Γράφει ο Παναγιώτης Δ. Μιχαηλάρης
Ιστορικός / Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
Το 1462, ευθύς μετά από την οθωμανική κατάκτηση της Λέσβου κάτοικοι μεταφέρθηκαν με τη βία στην Κωνσταντινούπολη, που μετά την άλωση αντιμετώπιζε σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα εξαιτίας της μείωσης του πληθυσμού της.
Το γεγονός αυτό μαρτυρείται από όλες τις πηγές της εποχής και άφησε τα ίχνη του και στο τοπωνυμικό της Πόλης, αφού οι Λέσβιοι πρέπει να εγκαταστάθηκαν σε συγκεκριμένη περιοχή και εκεί να έδρασαν και ενδεχομένως να συνήψαν και μεταξύ τους επιγαμίες.
Εφεξής και έως τον 20ό αιώνα, οι Λέσβιοι που θα αφήσουν το νησί, θα το πράξουν για οικονομικούς λόγους είτε πρόκειται για το εμπόριο, είτε πρόκειται για τη μετανάστευση, αίτια μετακινήσεων που βέβαια έχουν άμεση σχέση είτε με την παραγωγή πλούτου, είτε με την επιβίωση.
Στοιχεία και των δύο αυτών μετακινήσεων υπάρχουν πολλά, το θέμα αυτό είναι ανοιχτό για την ιστορική έρευνα. Εννοώ στη σύνθετη μελέτη και παρουσίαση του φαινομένου στη διπλή εμφάνισή του, επειδή μεμονωμένες εργασίες έχουν κατά καιρούς παρουσιασθεί.
Σήμερα όμως θέλω να σας μιλήσω για ένα άλλο είδος της λεσβιακής διασποράς, την οποία μπορούμε να ονομάσουμε, ας πούμε, πατριωτική διασπορά. Με άλλα λόγια, στις ιστορικές πηγές ανευρίσκουμε μια ομάδα συμπατριωτών μας, οι οποίοι άφησαν το νησί της Λεσβου για να ενταχθούν στις τάξεις των επαναστατημένων Ελλήνων του 1821.
Βέβαια, στοιχεία για τους ανθρώπους αυτούς βρίσκουμε σε πράξεις και γεγονότα του Αγώνα και έχουν δημοσιευθεί και κυρίως όταν αυτοί, μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, διεκδίκησαν -μαζί με άλλους συναγωνιστές τους- κάποια αποκατάσταση επειδή ακριβώς είχαν λάβει μέρος στον Αγώνα. Πάντα όμως, -όπως συμβαίνει συχνά στην ιστορική έρευνα- κάποια νέα στοιχεία θα έρχονται στο φως για να πλαισιώνουν τα παλαιότερα και να διαφωτίζουν καλύτερα τα πράγματα.
Έτσι, μια ομάδα Μυτιληναίων, που αφού πολέμησαν και εν τέλει βγήκαν σώοι από τα δεινά των πολεμικών αναμετρήσεων, βρέθηκαν να κατοικούν σε άλλους τόπους, καθώς η επιστροφή τους στο νησί ήταν αδύνατη λόγω της οθωμανικής κατοχής.
Έχουμε στοιχεία από δύο έγγραφα για Μυτιληναίους -μαζί και άλλους ανθρώπους που προέρχονταν από άλλα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και των πόλεων της Μ. Ασίας (Αϊβαλί, Μοσχονήσια, Πέργαμο, Σμύρνη κτλ.)- τα έτη 1843 και το 1846 αντίστοιχα, ενωμένοι, κάτω από τις ονομασίες Ίωνες την πρώτη φορά και Αιολείς τη δεύτερη.
Όλοι αυτοί θα διεκδικήσουν τα πολιτικά τους δικαιώματα, δηλαδή να λάβουν μέρος σε εκλογικές διαδικασίες που πραγματοποιούνταν στο ελεύθερο πλέον ελληνικό βασίλειο και ειδικότερα στο Ναύπλιο.
Τα στοιχεία γι’ αυτούς τα μαθαίνουμε εκ των υστέρων, όταν πια εγκατεστημένοι στο Ναύπλιο, με άλλους Ανατολίτες (από τα νησιά και τις παράλιες πόλεις της Μ. Ασίας) -αφού στις πατρίδες τους για ευνόητους λόγους, θα ήταν δύσκολο να επιστρέψουν- διεκδίκησαν τα πολιτικά τους δικαιώματα, να λάβουν μέρος στις εκλογές. Όμως ας αφήσουμε τους ίδιους να μας εξιστορήσουν την πορεία που τους έφερε, μετά από τα χρόνια του Αγώνα, από την ανατολική Ελλάδα στην Πελοπόννησο:
«Εγκαταλειπόντες τας επί της Αιολίας της Μικράς Ασίας και των παρακειμένων νήσων κειμένας ελληνικάς πόλεις και συναγωνισθέντες εις τον υπέρ της ελευθερίας αγώνα απ’ αρχής του έτους 1821, απεκατεστάθημεν μετά το πέρας αυτού, εντός του δήμου τούτου των Ναυπλιέων και κατοικήσαντες σταθερώς μετά των οικογενειών ημών εντός του αυτού δήμου, απεκτήσαμεν, οι πλείονες, ιδιοκτησίας και συγχρόνως ζώμεν απαξάπαντες ανεξαρτήτως διά των επαγγελμάτων ημών, δώσαντες εσχάτως και τον όρκον του Συντάγματος, κατά συνέπειαν δε θεωρούμεθα παρά του Νόμου ως δημότες Ναυπλιείς κατά τας διατάξεις του περί δήμων νόμου.
Εν τούτοις, κ. Δήμαρχε, αν και το άρθρον 65 εδάφιον 2 του αυτού νόμου υποχρεοί υμάς να μας συμπεριλάβητε αυτεπαγγέλτως εις τον δημαιρεσιακόν κατάλογον ως προ πλείστων ετών εντός του δήμου ημών σταθερώς διαμένοντας και ανεξαρτήτως ζώντες, απεφάνθητε εσχάτως ότι δεν δύνασθε να μας εγγράψητε εις τον δημαιρεσιακόν κατάλογον, τινάς μεν ως αριστούχους, τινάς δε ως φορολογουμένους κλπ. μόνον και μόνον διότι οι προκάτοχοί σας πράξαντες ασύγγνωστον παραδρομήν, παρέλειπον να μας εγγράψωσι εις τα ληξιαρχικά βιβλία του δήμου μας».
Και εν συνεχεία καλούν το δήμαρχο Ναυπλίου να διορθώσει την αδικία αυτή και να τους δώσει το δικαίωμα να λάβουν και αυτοί μέρος στις εκλογές, αφού πληρούν όλες τις προϋποθέσεις.
Οι άνθρωποι που υπογράφουν το αίτημα αυτό στις 10 Οκτωβρίου 1846 στο Ναύπλιο, φέρονται κάτω από τη γενική ονομασία «Αιολείς», αλλά δεν αφήνουν αδιευκρίνιστη αυτήν τη γενική ονομασία καθώς διευκρινίζουν ποιοι καλύπτονται κάτω από αυτήν: «Οι ευπειθέστατοι Κυδωνιείς και λοιποί Αιολείς κάτοικοι του Δήμου Ναυπλιέων, οίον Μυτιληναίοι, Μοσχονήσιοι και λοιποί κάτοικοι Αιολίας».
Είπαμε στο πρώτο σημείωμά μας ότι μια ανάλογη αίτηση είχε γίνει και το 1843, αλλά τότε οι υπογράφοντες έφεραν τη γενική ονομασία «Ίωνες» και στην επεξήγηση του όρου αυτού περιλαμβάνονταν Λέσβιοι και Κυδωνιάτες αλλά και κάτοικοι της Σμύρνης, της Περγάμου και άλλων μικρασιατικών πόλεων. Τώρα, το 1846, τα πράγματα γίνονται πιο καθαρά, οι αιτούντες, κατά τη δική τους επιλογή, φέρονται ως Αιολείς και πράγματι είναι, όπως η φυσική επεξήγηση του όρου αυτού απαιτεί: Μυτιληναίοι, Μοσχονήσιοι, Κυδωνιάτες και λοιποί κάτοικοι της Αιολίας. Δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε το λόγο που οι Ίωνες γίνονται Αιολείς -πράγμα το οποίο δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία, άλλωστε- αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι είτε δεν υπάρχουν πλέον κάτοικοι με ανάλογα αιτήματα πέρα από την περιοχή της Αιολίδας, είτε επειδή αυτοί οι τελευταίοι αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία και κατά συνέπεια επιβάλλουν και τη γενική ονομασία.
Είπαμε, ότι αυτό δεν έχει μεγάλη σημασία, αφού πρόκειται για την ίδια κατηγορία ανθρώπων, δηλαδή αγωνιστών από τα ανατολικά μέρη, οι οποίοι αφού πολέμησαν και διασώθηκαν από τις φλόγες και τα αίματα της Ελληνικής Επανάστασης, βρέθηκαν πλέον να αποτελούν πολίτες του νέου ελληνικού κράτους και να βρίσκονται εγκατεστημένοι στην πρώτη πρωτεύουσα των Ελλήνων, το Ναύπλιο.
Το 1462, ευθύς μετά από την οθωμανική κατάκτηση της Λέσβου κάτοικοι μεταφέρθηκαν με τη βία στην Κωνσταντινούπολη, που μετά την άλωση αντιμετώπιζε σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα εξαιτίας της μείωσης του πληθυσμού της.
Το γεγονός αυτό μαρτυρείται από όλες τις πηγές της εποχής και άφησε τα ίχνη του και στο τοπωνυμικό της Πόλης, αφού οι Λέσβιοι πρέπει να εγκαταστάθηκαν σε συγκεκριμένη περιοχή και εκεί να έδρασαν και ενδεχομένως να συνήψαν και μεταξύ τους επιγαμίες.
Εφεξής και έως τον 20ό αιώνα, οι Λέσβιοι που θα αφήσουν το νησί, θα το πράξουν για οικονομικούς λόγους είτε πρόκειται για το εμπόριο, είτε πρόκειται για τη μετανάστευση, αίτια μετακινήσεων που βέβαια έχουν άμεση σχέση είτε με την παραγωγή πλούτου, είτε με την επιβίωση.
Στοιχεία και των δύο αυτών μετακινήσεων υπάρχουν πολλά, το θέμα αυτό είναι ανοιχτό για την ιστορική έρευνα. Εννοώ στη σύνθετη μελέτη και παρουσίαση του φαινομένου στη διπλή εμφάνισή του, επειδή μεμονωμένες εργασίες έχουν κατά καιρούς παρουσιασθεί.
Σήμερα όμως θέλω να σας μιλήσω για ένα άλλο είδος της λεσβιακής διασποράς, την οποία μπορούμε να ονομάσουμε, ας πούμε, πατριωτική διασπορά. Με άλλα λόγια, στις ιστορικές πηγές ανευρίσκουμε μια ομάδα συμπατριωτών μας, οι οποίοι άφησαν το νησί της Λεσβου για να ενταχθούν στις τάξεις των επαναστατημένων Ελλήνων του 1821.
Βέβαια, στοιχεία για τους ανθρώπους αυτούς βρίσκουμε σε πράξεις και γεγονότα του Αγώνα και έχουν δημοσιευθεί και κυρίως όταν αυτοί, μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, διεκδίκησαν -μαζί με άλλους συναγωνιστές τους- κάποια αποκατάσταση επειδή ακριβώς είχαν λάβει μέρος στον Αγώνα. Πάντα όμως, -όπως συμβαίνει συχνά στην ιστορική έρευνα- κάποια νέα στοιχεία θα έρχονται στο φως για να πλαισιώνουν τα παλαιότερα και να διαφωτίζουν καλύτερα τα πράγματα.
Έτσι, μια ομάδα Μυτιληναίων, που αφού πολέμησαν και εν τέλει βγήκαν σώοι από τα δεινά των πολεμικών αναμετρήσεων, βρέθηκαν να κατοικούν σε άλλους τόπους, καθώς η επιστροφή τους στο νησί ήταν αδύνατη λόγω της οθωμανικής κατοχής.
Έχουμε στοιχεία από δύο έγγραφα για Μυτιληναίους -μαζί και άλλους ανθρώπους που προέρχονταν από άλλα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και των πόλεων της Μ. Ασίας (Αϊβαλί, Μοσχονήσια, Πέργαμο, Σμύρνη κτλ.)- τα έτη 1843 και το 1846 αντίστοιχα, ενωμένοι, κάτω από τις ονομασίες Ίωνες την πρώτη φορά και Αιολείς τη δεύτερη.
Όλοι αυτοί θα διεκδικήσουν τα πολιτικά τους δικαιώματα, δηλαδή να λάβουν μέρος σε εκλογικές διαδικασίες που πραγματοποιούνταν στο ελεύθερο πλέον ελληνικό βασίλειο και ειδικότερα στο Ναύπλιο.
Στις απαιτήσεις αυτές βρίσκουν την ευκαιρία να παρουσιάσουν και ένα μικρό ιστορικό της δράσης τους, που τους έφερε να ζουν μακριά από τους τόπους καταγωγής τους και αυτό είναι το ενδιαφέρον του πράγματος, αφού αντλούμε πληροφορίες για την ομάδα των ανθρώπων που εντάξαμε σε αυτό το είδος της πατριωτικής λεσβιακής διασποράς.
Δεν είναι εύκολο ακόμα να εντοπίσουμε τις ατομικές διαδρομές των ανθρώπων αυτών, ούτε να διακρίνουμε με σαφήνεια τις ακριβείς κινήσεις τους, επειδή αναφέρονται ως ομάδα ανθρώπων του βορειοανατολικού ελλαδικού χώρου. Όμως, πιστεύω, ότι τα ονόματά τους μπορούν να συνδεθούν και με τους τόπους καταγωγής αλλά κυρίως με την επαναστατική τους δράση, αφού, είμαι βέβαιος, ότι έχουν αφήσει και άλλα ίχνη στην ιστορική παρουσία τους.
Δεν είναι εύκολο ακόμα να εντοπίσουμε τις ατομικές διαδρομές των ανθρώπων αυτών, ούτε να διακρίνουμε με σαφήνεια τις ακριβείς κινήσεις τους, επειδή αναφέρονται ως ομάδα ανθρώπων του βορειοανατολικού ελλαδικού χώρου. Όμως, πιστεύω, ότι τα ονόματά τους μπορούν να συνδεθούν και με τους τόπους καταγωγής αλλά κυρίως με την επαναστατική τους δράση, αφού, είμαι βέβαιος, ότι έχουν αφήσει και άλλα ίχνη στην ιστορική παρουσία τους.
«Εγκαταλειπόντες τας επί της Αιολίας της Μικράς Ασίας και των παρακειμένων νήσων κειμένας ελληνικάς πόλεις και συναγωνισθέντες εις τον υπέρ της ελευθερίας αγώνα απ’ αρχής του έτους 1821, απεκατεστάθημεν μετά το πέρας αυτού, εντός του δήμου τούτου των Ναυπλιέων και κατοικήσαντες σταθερώς μετά των οικογενειών ημών εντός του αυτού δήμου, απεκτήσαμεν, οι πλείονες, ιδιοκτησίας και συγχρόνως ζώμεν απαξάπαντες ανεξαρτήτως διά των επαγγελμάτων ημών, δώσαντες εσχάτως και τον όρκον του Συντάγματος, κατά συνέπειαν δε θεωρούμεθα παρά του Νόμου ως δημότες Ναυπλιείς κατά τας διατάξεις του περί δήμων νόμου.
Εν τούτοις, κ. Δήμαρχε, αν και το άρθρον 65 εδάφιον 2 του αυτού νόμου υποχρεοί υμάς να μας συμπεριλάβητε αυτεπαγγέλτως εις τον δημαιρεσιακόν κατάλογον ως προ πλείστων ετών εντός του δήμου ημών σταθερώς διαμένοντας και ανεξαρτήτως ζώντες, απεφάνθητε εσχάτως ότι δεν δύνασθε να μας εγγράψητε εις τον δημαιρεσιακόν κατάλογον, τινάς μεν ως αριστούχους, τινάς δε ως φορολογουμένους κλπ. μόνον και μόνον διότι οι προκάτοχοί σας πράξαντες ασύγγνωστον παραδρομήν, παρέλειπον να μας εγγράψωσι εις τα ληξιαρχικά βιβλία του δήμου μας».
Και εν συνεχεία καλούν το δήμαρχο Ναυπλίου να διορθώσει την αδικία αυτή και να τους δώσει το δικαίωμα να λάβουν και αυτοί μέρος στις εκλογές, αφού πληρούν όλες τις προϋποθέσεις.
Οι άνθρωποι που υπογράφουν το αίτημα αυτό στις 10 Οκτωβρίου 1846 στο Ναύπλιο, φέρονται κάτω από τη γενική ονομασία «Αιολείς», αλλά δεν αφήνουν αδιευκρίνιστη αυτήν τη γενική ονομασία καθώς διευκρινίζουν ποιοι καλύπτονται κάτω από αυτήν: «Οι ευπειθέστατοι Κυδωνιείς και λοιποί Αιολείς κάτοικοι του Δήμου Ναυπλιέων, οίον Μυτιληναίοι, Μοσχονήσιοι και λοιποί κάτοικοι Αιολίας».
Είπαμε στο πρώτο σημείωμά μας ότι μια ανάλογη αίτηση είχε γίνει και το 1843, αλλά τότε οι υπογράφοντες έφεραν τη γενική ονομασία «Ίωνες» και στην επεξήγηση του όρου αυτού περιλαμβάνονταν Λέσβιοι και Κυδωνιάτες αλλά και κάτοικοι της Σμύρνης, της Περγάμου και άλλων μικρασιατικών πόλεων. Τώρα, το 1846, τα πράγματα γίνονται πιο καθαρά, οι αιτούντες, κατά τη δική τους επιλογή, φέρονται ως Αιολείς και πράγματι είναι, όπως η φυσική επεξήγηση του όρου αυτού απαιτεί: Μυτιληναίοι, Μοσχονήσιοι, Κυδωνιάτες και λοιποί κάτοικοι της Αιολίας. Δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε το λόγο που οι Ίωνες γίνονται Αιολείς -πράγμα το οποίο δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία, άλλωστε- αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι είτε δεν υπάρχουν πλέον κάτοικοι με ανάλογα αιτήματα πέρα από την περιοχή της Αιολίδας, είτε επειδή αυτοί οι τελευταίοι αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία και κατά συνέπεια επιβάλλουν και τη γενική ονομασία.
Είπαμε, ότι αυτό δεν έχει μεγάλη σημασία, αφού πρόκειται για την ίδια κατηγορία ανθρώπων, δηλαδή αγωνιστών από τα ανατολικά μέρη, οι οποίοι αφού πολέμησαν και διασώθηκαν από τις φλόγες και τα αίματα της Ελληνικής Επανάστασης, βρέθηκαν πλέον να αποτελούν πολίτες του νέου ελληνικού κράτους και να βρίσκονται εγκατεστημένοι στην πρώτη πρωτεύουσα των Ελλήνων, το Ναύπλιο.
Πηγή: emprosnet.gr
