"Της Ρούμελης οι Μπέηδες και του Μωριά οι λεβέντες
Στο Ντερβενάκι κείτονται κορμιά δίχως κεφάλια..."
Η μάχη στα Δερβενάκια ήταν μία από τις σημαντικότερες της Επανάστασης του '21 και η στιγμή που καθιέρωσε τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη αναδεικνύοντας τη στρατηγική του ιδιοφυΐα.
Είχε προηγηθεί η κατάληψη της Τριπολιτσάς τον Σεπτέμβριο του 1821 και η παράδοση του Ακροκόρινθου από τους Τούρκους τον Ιανουάριο του 1822. Στόχοι των επαναστατημένων Ελλήνων ήταν η Πάτρα και το Ναύπλιο. Ο Κολοκοτρώνης έλαβε εντολή από τον Κωλέττη να προχωρήσει σε πολιορκία της Πάτρας, κάτι που όμως δεν ήταν εύκολο να ολοκληρωθεί. Πρά τις νίκες στη Χαλανδρίτσα, το Σαραβάλι και το Γηροκομείο, τη Μονή έξω από την πόλη, το σχέδιο δεν προχωρούσε. Ο Κωλέττης ζήτησε από τον Κολοκοτρώνη να αφήσει την πολιορκία και να μεταβεί στη Δυτική Στερεά Ελλάδα. Εκείνος άφησε πίσω του τον Πλαπούτα και έπειτα από διαβουλεύσεις του επέτρεψαν να συνεχίσει την πολιορκία της Πάτρας. Από τότε φαινόταν ότι οι πολιτικοί υπονόμευαν τον Κολοκοτρώνη.
Ο "Γέρος του Μοριά" συνέχισε τις μάχες του με 600 άνδρες απέναντι σε 12.000 Τούρκους. Έτσι, ο Κολοκοτρώνης αποφάσισε να αφήσει την Πάτρα μιας και δεν δεχόταν ενισχύσεις και να φύγει για την Τρίπολη.
Το παρακάτω drone video του haanity αποτυπώνει εντυπωσιακά την περιοχή των Δερβενακίων:
Στις 3 Δεκεμβρίου 1821, έγινε προσπάθεια για κατάληψη του Ναυπλίου, χωρίς αποτέλεσμα, οι Έλληνες όμως συνέχιζαν να πολιορκούν την πόλη. Παρά τις διαβουλεύσεις για την παράδοση της πόλης, μετά από διχογνωμίες ανάμεσα στους Έλληνες πολιτικούς και τους Υδραίους πρόκριτους οι Τούρκοι βρήκαν ευκαιρία και ανεφοδιάστηκαν με αποτέλεσμα να μην εγκαταλείψουν το Ναύπλιο.
Την ίδια εποχή, κατάφεραν να απαλλαχθούν από τον Αλή πασά και να ενασχοληθούν πιο εντατικά με την Επανάσταση. Ο σουλτάνος ανέθεσε στον Χουρσίτ πασά την αρχηγία της επιχείρησης. Ο Χουρσίτ είχε νικήσει τον Αλή. Σύμφωνα με το σχέδιο που εκπονήθηκε πολυάριθμος στρατός θα έφτανε στον Ισθμό της Κορίνθου, θα περνούσε την Αργολίδα και θα πολιορκούσε την Τριπολιτσά, η ανακατάληψη της οποίας θα αποκαθιστούσε το γόητρο του σουλτάνου.
Ο Χουρσίτ, όρισε ως τόπο συγκέντρωσης των δυνάμεών του τη Λάρισα. Άφησε ένα μέρος του στρατού του να συνεχίσει να πολεμά με τους Σουλιώτες και στις 15 Ιουνίου 1822 έφτασε στη θεσσαλική πόλη προερχόμενος από τα Γιάννενα, επικεφαλής 4.000 ιππέων. Στη Λάρισα, αφού συμπλήρωσε τις δυνάμεις του, περίμενε διαταγή από την Υψηλή Πύλη να ξεκινήσει. Η διαταγή ήρθε, ωστόσο όριζε επικεφαλής της εκστρατείας τον Μαχμούτ πασά, ή Δράμαλη. Οι ακριβείς λόγοι της αντικατάστασης αυτής, δεν είναι γνωστοί.
Ο αρχιστράτηγος Δράμαλης συγκέντρωσε δύναμη από 30.000 άνδρες και μέσω Θήβας κατευθύνθηκε προς την Πελοπόννησο. Αφού πυρπόλησε την άδεια Θήβα (την είχαν εγκαταλείψει οι κάτοικοι), έστειλε 500 άνδρες στην Εύβοια για την ενίσχυση της και συνέχισε για τον Ισθμό.
Θορυβημένοι από την τεράστια στρατιά του Δράμαλη, οι Αθηναίοι έστειλαν τα γυναικόπαιδα σε Αίγινα και Σαλαμίνα και μόνο 500 ταμπουρώθηκαν στην Ακρόπολη. Ωστόσο οι Τούρκοι δεν ασχολήθηκαν με την Αθήνα.
Πώς οδηγήθηκε στην παγίδα
Την ίδια εποχή ο Κολοκοτρώνης ζητούσε αντικατάσταση της κυβέρνησης με νέα που θα αποτελείτο από στρατιωτικούς. Ενημερώθηκε για την κατάβαση των Τούρκων από τον Δημήτριο Υψηλάντη, παρόλα αυτά κανείς δεν τους πίστευε ότι θα έρχονταν αντιμέτωποι με τόσο μεγάλες δυνάμεις. Όταν οι 600 Τριπολιτσιώτες που βρίσκονταν στα Γεράνεια Όρη είδαν τους χιλιάδες του Δράμαλη, εγκατέλειψαν έντρομοι τις θέσεις τους ζητώντας ενισχύσεις. Στις 6 Ιουλίου, μετά από επιστολή του Οδυσσέα Ανδρούτσου, όλοι είχαν πειστεί για το τι θα αντιμετώπιζαν.
Οι κυβερνητικές δυνάμεις διασκορπίστηκαν και έμειναν οι 2.000 του Κολοκοτρώνη μαζί με 150 άνδρες του Ακροκόρινθου μαζί με κάποιους ντόπιους, για να ανακόψουν τις τουρκικές στρατιές. Στις 8 Ιουλίου, ο Ακροκόρινθος έπεσε στα χέρια του Δράμαλη. Τα στελέχη της ελληνικής κυβέρνησης είχαν φύγει για τους Μύλους και ο Δράμαλης έπαιρνε και το Ναύπλιο.
Ο Κολοκοτρώνης μαζί με τη Γερουσία της Τρίπολης ανέλαβε να κάνει την επιστράτευση. Στις 10 Ιουλίου, έγινε πολεμικό συμβούλιο στο Ταβούλι. Εκεί, ο Κολοκοτρώνης εμφανίστηκε σίγουρος ότι ο Δράμαλης πρώτα θα κατευθυνθεί στην Αργολίδα και από εκεί, στο οροπέδιο της Τριπολιτσάς.
Ο οπλαρχηγός Δ. Τσόκρης (στενός φίλος του Κολοκοτρώνη και του Καποδίστρια), είχε φροντίσει λίγες μέρες νωρίτερα να καταστρέψει και να πυρπολήσει όλη την ετήσια σοδειά της περιοχής.
Καταλήφθηκαν επίκαιρες θέσεις στο Κιβέρι, στο Κεφαλάρι, στα Δερβενάκια, στο χωριό Ζαχαριά, νοτιοδυτικά των Δερβενακίων καθώς επίσης και στο Στεφάνι και το Αγιονόρι από το Νικηταρά, που ήρθε εσπευσμένα από τη Ρούμελη και τους Φλεσσαίους.
Ο Δράμαλης φθάνοντας στο Άργος στις 12 Ιουλίου αντελήφθη την ερήμωση του κάμπου, ωστόσο αποφάσισε να στρατοπεδεύσει για να καταλάβει την Ακρόπολη. Σταδιακά ο στρατός του άρχισε να αντιμετωπίζει επισιτιστικά προβλήματα.
Στρατηγικά, ο Κολοκοτρώνης αποφάσισε να προχωρήσει σε αποκλεισμό του εχθρού στον αργολικό κάμπο, με αποκλεισμό των στενών των Δερβενακίων. Στις 26 Ιουλίου ο Δράμαλης αποφάσισε να επιστρέψει προσωρινά στην Κόρινθο και κινήθηκε προς τα Δερβενάκια. Αυτό ήταν το ολέθριο λάθος του, μιας και είχε πέσει στην παγίδα. Η βασική διάβαση, με βάση το σχέδιο του Θ. Κολοκοτρώνη, φυλαγόταν από τον Αντώνη Κολοκοτρώνη και περίπου 1.500 άντρες.
Παράλληλα ο Θ. Κολοκοτρώνης είχε τοποθετήσει τον Πλαπούτα με περίπου 800 άντρες στο Σχινοχώρι για να φυλάει τη βορειοδυτική έξοδο της Αργολίδας προς τη Στυμφαλία, και τους Νικηταρά - Παπαφλέσσα στο Στεφάνι - Αγιονόρι, με άλλους 800 άντρες για να φυλάξουν την τρίτη διάβαση προς την Κλένια. Κάπως έτσι οι επαναστατημένοι είχαν κλείσει όλες τις άλλες διαβάσεις.
Η στρατηγική διάταξη και το κόλπο:
Ο Κολοκοτρώνης έφθασε στο Δερβενάκι στις 10.00. Επέλεξε τους 800 καλύτερα οπλισμένους άνδρες και τους έστειλε να καταλάβουν τις θέσεις Παληόχανο και Χρυσοκουμαριές.
Στην Παναγόρραχη τοποθετήθηκαν ο Αντώνης Κολοκοτρώνης, ο Ζάκας και ο Ζέρβας με 700 άνδρες. Στον λόφο του Αγριλόβουνου, όπου είχε ανεγερθεί ισχυρό οχύρωμα κατά διαταγή του Έλληνα στρατηγού, έλαβε θέση ο Γ. Δημητρακόπουλος με 700 άνδρες. Ο τελευταίος έχαιρε της απόλυτης εμπιστοσύνης του Θ. Κολοκοτρώνη. Δυτικότερα στο χωριό Ζαχαριά, οχυρώθηκαν 150 άνδρες υπό τον ιερέα Δημήτριο Χρυσοβιτσιώτη για να ελέγχουν τον δρόμο προς τον Άγιο Γεώργιο.
Ο Γέρος για να μειώσει τις πιθανότητες αλλαγής πορείας των Τούρκων και σύγκρουσης με την ολιγάριθμη αυτή δύναμη, τοποθέτησε σε ένα ύψωμα μεταξύ των στενών του Αγίου Γεωργίου και του Δερβενακίου, ένα ψευδοστράτευμα με ζώα και με τις κάπες και τα φέσια των αγωνιστών, τα οποία από μεγάλη απόσταση έδιναν την εντύπωση συγκεντρωμένου στρατεύματος.
Ένας κακοτράχαλος δρόμος κι ένας καλός οδηγούσαν από το Άργος στην Κόρινθο. Ο καλός περνούσε από τα Δερβενάκια, στενά ιδανικά για ενέδρα. Εκεί σκόρπισε ο Κολοκοτρώνης 2.500 άνδρες. Τους έδωσε διαταγή να κρυφτούν και να μην πυροβολήσει κανένας τους, πριν να μπουν όλοι οι Τούρκοι στη δίοδο (Έθνος, 29.7.1997)
Στις 14.30 η εμπροσθοφυλακή της τουρκικής στρατιάς, αποτελούμενη από Αλβανούς ιππείς, έφθασε μπροστά στο Παληόχανο. Στην θέση αυτή ο Κολοκοτρώνης είχε τοποθετήσει μόνο οπλαρχηγούς, οι οποίοι ήταν βέβαιο ότι κατά την κρίσιμη πρώτη επαφή δεν θα λιποψυχούσαν μπροστά στον όγκο του εχθρού.
Και τότε ακούστηκε η ιαχή του Κολοκοτρώνη που έμεινε στην ιστορία: "Απάνω τους Έλληνες! Μην τους φοβάστε!".
Οι Τούρκοι της εμπροσθοφυλακής μπήκαν στο στενό πέρασμα και όταν έφτασαν στην έξοδο δέχτηκαν τα πυρά των κρυμμένων Ελλήνων. Λίγοι πέρασαν προς την πεδιάδα της Κουρτέσας και ο κύριος όγκος οπισθοχώρησε με μεγάλες απώλειες.
Αφού αυτό το πέρασμα φυλαγόταν καλά από τους Έλληνες, η εμπροσθοφυλακή και το κύριο σώμα στράφηκαν προς το δεύτερο κοντινό πέρασμα, αυτό του Άγιου Σώστη, ανατολικά από την κύρια διάβαση.
Ένα πέρασμα που ήταν όμως πολύ ανηφορικό και πιο δύσκολο για τους πεζούς και τα ζώα.
Οι Τούρκοι το βρήκαν αφύλακτο και άρχισαν να περνούν προς την Κουρτέσα, ενώ τα τμήματα του Αντώνη Κολοκοτρώνη τους πλευροκοπούσαν.
Εν τω μεταξύ, το σώμα των Νικηταρά – Παπαφλέσσα, ανασυντάχθηκε και με γρήγορη πορεία έφτασε το απόγευμα στις κορυφές ανατολικά, πάνω από τον Αγιο Σώστη, όπου είδαν τους Τούρκους που περνούσαν προς την Κουρτέσα.
Τότε επιτέθηκαν αμέσως στους Τούρκους οι οποίοι βρέθηκαν ανάμεσα σε δύο πυρά, ανατολικά ήταν οι νεοφερμένοι και δυτικά τα τμήματα του Α. Κολοκοτρώνη.
Η μάχη κράτησε μέχρι αργά τη νύχτα και οι Τούρκοι είχαν τρομακτικές απώλειες, σε ανθρώπους, ζώα και υλικά. Όταν σκοτείνιασε, η προσπάθεια των εναπομεινάντων Τούρκων σταμάτησε και γύρισαν στην Τίρυνθα όπου είχαν και πριν το στρατόπεδο τους. Οι απώλειες των Τούρκων, κατά την 26η Ιουλίου, και με βάση τη διασταύρωση απομνημονευμάτων και εγγράφων της εποχής, υπολογίζονται περίπου στους 2.500 - 3.000 νεκρούς και τραυματίες.
Σύντομα η καταστροφή του Δράμαλη έγινε τραγούδι και θρύλος σε πολλά δημώδη ελληνικά τραγούδια. Η καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη ολοκληρώθηκε στη μάχη του Αγιονορίου, στις 28 Ιουλίου 1822. Τη νύχτα της 27ης προς 28η Ιουλίου, ο Δράμαλης αποφάσισε να κινηθεί προς το Αγιονόρι και από κει μέσω της Κλένιας να μεταβεί στην Κόρινθο. Έπεσε όμως σε νέα ενέδρα του Νικηταρά και του Νικήτα Φλέσσα. Επαναλήφθηκαν σκηνές των προηγούμενων ημερών και άλλοι 600 Τούρκοι έπεσαν νεκροί. Μεγάλη ήταν η συμβολή στη νέα ελληνική επιτυχία των γυναικών του Αγιονορίου.
Χωρίς όπλα και ηθικό, τα απομεινάρια της στρατιάς του Δράμαλη έφτασαν τελικά στην Κόρινθο. Χάθηκε περίπου το 1/5 των ανδρών, το μεγαλύτερο μέρος των πολεμικών αλόγων και των υποζυγίων, καθώς και όλα σχεδόν τα όπλα.
Στις 26 Οκτωβρίου ο Δράμαλης πέθανε. Οι διάδοχοί του Ερίπ Αχμέτ πασάς και Ντελή Αχμέτ, βλέποντας τον τύφο και την πείνα να θερίζουν τους στρατιώτες τους, κατάλαβαν ότι η παραμονή τους στην Κόρινθο ήταν ανώφελη και αποφάσισαν να αποχωρήσουν από την Πελοπόννησο.
Με πληροφορίες από: Ν. Γιαννόπουλος "1821, οι μάχες των Ελλήνων για την ελευθερία", Ιστορία του ελληνικού έθνους τόμος ΙΒ' Εκδοτική Αθηνών
Πηγή βίντεο drone: haanity
