, μία χήνα και ένα άλλο πτηνό προστρέχουν προς την κεντρική μορφή. Αυτή η πρώιμη στη μυκηναϊκή τέχνη εικονογραφική παράσταση ανθρώπων και ζώων παρ’ όλες τις ατέλειές της έχει αφηγηματικό χαρακτήρα. Ίσως αναπαριστάνει έναν τελετουργικό χορό προς τιμήν του ήλιου που κρύβεται στους εικονιζόμενους τροχούς.

Χρυσή νεκρική προσωπίδα, γνωστή ως «η μάσκα του Αγαμέμνωνα». 16ος αι. π.Χ.

Στάμνος με παράσταση πτηνών και αλόγων. (1150-1100 π.Χ.). Η σύνθεση με άλογα και πουλάρια που περιφέρονται ελεύθερα και συνοδεύονται από πτηνά αποτελεί ένα από τα ωραιότερα δείγματα του εικονιστικού ρυθμού της μετανακτορικής εποχής. Η χωρίς στενά παράλληλα παράσταση απηχεί ίσως τη διάθεση των Μυκηναίων για αποδέσμευση από την κηδεμονία των ανάκτων μετά την κατάρρευση του ανακτορικού συστήματος διακυβέρνησης. Ίσως το ξεχωριστό αυτό αγγείο χρησίμευε ως σήμα για τον τάφο κάποιου μέλους της νέας άρχουσας τάξης στις Μυκήνες.

Πυξίδα με παράσταση σφίγγας (λεπτομέρεια). (1250-1150 π.Χ.). Οι σφίγγες ήταν φανταστικά όντα με έμπνευση από την Ανατολή που είχαν σώμα φτερωτού λιονταριού και κεφάλι γυναίκας. Η σφίγγα των Μυκηνών με το κομψό σώμα και τις λεπτομέρειες από επίθετο λευκό χρώμα αποτελεί ένα εξαίρετο δείγμα του μυκηναϊκού εικονογραφικού ρυθμού, που βεβαιώνει πως ορισμένοι τουλάχιστον μύθοι των ιστορικών χρόνων είχαν ήδη δημιουργηθεί στη Μυκηναϊκή εποχή.

Περιδέραιο από χρυσό και αχάτη. (1400-1300 π.Χ.). Η δύναμη και η ευημερία των ηγεμόνων ευνόησε την κατασκευή ειδών πολυτελείας από εξωτικά υλικά, όπως ο χρυσός, ο χαλκός, το ελεφαντόδοντο, η φαγεντιανή και οι ημιπολύτιμοι λίθοι. Ιδιαίτερη θέση κατέχει ανάμεσά τους το ήλεκτρο, το χρυσάφι του Βορρά, που επιβεβαιώνει τις πρώιμες εμπορικές σχέσεις με τον πολιτισμό του Wessex στη νότια Αγγλία και αντανακλάται στο μύθο του Φαέθωνα και των Ηλιάδων.

Ελεφαντοστέινο ειδώλιο καθιστής ανδρικής μορφής. (1250-1180 π.Χ.). (αριστερά) Ελεφαντοστέινο ομοίωμα χεριού. (1250-1180 π.Χ.). (δεξιά) Τα μικροσκοπικά αριστουργήματα της μυκηναϊκής ελεφαντουργίας βρέθηκαν μαζί με άλλα αντικείμενα από εξωτικά υλικά (ήλεκτρο, φαγεντιανή, υαλόμαζα, ορεία κρύσταλλο και στεατίτη). Πρόκειται προφανώς για έναν «θησαυρό» αντικειμένων που χρησιμοποιήθηκαν στις λατρευτικές τελετουργίες του Θρησκευτικού Κέντρου.