Μάρτης ο μήνας της ξενιτιάς των μαστόρων της πέτρας

 Ο Μάρτης δεν είναι μόνο ο πρώτος μήνας της άνοιξης, της σαρακοστής ή των ψυχών. Αποτελούσε για τους μάστορες της πέτρας… και τον μήνα του ξενιτεμού.  Το μαρτιάτικο ταξίδι των μαστόρων ξεκινά εκεί στο τέλος της Αποκριάς μετά το τέλος των χειμερινών γιορτών.

 Οι μάστορες της πέτρας, ήταν οι λαϊκοί αρχιτέκτονες που χωρίς πολλές γνώσεις και μόρφωση ήξεραν να φτιάχνουν αριστουργήματα σμιλεύοντας την πέτρα . Άνθρωποι από τα μαστοροχώρια της 

πατρίδας μας και που ανέδειξαν με τις δημιουργίες τους ως κύρια τέχνη τους την μαστορική τους.

Ο περιοδικός πλανόδιος αποδημητισμός ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της παραδοσιακής κοινωνίας της Δυτικής Μακεδονίας, της Ηπείρου της Πελοποννήσου και άλλων περιοχών της Ελλάδος.

Μάστοροι, χτίστες και γενικά τεχνίτες της οικοδομής, άρχιζαν τα ταξίδια τους την άνοιξη που άνοιγαν οι ορεινοί δρόμοι.

Έτσι την πρώτη βδομάδα της σαρακοστής οι ομάδες πλανόδιων τεχνιτών αναχωρούσαν σε παρέες τα λεγόμενα μπουλούκια ή τσούρμο ή κομπανίες.

Ομάδες και παρέες αλλά που ήταν αυστηρά οργανωμένες με ιεραρχία και εσωτερική πειθαρχία στον πρωτομάστορα.

Ο Μάρτης ήταν ο μήνας αναχώρησης με προετοιμασίες και έθιμα γι αυτό και το πρώτο τους ταξίδι λεγόταν «μαρτιάτικο». 

Κατά την αναχώρησή τους, ποικίλα στις παραλλαγές τους, τα έθιμα , οι προλήψεις και οι δεισιδαιμονίες.

Την ημέρα της αναχώρησης , οι μαστόροι ξεκίναγαν πρωί, φορτώνοντας τα πράγματά τους , τα εργαλεία τους, τα ρούχα τους και λίγα τρόφιμα για το δρόμο. Συχνά είχαν δικά τους ζώα, κυρίως μουλάρια, η ιδίως οι μαστόροι από την Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία ενώ τα τα μαστορόπουλα ακολουθούσαν πεζά.

Ονομαστά ήταν τα μαστοροχώρια της Κόνιτσας, της Ηπείρου, των Τζουμέρκων , τωνΛαγκαδιών, της Πελοποννήσου και της Θράκης.

Ένα ταξίδι εργασίας, αυτό για τα μπουλούκια των εργατών πέτρας που ξεκίναγε την άνοιξη και η επιστροφή οριζόταν για αργά τον Οκτώβρη, εκεί γύρω στου Αγίου Δημητρίου. 

Το τσούρμο, συνήθως αποτελείτο από κατοίκους του ίδιου χωριού και συνήθως μεταξύ τους είχαν και συγγενική σχέση. Ζούσαν όλοι μαζί κοινοβιακά και την αμοιβή τους την καθόριζε πάντα ο πρωτομάστορας.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό τους, ήταν οι διαφορετικοί διάλεκτοι που χρησιμοποιούσε το κάθε μπουλούκι έτσι ώστε να μην γίνονται αντιληπτά από άλλους αυτά που μεταξύ τους έλεγαν.

Όταν γύρναγαν στα χωριά τους , έφερναν δώρα πολλά , φουστάνια για τις γυναίκες , τσαρούχια και μαντήλια για τα παιδιά . Μια επιστροφή που συνοδευόταν με τραγούδια, γλέντια και φαγητό και φυσικά με διάφορα έθιμα ανάλογα τον τόπο τους.