Σύμβουλος ψυχ. Υγείας – Ψυχοθεραπευτής*
Μέχρι τώρα επιλέξαμε να εστιάσουμε στο αναντίρρητο γεγονός ότι ο ασθενής θέλει να μην υποφέρει και δεν μπορεί. Νιώθει ακινητοποιημένος και βυθίζεται σε ένα σπιράλ απαξιωτικών σκέψεων και συναισθημάτων ανάμεσα στην απελπισία και την λύπη. Η κινητοποίηση ακόμη αργεί. Ζητείται ελπίδα. Η ενστάλαξη της ελπίδας σε τούτο το μαύρο φόντο μοιάζει αδύνατη, κάθε προτροπή από το περιβάλλον για κίνηση ερμηνεύεται από τον ασθενή ως μια ακόμη επιβεβαίωση της ανυπαρξίας του.
Η ασθένεια είναι κατά μία έννοια ο αντίποδας της ζωής, της κίνησης. Είναι ένας ζωντανός θάνατος και κάθε θάνατος χρειάζεται χρόνο, χρόνο και χώρο για πένθος. Η κατάθλιψη είναι ένας τρόπος του οργανισμού να πενθήσει, την απώλεια σε όποια της μορφή (θάνατος, διαζύγιο, απόλυση, υγεία, κάθε τραύμα, κάθε πληγή). Είναι ένας κύκλος που μπορεί να επαναλαμβάνεται σε διαφορετική ένταση και διάρκεια. Ο ασθενής (και το περιβάλλον του) μοιάζει να ακολουθεί μια περιστρεφόμενη, κατά τον άξονά της, πόρτα και ενώ φαίνεται να κινείται σκεπτόμενος τα ίδια και τα ίδια, ουσιαστικά να μην μετακινείται έξω από τούτο το μοτίβο.
Ιδιαίτερη σημασία αποκτά τι κινεί το μοτίβο, αυτή την επανάληψη και πως το κάνει. Συνήθως οι σκέψεις αναξιότητας κρύβουν και την απαίτηση του ασθενούς να μην είναι ευάλωτος, την υποχρέωση να μπορεί να τα καταφέρνει πάντα.
«Πως μου συνέβη εμένα αυτό;»
« Εγώ δεν ήμουν έτσι, πως κατάντησα »
Η εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στον εαυτό που απορρίπτει και τον εαυτό που απορρίπτεται μαίνεται, τροφοδοτώντας το σπιράλ της απογοήτευσης, της λύπης, της παραίτησης.
Μοιάζει αυτή η σύγκρουση να καθρεφτίζεται και στο περιβάλλον με τις απαιτήσεις για άμεση βελτίωση. «Είσαι δυνατός, θα τα καταφέρεις, σήκω κάνε κάτι, σταμάτα την αυτολύπηση, δεν ήσουν έτσι εσύ, κ.α.»
Ο ασθενής δεν μπορεί να δει τα στηρίγματα και τις ευκαιρίες για στήριξη που του παρέχονται και διαρκώς ματαιώνει και ματαιώνεται. Η ματαίωση των προσπαθειών για στήριξη από το περιβάλλον, φέρνει θυμό κι απογοήτευση στον ίδιο και τους οικείους του. Ζητείται ελπίς. Η ελπίδα βλασταίνει στο έδαφος της αποδοχής. Είναι κρίσιμο να στηριχτεί ο ασθενής με τρόπο που να αποδέχεται πως όλο αυτό τον υπερβαίνει την δεδομένη στιγμή, και αυτό είναι εντάξει.
«Είναι εντάξει να νιώθεις ότι δεν μπορείς, είναι εντάξει να μην μπορείς. Επίσης είναι εντάξει να μην μπορώ να σε βοηθήσω με τον τρόπο που χρειάζεσαι, μπορεί όμως να σε βοηθήσει ένας ειδικός με τρόπο που εγώ δεν γνωρίζω. Κι όπως όταν αρρωσταίνει κανείς καταφεύγει στον γιατρό για θεραπεία, έτσι μπορείς με το ίδιο σκεπτικό να απευθυνθείς σε ειδικό της ψυχικής υγείας.»
Πολλές φορές η υποτίμηση της ασθένειας, η άρνησή της δεν έρχεται μόνο από τον ασθενή αλλά και από τους συγγενείς. Ο φόβος, η ντροπή, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις οδηγούν τους ανθρώπους που περιβάλλουν τον ασθενή να κινούνται και οι ίδιοι σε μια κλειστή γυάλα. Τροφοδοτούν άθελά τους τον κύκλο της ασθένειας που περιγράψαμε πιο πάνω, επαναλαμβάνοντας το μοτίβο του ασθενούς, ότι δηλαδή μόνοι τους θα τα καταφέρουν αποφεύγοντας για τους πιο πάνω λόγους, να πάρουν στήριξη από το ευρύτερο περιβάλλον δηλαδή από έναν ειδικό, ακριβώς όπως αποφεύγει να πάρει στήριξη ο ασθενής από αυτούς. Κάθε ψυχολόγος, ψυχίατρος, ψυχοθεραπευτής δεσμεύεται από το απόρρητο, η εχεμύθεια δημιουργεί ένα πλαίσιο ασφάλειας που όλοι χρειαζόμαστε για να εμπιστευτούμε.
Αρκετοί άνθρωποι περνούν από καταθλιπτικές περιόδους ξανά και ξανά και φαίνεται να τα καταφέρνουν μόνοι τους. Η ένταση και η συχνότητα ορίζουν την κατάθλιψη ως διαταραχή της διάθεσης του ατόμου. Χωρίς προφανείς λόγους, η έλλειψη διάθεσης, η στεναχώρια, η τάση για απόσυρση, εμφανίζονται τις γιορτές, την Άνοιξη, το φθινόπωρο, τις Κυριακές, το σούρουπο. Αυτά είναι μερικά σημάδια που χρειάζεται κανείς να εξερευνήσει, χωρίς να σημαίνει ότι βιώνει καταθλιπτικό επεισόδιο. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως είμαστε, πως λειτουργούμε δηλαδή ως ένα σύστημα αλληλεπιδράσεων του οργανισμού με το περιβάλλον. Η επίγνωση της λειτουργίας μας σε σχέση με το περιβάλλον, (εσωτερικό και εξωτερικό) αλλάζει και την αντίληψή μας για αυτό που λέμε Εαυτό. Μπορούμε να διευρύνουμε την αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας και επομένως να μπορούμε να υπάρξουμε με έναν πιο ευρύ και ελεύθερο τρόπο. Αυτός ο δρόμος της επίγνωσης, είναι ο δρόμος της ψυχοθεραπείας.
Η ψυχοθεραπεία με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή μπορούν να δώσουν στον ασθενή την ελπίδα και την σοφία να καταλάβει τον εαυτό του, δίνοντας ο ίδιος νόημα σε όλη του την εμπειρία.
*Ο Παύλος Κουτρουφίνης είναι Σύμβουλος ψυχ. Υγείας – Ψυχοθεραπευτής εκπαιδευμένος στην Gestalt, ζει και εργάζεται στο Ναύπλιο.
