Του Γιώργου Στείρη
Επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας, ΕΚΠΑ
Τις τελευταίες ώρες ο Πρωθυπουργός ακούει πολλές εισηγήσεις, ύστερα από την απόφαση του ΣτΕ. Χρησιμοποιώντας ελαφρά διασκευασμένα αποσπάσματα από το κείμενο του διαλόγου του Πλάτωνα «Κρίτων» - όπου ο Σωκράτης, φυλακισμένος πια, συνομιλεί με τον μαθητή του Κρίτωνα, ο οποίος του πρότεινε να αγνοήσει τη δικαιοσύνη και να δραπετεύσει- ας δούμε τι θα συμβούλευε ο Αθηναίος φιλόσοφος τον Πρωθυπουργό. Φαντάζομαι ότι ο Πρωθυπουργός θα προτιμούσε τη στιγμή αυτή να συνομιλήσει με τον Σωκράτη, παρά με κάποιους από τους συμβούλους του.
-ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τι συµβαίνει; Μήπως ανακοινώθηκε η απόφαση του ΣτΕ;
-ΤΣΙΠΡΑΣ: Όχι δεν βγήκε ακόµη. Συλλογίζοµαι όµως πως θα ανακοινωθεί σήµερα απ' όσα είπαν κάποιοι που ήλθαν από την Πανεπιστημίου. Τι να πω; Αφήσαµε να πάει η δίκη στο δικαστήριο και την αφήσαµε να εξελιχθεί όπως εξελίχθηκε. Και στο τέλος, δεν κατορθώσαµε να αποφύγουµε αυτή την έκβαση, που είναι και το πιο γελοίο µέρος όλης αυτής της υπόθεσης. Και η απόφαση είναι µία: αυτή τη νύχτα πρέπει να έχουν γίνει όλα. Λίγο να αναβάλουµε, όλα τελείωσαν, δεν θα µπορούµε πια να κάνουµε τίποτα.
-ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Λοιπόν, αγαπητέ µου, δεν πρέπει να ενδιαφερόµαστε τόσο πολύ εµείς για το τι θα πει για µας ο κόσµος, αλλά για το τι θα πει εκείνος που γνωρίζει τι είναι δίκαιο και τι άδικο, και αυτή είναι η αλήθεια. Ώστε δεν πήρες καλό δρόµο µε το να υποστηρίζεις πως πρέπει να δίνουµε σηµασία στη γνώµη του κόσµου, όταν πρόκειται για τα δίκαια και τα αντίθετά τους. Πρέπει να δίνουµε πάρα πολλή σηµασία όχι στο να κυβερνούμε απλά, αλλά στο να κυβερνούμε σωστά.
-ΤΣΙΠΡΑΣ: Καλά είναι αυτά όλα στην θεωρία, Σωκράτη, µα κοίταξε τώρα τι πρέπει να πράξουµε.
-ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Παραδεχόµαστε ότι ποτέ δεν πρέπει να κάνουµε αδικία, ή µήπως σε ορισµένες περιπτώσεις µπορούµε να κάνουµε και σε άλλες όχι; Η αδικία δεν είναι ποτέ, σε καµιά περίπτωση, ούτε έντιµο ούτε καλό. Εποµένως, ούτε αν αδικείται κανείς πρέπει να ανταποδίδει το άδικο, όπως πιστεύει ο πολύς κόσµος, αφού βέβαια δεν πρέπει µε κανένα τρόπο να αδικεί. Αν έλθουν να µας συναντήσουν οι νόµοι της Πολιτείας και αυτή η ίδια η Πολιτεία προσωπικά και παρουσιαζόµενοι µπροστά µας µας ρωτήσουν: «Σωκράτη, πες µας, τι έχεις κατά νου να κάνεις; Δεν σκέπτεσαι ίσως πως µε αυτή την ανυπακοή σου καταργείς εµάς και όλη την Πολιτεία; Ή νοµίζεις πως είναι δυνατόν να σταθεί ορθή µια Πολιτεία και να µην ανατραπεί, εκεί όπου οι αποφάσεις των δικαστηρίων δεν έχουν κανένα κύρος, αλλά µαταιώνονται και ποδοπατούνται». Τι θα απαντήσουµε εµείς σε αυτά και σε άλλες παρόµοιες επιπλήξεις; Πολλά βέβαια θα µπορούσε να πει κανείς, και αν µάλιστα είναι ρήτορας, για να δικαιολογηθεί επειδή παραβίασε αυτόν τον νόµο, που απαιτεί οι αποφάσεις να έχουν το αποτέλεσµά τους.
-ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τι συµβαίνει; Μήπως ανακοινώθηκε η απόφαση του ΣτΕ;
-ΤΣΙΠΡΑΣ: Όχι δεν βγήκε ακόµη. Συλλογίζοµαι όµως πως θα ανακοινωθεί σήµερα απ' όσα είπαν κάποιοι που ήλθαν από την Πανεπιστημίου. Τι να πω; Αφήσαµε να πάει η δίκη στο δικαστήριο και την αφήσαµε να εξελιχθεί όπως εξελίχθηκε. Και στο τέλος, δεν κατορθώσαµε να αποφύγουµε αυτή την έκβαση, που είναι και το πιο γελοίο µέρος όλης αυτής της υπόθεσης. Και η απόφαση είναι µία: αυτή τη νύχτα πρέπει να έχουν γίνει όλα. Λίγο να αναβάλουµε, όλα τελείωσαν, δεν θα µπορούµε πια να κάνουµε τίποτα.
-ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Λοιπόν, αγαπητέ µου, δεν πρέπει να ενδιαφερόµαστε τόσο πολύ εµείς για το τι θα πει για µας ο κόσµος, αλλά για το τι θα πει εκείνος που γνωρίζει τι είναι δίκαιο και τι άδικο, και αυτή είναι η αλήθεια. Ώστε δεν πήρες καλό δρόµο µε το να υποστηρίζεις πως πρέπει να δίνουµε σηµασία στη γνώµη του κόσµου, όταν πρόκειται για τα δίκαια και τα αντίθετά τους. Πρέπει να δίνουµε πάρα πολλή σηµασία όχι στο να κυβερνούμε απλά, αλλά στο να κυβερνούμε σωστά.
-ΤΣΙΠΡΑΣ: Καλά είναι αυτά όλα στην θεωρία, Σωκράτη, µα κοίταξε τώρα τι πρέπει να πράξουµε.
-ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Παραδεχόµαστε ότι ποτέ δεν πρέπει να κάνουµε αδικία, ή µήπως σε ορισµένες περιπτώσεις µπορούµε να κάνουµε και σε άλλες όχι; Η αδικία δεν είναι ποτέ, σε καµιά περίπτωση, ούτε έντιµο ούτε καλό. Εποµένως, ούτε αν αδικείται κανείς πρέπει να ανταποδίδει το άδικο, όπως πιστεύει ο πολύς κόσµος, αφού βέβαια δεν πρέπει µε κανένα τρόπο να αδικεί. Αν έλθουν να µας συναντήσουν οι νόµοι της Πολιτείας και αυτή η ίδια η Πολιτεία προσωπικά και παρουσιαζόµενοι µπροστά µας µας ρωτήσουν: «Σωκράτη, πες µας, τι έχεις κατά νου να κάνεις; Δεν σκέπτεσαι ίσως πως µε αυτή την ανυπακοή σου καταργείς εµάς και όλη την Πολιτεία; Ή νοµίζεις πως είναι δυνατόν να σταθεί ορθή µια Πολιτεία και να µην ανατραπεί, εκεί όπου οι αποφάσεις των δικαστηρίων δεν έχουν κανένα κύρος, αλλά µαταιώνονται και ποδοπατούνται». Τι θα απαντήσουµε εµείς σε αυτά και σε άλλες παρόµοιες επιπλήξεις; Πολλά βέβαια θα µπορούσε να πει κανείς, και αν µάλιστα είναι ρήτορας, για να δικαιολογηθεί επειδή παραβίασε αυτόν τον νόµο, που απαιτεί οι αποφάσεις να έχουν το αποτέλεσµά τους.
«Λοιπόν, αγαπητέ µου, δεν πρέπει να ενδιαφερόµαστε τόσο πολύ εµείς για το τι θα πει για µας ο κόσµος, αλλά για το τι θα πει εκείνος που γνωρίζει τι είναι δίκαιο και τι άδικο, και αυτή είναι η αλήθεια.»
-ΤΣΙΠΡΑΣ: Έτσι, µα το Δία.
-ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αλλά ας υποθέσουµε πως οι νόµοι τότε µας λένε: «Σωκράτη, αυτή ήταν η συµφωνία που κάναµε µεταξύ µας ή δεν συµφωνήσαµε να µένεις πιστός στις αποφάσεις που εκδίδουν τα δικαστήρια, οποιεσδήποτε και αν είναι;» Και αν παραξενευόµαστε µε αυτά τους τα λόγια, ίσως θα εξακολουθούσαν να µας λένε: «Μην παραξενεύεσαι, Σωκράτη, µε αυτό µας το ύφος, αλλά απάντησέ µας. Λέγε λοιπόν τι παράπονο έχεις εναντίον µας και εναντίον της πόλης ώστε ζητάς έτσι να µας καταστρέψεις; Μη τυχόν έχεις να πεις κάτι εναντίον των νόµων που κανονίζουν την ανατροφή και την εκπαίδευση, σύµφωνα µε τους οποίους και συ εκπαιδεύτηκες; Και αφού γεννήθηκες εξ αιτίας µας και ανατράφηκες και µορφώθηκες, θα µπορούσες να πεις ότι δεν είσαι δικός µας και παιδί µας και δούλος µας κι εσύ και οι πρόγονοί σου; Σε ειδοποιήσαµε ότι, αν δεν σου αρέσουµε εµείς, σου δίνουµε την άδεια να πάρεις µαζί σου όλα τα πράγµατά σου και να πας όπου σου αρέσει. Και κανείς από µας τους νόµους δεν εµποδίζει ή απαγορεύει σε κανένα από σας αν είναι δυσαρεστηµένος µε µας ή την Πολιτεία, να ξενιτευθεί, σε όποιο τόπο θέλει, µαζί µε τα υπάρχοντά του. Ώστε λοιπόν, αν κάποιος από σας µένει εδώ, αφού είδε µε ποιο τρόπο εµείς δικάζουµε και πώς διοικούµε την Πολιτεία, τότε θεωρούµε ότι αυτός έµπρακτα έχει αναλάβει υποχρεώσεις απέναντί µας, να εκτελεί ό,τι τον διατάζουµε. Απάντησε λοιπόν, πες µας πρώτα, αν δεν είναι αλήθεια, όπως εµείς διαβεβαιώνουµε, ότι εσύ είσαι υποχρεωµένος να ζεις σαν πολίτης σύµφωνα με τις διαταγές µας, µε έργα και όχι µόνο µε λόγια. Είναι αλήθεια;».
-ΤΣΙΠΡΑΣ: Σωκράτη µου, δεν έχω να πω τίποτα παραπάνω.
-ΤΣΙΠΡΑΣ: Έτσι, µα το Δία.
-ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αλλά ας υποθέσουµε πως οι νόµοι τότε µας λένε: «Σωκράτη, αυτή ήταν η συµφωνία που κάναµε µεταξύ µας ή δεν συµφωνήσαµε να µένεις πιστός στις αποφάσεις που εκδίδουν τα δικαστήρια, οποιεσδήποτε και αν είναι;» Και αν παραξενευόµαστε µε αυτά τους τα λόγια, ίσως θα εξακολουθούσαν να µας λένε: «Μην παραξενεύεσαι, Σωκράτη, µε αυτό µας το ύφος, αλλά απάντησέ µας. Λέγε λοιπόν τι παράπονο έχεις εναντίον µας και εναντίον της πόλης ώστε ζητάς έτσι να µας καταστρέψεις; Μη τυχόν έχεις να πεις κάτι εναντίον των νόµων που κανονίζουν την ανατροφή και την εκπαίδευση, σύµφωνα µε τους οποίους και συ εκπαιδεύτηκες; Και αφού γεννήθηκες εξ αιτίας µας και ανατράφηκες και µορφώθηκες, θα µπορούσες να πεις ότι δεν είσαι δικός µας και παιδί µας και δούλος µας κι εσύ και οι πρόγονοί σου; Σε ειδοποιήσαµε ότι, αν δεν σου αρέσουµε εµείς, σου δίνουµε την άδεια να πάρεις µαζί σου όλα τα πράγµατά σου και να πας όπου σου αρέσει. Και κανείς από µας τους νόµους δεν εµποδίζει ή απαγορεύει σε κανένα από σας αν είναι δυσαρεστηµένος µε µας ή την Πολιτεία, να ξενιτευθεί, σε όποιο τόπο θέλει, µαζί µε τα υπάρχοντά του. Ώστε λοιπόν, αν κάποιος από σας µένει εδώ, αφού είδε µε ποιο τρόπο εµείς δικάζουµε και πώς διοικούµε την Πολιτεία, τότε θεωρούµε ότι αυτός έµπρακτα έχει αναλάβει υποχρεώσεις απέναντί µας, να εκτελεί ό,τι τον διατάζουµε. Απάντησε λοιπόν, πες µας πρώτα, αν δεν είναι αλήθεια, όπως εµείς διαβεβαιώνουµε, ότι εσύ είσαι υποχρεωµένος να ζεις σαν πολίτης σύµφωνα με τις διαταγές µας, µε έργα και όχι µόνο µε λόγια. Είναι αλήθεια;».
-ΤΣΙΠΡΑΣ: Σωκράτη µου, δεν έχω να πω τίποτα παραπάνω.
