Τι σχέση μπορεί να έχουν οι «ματωμένες σταγόνες» που, όπως γράφει ο Ομηρος, έριξε ο Δίας για να εκδικηθεί το σκοτωμό του Σαρπηδόνα με… την κόκκινη βροχή που καταγράφηκε το 1901 στη βόρεια Γερμανία και… τις συνεχείς διακοπές ρεύματος που σημειώθηκαν το Μάρτιο στην Καλαμάτα; Πρόκειται για διαφορετικές εκφάνσεις του ίδιου φαινομένου: της μεταφοράς σκόνης από τη Σαχάρα στην Ευρώπη.
Σκόνη με… βαρύ φορτίο
Το τριήμερο 5-7 Μαρτίου 2009, καταγράφηκε το τελευταίο μεγάλο κρούσμα μεταφοράς σκόνης από τη «μαύρη ήπειρο» στη νότια Ευρώπη, γεγονός που έθεσε σε συναγερμό μετεωρολόγους, κλιματολόγους και τις Αρχές. Γιατί, μπορεί το φαινόμενο να μην είναι πρωτόγνωρο, τα τελευταία χρόνια όμως έχει γίνει επικίνδυνο.
Το πρόβλημα ξεκινά από τη σύσταση της ίδιας της σκόνης. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών, η σκόνη που μεταφέρεται από την Αφρική στην Ελλάδα «κουβαλά» μαζί της εννέα βαρέα μέταλλα: μόλυβδο, αρσενικό, σίδηρο, μαγγάνιο, βανάδιο, νικέλιο, χρώμιο, χαλκό και ψευδάργυρο. Για την ύπαρξη των επικίνδυνων αυτών ουσιών στη μεταφερόμενη σκόνη ευθύνεται, κατά κύριο λόγο, η ανθρωπογενής μόλυνση στις αφρικανικές ερήμους, όπως η κίνηση οχημάτων, η απόρριψη αποβλήτων, κ.λπ.
Ωστόσο, φτάνοντας στις πόλεις της νότιας Ευρώπης, το πρόβλημα επιδεινώνεται. «Οταν φτάσει σε ένα αστικό περιβάλλον, λειτουργεί σαν πόλος έλξης για τους ρύπους», εξηγεί στο ΟΙΚΟ ο διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και επικεφαλής της Ομάδας Ατμοσφαιρικής Ερευνας δρ Χάρης Καμπεζίδης. «Μόρια ρύπων επικάθονται πάνω της, κι έτσι αυτό που εισπνέουμε είναι ένα συσσωμάτωμα, στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται η σκόνη και γύρω-γύρω οι αθηναϊκοί ρύποι. Αυτό είναι το επικίνδυνο για τη δημόσια υγεία».
Και αυτό γιατί τα σωματίδια της αφρικανικής σκόνης που φτάνουν στην Ελλάδα είναι τα μικρότερα και τα ελαφρύτερα, διότι τα υπόλοιπα έχουν «κάτσει» στη διαδρομή. Η μορφολογία τους αυτή τα καθιστά απόλυτα εισπνεύσιμα και άρα επιβλαβή, ιδίως για τα άτομα με αναπνευστικά προβλήματα. Και όχι μόνο. Τα μικροσωματίδια, εισερχόμενα βαθιά στους πνεύμονες, μπαίνουν στην κυκλοφορία του αίματος και μπορούν να προσβάλουν μέχρι και την καρδιά. Δεν είναι τυχαίο ότι τις ημέρες «εισβολής» της σκόνης στις πόλεις, αυξάνονται οι εισαγωγές στα νοσοκομεία και τα κρούσματα θανάτων.
Το τριήμερο 5-7 Μαρτίου 2009, καταγράφηκε το τελευταίο μεγάλο κρούσμα μεταφοράς σκόνης από τη «μαύρη ήπειρο» στη νότια Ευρώπη, γεγονός που έθεσε σε συναγερμό μετεωρολόγους, κλιματολόγους και τις Αρχές. Γιατί, μπορεί το φαινόμενο να μην είναι πρωτόγνωρο, τα τελευταία χρόνια όμως έχει γίνει επικίνδυνο.
Το πρόβλημα ξεκινά από τη σύσταση της ίδιας της σκόνης. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών, η σκόνη που μεταφέρεται από την Αφρική στην Ελλάδα «κουβαλά» μαζί της εννέα βαρέα μέταλλα: μόλυβδο, αρσενικό, σίδηρο, μαγγάνιο, βανάδιο, νικέλιο, χρώμιο, χαλκό και ψευδάργυρο. Για την ύπαρξη των επικίνδυνων αυτών ουσιών στη μεταφερόμενη σκόνη ευθύνεται, κατά κύριο λόγο, η ανθρωπογενής μόλυνση στις αφρικανικές ερήμους, όπως η κίνηση οχημάτων, η απόρριψη αποβλήτων, κ.λπ.
Ωστόσο, φτάνοντας στις πόλεις της νότιας Ευρώπης, το πρόβλημα επιδεινώνεται. «Οταν φτάσει σε ένα αστικό περιβάλλον, λειτουργεί σαν πόλος έλξης για τους ρύπους», εξηγεί στο ΟΙΚΟ ο διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και επικεφαλής της Ομάδας Ατμοσφαιρικής Ερευνας δρ Χάρης Καμπεζίδης. «Μόρια ρύπων επικάθονται πάνω της, κι έτσι αυτό που εισπνέουμε είναι ένα συσσωμάτωμα, στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται η σκόνη και γύρω-γύρω οι αθηναϊκοί ρύποι. Αυτό είναι το επικίνδυνο για τη δημόσια υγεία».
Και αυτό γιατί τα σωματίδια της αφρικανικής σκόνης που φτάνουν στην Ελλάδα είναι τα μικρότερα και τα ελαφρύτερα, διότι τα υπόλοιπα έχουν «κάτσει» στη διαδρομή. Η μορφολογία τους αυτή τα καθιστά απόλυτα εισπνεύσιμα και άρα επιβλαβή, ιδίως για τα άτομα με αναπνευστικά προβλήματα. Και όχι μόνο. Τα μικροσωματίδια, εισερχόμενα βαθιά στους πνεύμονες, μπαίνουν στην κυκλοφορία του αίματος και μπορούν να προσβάλουν μέχρι και την καρδιά. Δεν είναι τυχαίο ότι τις ημέρες «εισβολής» της σκόνης στις πόλεις, αυξάνονται οι εισαγωγές στα νοσοκομεία και τα κρούσματα θανάτων.
Πού οφείλεται το φαινόμενο;
Tο φαινόμενο της αφρικανικής σκόνης δεν είναι πρωτόγνωρο. Καταγράφεται κατά μέσον όρο 30 φορές το χρόνο, τα τελευταία όμως χρόνια έχει γίνει επικίνδυνο. Η εικόνα είναι από το Ναύπλιο.
Προφανώς, πυροδοτείται από τις μετεωρολογικές συνθήκες. Δηλαδή, από την ύπαρξη ενός βαρομετρικού συστήματος πάνω από τη βορειοδυτική Αφρική και τη δυτική Μεσόγειο και την ταυτόχρονη επικράτηση νοτιοδυτικών ανέμων. Οι συγκεκριμένες μετεωρολογικές συνθήκες εμφανίζονται κυρίως την άνοιξη, γι” αυτό και το φαινόμενο παρουσιάζει έξαρση από αρχές Μαρτίου έως αρχές Ιουνίου.
«Πρόκειται για ένα φυσικό φαινόμενο», εξηγεί ο κ. Καμπεζίδης. «Για να υπάρξει, θα πρέπει να προηγηθεί ένας συνδυασμός βαρομετρικών συστημάτων. Ωστόσο, το πόσο συχνά παρατηρείται αυτός ο συνδυασμός μπορεί να έχει τις ρίζες του στις κλιματικές αλλαγές». Οι επιστήμονες πάντως δεν φαίνεται να συμφωνούν στο ερώτημα εάν υπάρχει έξαρση του φαινομένου λόγω των κλιματικών αλλαγών.
«Σε κάθε περίπτωση», τονίζει, «το ίδιο το φαινόμενο επιδρά στο κλίμα, αφού τα ξένα σωματίδια που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα μπορεί να θεωρηθούν πυρήνες δημιουργίας νεφών ή να προκαλέσουν συμπυκνώσεις υδρατμών που να δώσουν καταιγίδα, να τροποποιήσουν δηλαδή τον καιρό».
Αξίζει να αναφερθεί, πάντως, ότι παλαιότερη έρευνα (1986) που είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό «Nature» είχε υπολογίσει ότι κάθε χρόνο μεταφέρονται τουλάχιστον 3,9 εκατ. τόνοι σκόνης από τη Σαχάρα προς τη Μεσόγειο. Ειδικά στην Κρήτη εκτιμάται ότι σε κάθε τετραγωνικό μέτρο εδάφους επικάθονται από 10 έως 100 γραμμάρια σκόνης από την Αφρική!
Τα τρία στάδια
Οπως εξηγεί στο ΟΙΚΟ ο διευθυντής Προγνώσεων της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας κ. Δημήτρης Ζιακόπουλος, η διαδικασία μεταφοράς σκόνης από τις ερήμους της Αφρικής προς την Ελλάδα, αλλά και βορειότερα, χωρίζεται σε τρία στάδια.
– Στάδιο ανύψωσης. Η σκόνη στην περιοχή της Σαχάρας ανεβαίνει από την επιφάνεια του εδάφους στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, με τις αέριες μάζες που εξαναγκάζονται σε ανοδική κίνηση.
– Στάδιο μεταφοράς. Η σκόνη μεταφέρεται από τη βόρεια Αφρική προς την Ευρώπη με νότιο ισχυρό ρεύμα το οποίο παρατηρείται σε μεγάλο βάθος στην ατμόσφαιρα. Η εντονότερη μεταφορά σκόνης γίνεται συνήθως σε ύψη από 1.500 έως 4.000 μ., αν και έχει παρατηρηθεί ακόμη και σε ύψος 10.000 μ.
– Στάδιο απόθεσης. Η σκόνη είτε θα κατακαθίσει στο έδαφος έπειτa από την αιώρησή της είτε θα εμπλακεί στις διαδικασίες σχηματισμού βροχής ή χιονιού και θα πέσει στο έδαφος με τις σταγόνες ή νιφάδες.
ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ
Σύμφωνα με το Ερευνητικό Κέντρο για την Προαγωγή Υγείας (ΕΚΕΠΥ) του υπουργείου Υγείας, τις ημέρες της «επίσκεψης» της σκόνης από την Αφρική, οι πολίτες που έχουν σοβαρά αναπνευστικά και καρδαγγειακά προβλήματα θα πρέπει:
• Να περιορίζουν τις άσκοπες μετακινήσεις σε περιοχές στις οποίες υπάρχει επιβάρυνση της ατμόσφαιρας.
• Να αποφεύγουν την παρατεταμένη έκθεση και την έντονη δραστηριότητα σε υπαίθριους χώρους, όπου επικρατεί συνδυασμός υψηλών θερμοκρασιών, υγρασίας και επιβάρυνσης της ατμόσφαιρας.
• Να παραμένουν σε καλά αεριζόμενους και κλιματιζόμενους χώρους.
• Σε περίπτωση εμφάνισης συμπτωμάτων δύσπνοιας, να απευθύνονται στον θεράποντα γιατρό τους ή σε εφημερεύον νοσοκομείο.
ΟΙ ΙΟΝΙΣΤΕΣ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΛΥΣΗ
Για την αποφυγή της έκθεσης στην αφρικανική σκόνη, η παραμονή σε κλειστούς χώρους δεν αρκεί πάντα. Και αυτό διότι έχει βρεθεί ότι, υπό ορισμένες συνθήκες, ο αέρας του εσωτερικού περιβάλλοντος μπορεί να είναι από 2 έως 10 φορές πιο μολυσμένος από εκείνον του εξωτερικού περιβάλλοντος!
Μαγικές λύσεις, φυσικά, δεν υπάρχουν, ωστόσο οι ειδικοί προτείνουν ειδικά στα άτομα με αναπνευστικά προβλήματα να αερίζουν συχνά τους κλειστούς χώρους, να καθαρίζουν σχολαστικά τα φίλτρα του αιρκοντίσιον και ενδεχομένως να «επενδύσουν» σε έναν καλό ιονιστή-καθαριστή της ατμόσφαιρας.
Στην αγορά κυκλοφορούν ιονιστές, οι οποίοι απομακρύνουν τη σκόνη και τη γύρη από τον αέρα, τον καθαρίζουν από τον καπνό του τσιγάρου, ενώ αποσυνθέτουν και τα βλαβερά μικρόβια και βακτήρια. Στις πιο απλές μορφές τους, οι ιονιστές παράγουν αρνητικά ιόντα, τα οποία ενώνονται με τα θετικά ιόντα της σκόνης, με αποτέλεσμα να μεγαλώνει ο όγκος της, να βαραίνει και να κατακάθεται. Στις εξελιγμένες τους μορφές, χρησιμοποιούν όζον για την καλύτερη αφαίρεση της σκόνης του αέρα, βιολογικά φίλτρα για τη συγκράτηση αερόβιων ιών, ενώ συχνά έχουν ενσωματωμένο υγραντήρα. Σε κάθε περίπτωση, αποτελούνται από δύο μέρη, τα φίλτρα, ένα εξωτερικό κι ένα εσωτερικό (τα οποία καθαρίζουμε τακτικά και εφόσον χρειάζεται τα ανανεώνουμε), και τον ιονιστή.
Οι ιονιστές δεν χρειάζονται εγκατάσταση από ειδικό, αφού αποτελούν απλές οικιακές συσκευές που μπαίνουν στην πρίζα (κάποιοι εφαρμόζονται και στον τοίχο). Ανάλογα με την τεχνολογία που χρησιμοποιούν, οι τιμές τους ποικίλλουν, ξεκινώντας από περίπου 70 ευρώ και φτάνοντας μέχρι και τα 2.000! Μια μέση τιμή ενός καλού μηχανήματος, ωστόσο, είναι περίπου 500 ευρώ. Καλό είναι να επιλέγουμε επώνυμα προϊόντα, έτσι ώστε να είναι πιο εύκολο να βρούμε ανταλλακτικά. Απαραίτητο είναι επίσης να απευθυνθούμε σε ειδικούς, οι οποίοι θα μας συστήσουν το σωστό μηχάνημα για το χώρο μας. Ενδεχομένως, ένα μεγάλο σαλόνι να μην «καλύπτεται» από έναν ιονιστή χαμηλής δυναμικότητας ή να αγοράσουμε έναν πολύ «δυνατό» για ένα χώρο που δεν τον χρειάζεται. Προσοχή επίσης και στις προδιαγραφές θορύβου! Τι να κάνουμε τον καθαρό αέρα εάν δεν μπορούμε να κοιμηθούμε το βράδυ από τον ήχο του μηχανήματος
Προφανώς, πυροδοτείται από τις μετεωρολογικές συνθήκες. Δηλαδή, από την ύπαρξη ενός βαρομετρικού συστήματος πάνω από τη βορειοδυτική Αφρική και τη δυτική Μεσόγειο και την ταυτόχρονη επικράτηση νοτιοδυτικών ανέμων. Οι συγκεκριμένες μετεωρολογικές συνθήκες εμφανίζονται κυρίως την άνοιξη, γι” αυτό και το φαινόμενο παρουσιάζει έξαρση από αρχές Μαρτίου έως αρχές Ιουνίου.
«Πρόκειται για ένα φυσικό φαινόμενο», εξηγεί ο κ. Καμπεζίδης. «Για να υπάρξει, θα πρέπει να προηγηθεί ένας συνδυασμός βαρομετρικών συστημάτων. Ωστόσο, το πόσο συχνά παρατηρείται αυτός ο συνδυασμός μπορεί να έχει τις ρίζες του στις κλιματικές αλλαγές». Οι επιστήμονες πάντως δεν φαίνεται να συμφωνούν στο ερώτημα εάν υπάρχει έξαρση του φαινομένου λόγω των κλιματικών αλλαγών.
«Σε κάθε περίπτωση», τονίζει, «το ίδιο το φαινόμενο επιδρά στο κλίμα, αφού τα ξένα σωματίδια που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα μπορεί να θεωρηθούν πυρήνες δημιουργίας νεφών ή να προκαλέσουν συμπυκνώσεις υδρατμών που να δώσουν καταιγίδα, να τροποποιήσουν δηλαδή τον καιρό».
Αξίζει να αναφερθεί, πάντως, ότι παλαιότερη έρευνα (1986) που είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό «Nature» είχε υπολογίσει ότι κάθε χρόνο μεταφέρονται τουλάχιστον 3,9 εκατ. τόνοι σκόνης από τη Σαχάρα προς τη Μεσόγειο. Ειδικά στην Κρήτη εκτιμάται ότι σε κάθε τετραγωνικό μέτρο εδάφους επικάθονται από 10 έως 100 γραμμάρια σκόνης από την Αφρική!
Τα τρία στάδια
Οπως εξηγεί στο ΟΙΚΟ ο διευθυντής Προγνώσεων της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας κ. Δημήτρης Ζιακόπουλος, η διαδικασία μεταφοράς σκόνης από τις ερήμους της Αφρικής προς την Ελλάδα, αλλά και βορειότερα, χωρίζεται σε τρία στάδια.
– Στάδιο ανύψωσης. Η σκόνη στην περιοχή της Σαχάρας ανεβαίνει από την επιφάνεια του εδάφους στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, με τις αέριες μάζες που εξαναγκάζονται σε ανοδική κίνηση.
– Στάδιο μεταφοράς. Η σκόνη μεταφέρεται από τη βόρεια Αφρική προς την Ευρώπη με νότιο ισχυρό ρεύμα το οποίο παρατηρείται σε μεγάλο βάθος στην ατμόσφαιρα. Η εντονότερη μεταφορά σκόνης γίνεται συνήθως σε ύψη από 1.500 έως 4.000 μ., αν και έχει παρατηρηθεί ακόμη και σε ύψος 10.000 μ.
– Στάδιο απόθεσης. Η σκόνη είτε θα κατακαθίσει στο έδαφος έπειτa από την αιώρησή της είτε θα εμπλακεί στις διαδικασίες σχηματισμού βροχής ή χιονιού και θα πέσει στο έδαφος με τις σταγόνες ή νιφάδες.
ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ
Σύμφωνα με το Ερευνητικό Κέντρο για την Προαγωγή Υγείας (ΕΚΕΠΥ) του υπουργείου Υγείας, τις ημέρες της «επίσκεψης» της σκόνης από την Αφρική, οι πολίτες που έχουν σοβαρά αναπνευστικά και καρδαγγειακά προβλήματα θα πρέπει:
• Να περιορίζουν τις άσκοπες μετακινήσεις σε περιοχές στις οποίες υπάρχει επιβάρυνση της ατμόσφαιρας.
• Να αποφεύγουν την παρατεταμένη έκθεση και την έντονη δραστηριότητα σε υπαίθριους χώρους, όπου επικρατεί συνδυασμός υψηλών θερμοκρασιών, υγρασίας και επιβάρυνσης της ατμόσφαιρας.
• Να παραμένουν σε καλά αεριζόμενους και κλιματιζόμενους χώρους.
• Σε περίπτωση εμφάνισης συμπτωμάτων δύσπνοιας, να απευθύνονται στον θεράποντα γιατρό τους ή σε εφημερεύον νοσοκομείο.
ΟΙ ΙΟΝΙΣΤΕΣ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΛΥΣΗ
Για την αποφυγή της έκθεσης στην αφρικανική σκόνη, η παραμονή σε κλειστούς χώρους δεν αρκεί πάντα. Και αυτό διότι έχει βρεθεί ότι, υπό ορισμένες συνθήκες, ο αέρας του εσωτερικού περιβάλλοντος μπορεί να είναι από 2 έως 10 φορές πιο μολυσμένος από εκείνον του εξωτερικού περιβάλλοντος!
Μαγικές λύσεις, φυσικά, δεν υπάρχουν, ωστόσο οι ειδικοί προτείνουν ειδικά στα άτομα με αναπνευστικά προβλήματα να αερίζουν συχνά τους κλειστούς χώρους, να καθαρίζουν σχολαστικά τα φίλτρα του αιρκοντίσιον και ενδεχομένως να «επενδύσουν» σε έναν καλό ιονιστή-καθαριστή της ατμόσφαιρας.
Στην αγορά κυκλοφορούν ιονιστές, οι οποίοι απομακρύνουν τη σκόνη και τη γύρη από τον αέρα, τον καθαρίζουν από τον καπνό του τσιγάρου, ενώ αποσυνθέτουν και τα βλαβερά μικρόβια και βακτήρια. Στις πιο απλές μορφές τους, οι ιονιστές παράγουν αρνητικά ιόντα, τα οποία ενώνονται με τα θετικά ιόντα της σκόνης, με αποτέλεσμα να μεγαλώνει ο όγκος της, να βαραίνει και να κατακάθεται. Στις εξελιγμένες τους μορφές, χρησιμοποιούν όζον για την καλύτερη αφαίρεση της σκόνης του αέρα, βιολογικά φίλτρα για τη συγκράτηση αερόβιων ιών, ενώ συχνά έχουν ενσωματωμένο υγραντήρα. Σε κάθε περίπτωση, αποτελούνται από δύο μέρη, τα φίλτρα, ένα εξωτερικό κι ένα εσωτερικό (τα οποία καθαρίζουμε τακτικά και εφόσον χρειάζεται τα ανανεώνουμε), και τον ιονιστή.
Οι ιονιστές δεν χρειάζονται εγκατάσταση από ειδικό, αφού αποτελούν απλές οικιακές συσκευές που μπαίνουν στην πρίζα (κάποιοι εφαρμόζονται και στον τοίχο). Ανάλογα με την τεχνολογία που χρησιμοποιούν, οι τιμές τους ποικίλλουν, ξεκινώντας από περίπου 70 ευρώ και φτάνοντας μέχρι και τα 2.000! Μια μέση τιμή ενός καλού μηχανήματος, ωστόσο, είναι περίπου 500 ευρώ. Καλό είναι να επιλέγουμε επώνυμα προϊόντα, έτσι ώστε να είναι πιο εύκολο να βρούμε ανταλλακτικά. Απαραίτητο είναι επίσης να απευθυνθούμε σε ειδικούς, οι οποίοι θα μας συστήσουν το σωστό μηχάνημα για το χώρο μας. Ενδεχομένως, ένα μεγάλο σαλόνι να μην «καλύπτεται» από έναν ιονιστή χαμηλής δυναμικότητας ή να αγοράσουμε έναν πολύ «δυνατό» για ένα χώρο που δεν τον χρειάζεται. Προσοχή επίσης και στις προδιαγραφές θορύβου! Τι να κάνουμε τον καθαρό αέρα εάν δεν μπορούμε να κοιμηθούμε το βράδυ από τον ήχο του μηχανήματος
