Από τα τέσσερα –πανάκριβα και αμφιβόλου επιχειρησιακής αξίας χόβερκραφτ, καθώς δεν μπορούν να πλεύσουν με ανέμους άνω των 4 μποφόρ (είχαν αγοραστεί προ 15ετίας)– ένα έχει παροπλιστεί και ακόμη ένα παραμένει πάντα ακίνητο για συντήρηση. Βλέποντάς τα, αρκετά στελέχη του Π.Ν. χαμογέλασαν ειρωνικά, ενθυμούμενα τις προ κρίσης εποχές που τα εντυπωσιακά –λόγω της ιλιγγιώδους ταχύτητας που αναπτύσσουν– Zubr έβγαιναν στο Αιγαίο τακτικά όταν ο εκάστοτε υπουργός Αμυνας ήθελε απλά να εντυπωσιάσει κάποιον υψηλόβαθμο επισκέπτη.
Η άσκηση «Καταιγίς 2016» στέφθηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, από επιτυχία. Αλλωστε το ελληνικό Π.Ν. είναι τρίτο κατά σειρά στην αξιολόγηση του ΝΑΤΟ ως η πλέον ικανή ναυτική δύναμη, σε σύνολο 28 κρατών-μελών της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.
Η άσκηση «Καταιγίς 2016» στέφθηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, από επιτυχία. Αλλωστε το ελληνικό Π.Ν. είναι τρίτο κατά σειρά στην αξιολόγηση του ΝΑΤΟ ως η πλέον ικανή ναυτική δύναμη, σε σύνολο 28 κρατών-μελών της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.
Το αξιόμαχο του Π.Ν. αποτελεί έναν από τους λόγους διατήρησης της εμπιστοσύνης του ΝΑΤΟ στην ικανότητα της Ελλάδας να διαδραματίσει αναβαθμισμένο ρόλο στην Κεντρική Μεσόγειο, ιδίως ενόψει της κλιμάκωσης των επιχειρήσεων στα βόρεια του κόλπου της Σύρτης στη Λιβύη.
Αυτή η πραγματικότητα είναι που πιέζει αρκετούς οι οποίοι αντιλαμβάνονται ότι για πρώτη φορά έπειτα από χρόνια, η Ελλάδα μπορεί να αξιοποιήσει τη ναυτική ισχύ της, προκειμένου να εξυπηρετήσει τους στόχους της Συμμαχίας στη νότια πτέρυγά της. Υφίσταται μια αρκετά σοβαρή συζήτηση περί του αν η Ελλάδα πρέπει να περιοριστεί ως η χώρα που φιλοξενεί την «Best in the Med» Βάση της Σούδας στην Κρήτη, ή να συμμετάσχει στις συμμαχικές επιχειρήσεις με αυξημένη παρουσία.
Κακή συγκυρία
Οι δυσκολίες είναι αρκετές και εντοπίζονται σχεδόν αποκλειστικά στη δυσμενή οικονομική συγκυρία. Στρατιωτικές πηγές αναφέρουν ότι μια φρεγάτα που βρίσκεται σε αποστολή μπορεί να κοστίζει έως και ένα εκατομμύριο ευρώ τον μήνα. Πρόκειται, όπως αναφέρουν, για ένα πλοίο το οποίο φέρει ελικόπτερο, έχει πλήρωμα μεταξύ 150 και 170 ατόμων και, όπως είθισται σε μια ναυτική επιχείρηση στην ανοικτή θάλασσα, πέρα από τα έξοδα κίνησης και τις αμοιβές των αξιωματικών, μπορεί να αντιμετωπίσει έκτακτες βλάβες ή άλλα προβλήματα.
Αν, μάλιστα, η Ελλάδα συμμετάσχει με περισσότερα του ενός πλοία στην επιχείρηση στα ανοιχτά της Κεντρικής Μεσογείου, τότε το κόστος πολλαπλασιάζεται. Ενδεικτικό της οικονομικής στενότητας είναι ότι η Ελλάδα, που άλλοτε συμμετείχε σε όλες τις συμμαχικές ασκήσεις, επιχειρήσεις ή δραστηριότητες εντός και εκτός Μεσογείου, πλέον έχει περιοριστεί σε πάρα πολύ σημαντικό βαθμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι ουκ ολίγες φορές οι αρμόδιοι του υπουργείου Εξωτερικών εισηγούνται τη συμμετοχή σε ασκήσεις, αλλά το υπουργείο Εθνικής Αμυνας τελικά επιλέγει την αποχή για οικονομικούς λόγους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στις δύο ναυτικές επιχειρήσεις που διεξάγονται αυτή την περίοδο στη Μεσόγειο, η Ελλάδα στέλνει ένα υποβρύχιο για 15 ημέρες, ανά τετράμηνο, στη Sophia (βόρεια δυτικής Λιβύης και Τυνησίας), και ακόμη ένα υποβρύχιο για 15 ημέρες, ανά τετράμηνο, στην Active Endeavor. Αλλο ένα ενδεικτικό στοιχείο της οικονομικής στενότητας που υπάρχει είναι ότι από το υπουργείο Εθνικής Αμυνας σχεδιάζουν την απόσυρση της φρεγάτας «Σπέτσαι» από τη δραστηριότητα του νατοϊκού στολίσκου SNMG 2 στο Αιγαίο και την αντικατάστασή της με κάποιο μικρότερο πλοίο ή τη διατήρηση της ελληνικής παρουσίας με τις δύο ήδη παρούσες κανονιοφόρους «Νικηφόρος» και «Μαχητής».
Η επιχείρηση SNMG2 στηρίζεται από την Ελλάδα, τις ΗΠΑ –που διά του κ. Τζον Κέρι έχουν προαναγγείλει την αποστολή πλοίου στο Αιγαίο– αλλά και τους υπόλοιπους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ, με μοναδική εξαίρεση την Τουρκία, η οποία επιθυμεί διακοπή της το αργότερο ώς τη Σύνοδο Κορυφής της Συμμαχίας στη Βαρσοβία στις 8-9 Ιουλίου. Οπως είναι γνωστό, η Τουρκία δεν επιθυμεί την προώθηση της νατοϊκής δραστηριότητας προς τα Δωδεκάνησα και προβάλλει ως αιτιολογία γι’ αυτό τις σχεδόν μηδενικές ροές προσφύγων προς αυτήν τη νησιωτική περιοχή από τα παράλια της Ανατολίας.
Ωστόσο υπάρχουν ολοένα και περισσότερες εκτιμήσεις βάσει των οποίων η δράση του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο αφενός θα είναι μόνιμη, αφετέρου έχει ως βασικό λόγο την αποτροπή πιθανού θερμού επεισοδίου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, σε μια περίοδο κατά την οποία η Συμμαχία επιχειρεί να ανοιχτεί σχεδόν σε ολόκληρη την έκταση της Μεσογείου Θάλασσας.
Σε αντίθεση με την Ελλάδα, η Τουρκία τα τελευταία χρόνια διεκδικεί και σε μεγάλο βαθμό επιτυγχάνει τη διεύρυνση της παρουσίας της σε όλη τη Μεσόγειο, αλλά και έξω από αυτήν. Στην επιχείρηση «Beyaz Firtina» (Λευκή Θύελλα) 2016 –που πραγματοποιήθηκε περίπου δύο εβδομάδες πριν από την ελληνική «Καταιγίδα 2016»– ο τουρκικός στόλος προχώρησε σε ανάπτυξη μεγάλου μέρους των σύγχρονων μέσων του, πολλά εκ των οποίων έχουν ναυπηγηθεί τα τελευταία 5-10 χρόνια.
Στην άσκηση συμμετείχαν 12 φρεγάτες, επτά κορβέτες, 13 πυραυλάκατοι, επτά υποβρύχια, ένα αμφίβιο, 12 βοηθητικά πλοία, δύο ναρκοθηρευτικά, ένα σκάφος ψηφιακού πολέμου, πέντε αεροπλάνα ναυτικής συνεργασίας και 15 ελικόπτερα. Παράλληλα, το ναυτικό εξοπλιστικό πρόγραμμα της Τουρκίας δεν σταματά και τα ναυπηγεία της Κωνσταντινούπολης είναι έτοιμα να παραδώσουν και κάποιες νέες υψηλής τεχνολογίας «αόρατες» στα ραντάρ κορβέτες (τύπου «Stealth»).
Είναι απολύτως πασιφανές ότι η αναλογία «7 προς 10» μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας (η οποία διαιωνίσθηκε κάποια χρόνια μετά τη λήξη του Σχεδίου Μάρσαλ), αλλά και η υπερπροσπάθεια της Αθήνας να ανταγωνιστεί την Αγκυρα σε αυτό τον τομέα κατά τη δεκαετία του 1990, αποτελούν μακρινό παρελθόν.
Η τουρκική κατακόρυφη αύξηση της ναυτικής ισχύος συνδυάζεται και με μια παράλληλη «νέα» αυτοπεποίθηση, η άνοδος της οποίας καταγράφεται τα τελευταία έξι χρόνια της κρίσης. Παρά το γεγονός ότι το τουρκικό Πολεμικό Ναυτικό πέρασε μια σοβαρότατη κρίση (λόγω των δικών που έγιναν από την κυβέρνηση Ερντογάν εναντίον εκατοντάδων αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού της γειτονικής χώρας) ήδη από το 2014 τα πλοία της γειτονικής χώρας δεν περιορίζονται στα χωρικά ύδατα της Τουρκίας αλλά ανοίγονται ακόμη και σε υπερπόντια ταξίδια.
Συμβολικό σημείο καμπής το 2012, όταν ένας τουρκικός στολίσκος πολεμικών σκαφών πραγματοποίησε τον περίπλου της Αφρικής, σε ένα πανηγυρικό ταξίδι 102 ημερών με 25 στάσεις σε 24 χώρες της ηπείρου.
Επρόκειτο για την πρώτη φορά που τουρκικό πολεμικό πλοίο έφθανε στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, έπειτα από 102 χρόνια.
Αυτός ο συμβολισμός εξηγεί εν πολλοίς για ποιον λόγο το τουρκικό πολεμικό ναυτικό πλέει στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου, τα πλοία του δεν διστάζουν να φθάσουν στα νότια της Κρήτης και των Δωδεκανήσων και στα ανοιχτά της Πελοποννήσου. Εμπειροι παρατηρητές τονίζουν ότι αυτή η τουρκική κινητικότητα δεν συνιστά τακτική κίνηση εγκλωβισμένη στις ανάγκες της εποχής, αλλά συνολική στρατηγική, η οποία καλείται να εξυπηρετήσει το όραμα της περιφερειακής δύναμης που καλλιεργούν οι διάφορες κυβερνήσεις του κ. Ταγίπ Ερντογάν κατά τα τελευταία πολλά χρόνια.
Η ναυτική ισορροπία (τουλάχιστον σε επίπεδο αριθμών) αποτελεί μόνο ένα στοιχείο διαταραχής των ισορροπιών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Αυτή η εντεινόμενη κλίση της ζυγαριάς σε επίπεδο στρατιωτικό, οικονομικό και πληθυσμιακό, συνιστά για αρκετούς (και για το σημερινό ελληνικό ΥΠΕΞ) έναν από τους πολύ σοβαρούς λόγους που οι δύο χώρες θα πρέπει να λύσουν ταχύτατα τις χρονίζουσες διαφορές τους, διατηρώντας ανοιχτούς τους διαύλους επικοινωνίας ακόμη και σε περιόδους κρίσεων των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Αυτή η πραγματικότητα είναι που πιέζει αρκετούς οι οποίοι αντιλαμβάνονται ότι για πρώτη φορά έπειτα από χρόνια, η Ελλάδα μπορεί να αξιοποιήσει τη ναυτική ισχύ της, προκειμένου να εξυπηρετήσει τους στόχους της Συμμαχίας στη νότια πτέρυγά της. Υφίσταται μια αρκετά σοβαρή συζήτηση περί του αν η Ελλάδα πρέπει να περιοριστεί ως η χώρα που φιλοξενεί την «Best in the Med» Βάση της Σούδας στην Κρήτη, ή να συμμετάσχει στις συμμαχικές επιχειρήσεις με αυξημένη παρουσία.
Κακή συγκυρία
Οι δυσκολίες είναι αρκετές και εντοπίζονται σχεδόν αποκλειστικά στη δυσμενή οικονομική συγκυρία. Στρατιωτικές πηγές αναφέρουν ότι μια φρεγάτα που βρίσκεται σε αποστολή μπορεί να κοστίζει έως και ένα εκατομμύριο ευρώ τον μήνα. Πρόκειται, όπως αναφέρουν, για ένα πλοίο το οποίο φέρει ελικόπτερο, έχει πλήρωμα μεταξύ 150 και 170 ατόμων και, όπως είθισται σε μια ναυτική επιχείρηση στην ανοικτή θάλασσα, πέρα από τα έξοδα κίνησης και τις αμοιβές των αξιωματικών, μπορεί να αντιμετωπίσει έκτακτες βλάβες ή άλλα προβλήματα.
Αν, μάλιστα, η Ελλάδα συμμετάσχει με περισσότερα του ενός πλοία στην επιχείρηση στα ανοιχτά της Κεντρικής Μεσογείου, τότε το κόστος πολλαπλασιάζεται. Ενδεικτικό της οικονομικής στενότητας είναι ότι η Ελλάδα, που άλλοτε συμμετείχε σε όλες τις συμμαχικές ασκήσεις, επιχειρήσεις ή δραστηριότητες εντός και εκτός Μεσογείου, πλέον έχει περιοριστεί σε πάρα πολύ σημαντικό βαθμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι ουκ ολίγες φορές οι αρμόδιοι του υπουργείου Εξωτερικών εισηγούνται τη συμμετοχή σε ασκήσεις, αλλά το υπουργείο Εθνικής Αμυνας τελικά επιλέγει την αποχή για οικονομικούς λόγους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στις δύο ναυτικές επιχειρήσεις που διεξάγονται αυτή την περίοδο στη Μεσόγειο, η Ελλάδα στέλνει ένα υποβρύχιο για 15 ημέρες, ανά τετράμηνο, στη Sophia (βόρεια δυτικής Λιβύης και Τυνησίας), και ακόμη ένα υποβρύχιο για 15 ημέρες, ανά τετράμηνο, στην Active Endeavor. Αλλο ένα ενδεικτικό στοιχείο της οικονομικής στενότητας που υπάρχει είναι ότι από το υπουργείο Εθνικής Αμυνας σχεδιάζουν την απόσυρση της φρεγάτας «Σπέτσαι» από τη δραστηριότητα του νατοϊκού στολίσκου SNMG 2 στο Αιγαίο και την αντικατάστασή της με κάποιο μικρότερο πλοίο ή τη διατήρηση της ελληνικής παρουσίας με τις δύο ήδη παρούσες κανονιοφόρους «Νικηφόρος» και «Μαχητής».
Η επιχείρηση SNMG2 στηρίζεται από την Ελλάδα, τις ΗΠΑ –που διά του κ. Τζον Κέρι έχουν προαναγγείλει την αποστολή πλοίου στο Αιγαίο– αλλά και τους υπόλοιπους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ, με μοναδική εξαίρεση την Τουρκία, η οποία επιθυμεί διακοπή της το αργότερο ώς τη Σύνοδο Κορυφής της Συμμαχίας στη Βαρσοβία στις 8-9 Ιουλίου. Οπως είναι γνωστό, η Τουρκία δεν επιθυμεί την προώθηση της νατοϊκής δραστηριότητας προς τα Δωδεκάνησα και προβάλλει ως αιτιολογία γι’ αυτό τις σχεδόν μηδενικές ροές προσφύγων προς αυτήν τη νησιωτική περιοχή από τα παράλια της Ανατολίας.
Ωστόσο υπάρχουν ολοένα και περισσότερες εκτιμήσεις βάσει των οποίων η δράση του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο αφενός θα είναι μόνιμη, αφετέρου έχει ως βασικό λόγο την αποτροπή πιθανού θερμού επεισοδίου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, σε μια περίοδο κατά την οποία η Συμμαχία επιχειρεί να ανοιχτεί σχεδόν σε ολόκληρη την έκταση της Μεσογείου Θάλασσας.
Σε αντίθεση με την Ελλάδα, η Τουρκία τα τελευταία χρόνια διεκδικεί και σε μεγάλο βαθμό επιτυγχάνει τη διεύρυνση της παρουσίας της σε όλη τη Μεσόγειο, αλλά και έξω από αυτήν. Στην επιχείρηση «Beyaz Firtina» (Λευκή Θύελλα) 2016 –που πραγματοποιήθηκε περίπου δύο εβδομάδες πριν από την ελληνική «Καταιγίδα 2016»– ο τουρκικός στόλος προχώρησε σε ανάπτυξη μεγάλου μέρους των σύγχρονων μέσων του, πολλά εκ των οποίων έχουν ναυπηγηθεί τα τελευταία 5-10 χρόνια.
Στην άσκηση συμμετείχαν 12 φρεγάτες, επτά κορβέτες, 13 πυραυλάκατοι, επτά υποβρύχια, ένα αμφίβιο, 12 βοηθητικά πλοία, δύο ναρκοθηρευτικά, ένα σκάφος ψηφιακού πολέμου, πέντε αεροπλάνα ναυτικής συνεργασίας και 15 ελικόπτερα. Παράλληλα, το ναυτικό εξοπλιστικό πρόγραμμα της Τουρκίας δεν σταματά και τα ναυπηγεία της Κωνσταντινούπολης είναι έτοιμα να παραδώσουν και κάποιες νέες υψηλής τεχνολογίας «αόρατες» στα ραντάρ κορβέτες (τύπου «Stealth»).
Είναι απολύτως πασιφανές ότι η αναλογία «7 προς 10» μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας (η οποία διαιωνίσθηκε κάποια χρόνια μετά τη λήξη του Σχεδίου Μάρσαλ), αλλά και η υπερπροσπάθεια της Αθήνας να ανταγωνιστεί την Αγκυρα σε αυτό τον τομέα κατά τη δεκαετία του 1990, αποτελούν μακρινό παρελθόν.
Η τουρκική κατακόρυφη αύξηση της ναυτικής ισχύος συνδυάζεται και με μια παράλληλη «νέα» αυτοπεποίθηση, η άνοδος της οποίας καταγράφεται τα τελευταία έξι χρόνια της κρίσης. Παρά το γεγονός ότι το τουρκικό Πολεμικό Ναυτικό πέρασε μια σοβαρότατη κρίση (λόγω των δικών που έγιναν από την κυβέρνηση Ερντογάν εναντίον εκατοντάδων αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού της γειτονικής χώρας) ήδη από το 2014 τα πλοία της γειτονικής χώρας δεν περιορίζονται στα χωρικά ύδατα της Τουρκίας αλλά ανοίγονται ακόμη και σε υπερπόντια ταξίδια.
Συμβολικό σημείο καμπής το 2012, όταν ένας τουρκικός στολίσκος πολεμικών σκαφών πραγματοποίησε τον περίπλου της Αφρικής, σε ένα πανηγυρικό ταξίδι 102 ημερών με 25 στάσεις σε 24 χώρες της ηπείρου.
Επρόκειτο για την πρώτη φορά που τουρκικό πολεμικό πλοίο έφθανε στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, έπειτα από 102 χρόνια.
Αυτός ο συμβολισμός εξηγεί εν πολλοίς για ποιον λόγο το τουρκικό πολεμικό ναυτικό πλέει στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου, τα πλοία του δεν διστάζουν να φθάσουν στα νότια της Κρήτης και των Δωδεκανήσων και στα ανοιχτά της Πελοποννήσου. Εμπειροι παρατηρητές τονίζουν ότι αυτή η τουρκική κινητικότητα δεν συνιστά τακτική κίνηση εγκλωβισμένη στις ανάγκες της εποχής, αλλά συνολική στρατηγική, η οποία καλείται να εξυπηρετήσει το όραμα της περιφερειακής δύναμης που καλλιεργούν οι διάφορες κυβερνήσεις του κ. Ταγίπ Ερντογάν κατά τα τελευταία πολλά χρόνια.
Η ναυτική ισορροπία (τουλάχιστον σε επίπεδο αριθμών) αποτελεί μόνο ένα στοιχείο διαταραχής των ισορροπιών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Αυτή η εντεινόμενη κλίση της ζυγαριάς σε επίπεδο στρατιωτικό, οικονομικό και πληθυσμιακό, συνιστά για αρκετούς (και για το σημερινό ελληνικό ΥΠΕΞ) έναν από τους πολύ σοβαρούς λόγους που οι δύο χώρες θα πρέπει να λύσουν ταχύτατα τις χρονίζουσες διαφορές τους, διατηρώντας ανοιχτούς τους διαύλους επικοινωνίας ακόμη και σε περιόδους κρίσεων των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
