«Η αρχαιολογία και η ιστορία κρύβουν εκπλήξεις» λέει ο Βασίλης Λαμπρινουδάκης –εκ των κορυφαίων αρχαιολόγων και πανεπιστημιακών της χώρας– περιγράφοντάς μου, σαν παραμυθάς που γνωρίζει καλά τις θεατές και αθέατες πτυχές της διήγησής του, τη δυναμική που φέρει το κλέος των αρχαίων μνημείων στη σημερινή εποχή.
Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την πρώτη επίσκεψή του στην Επίδαυρο και ο κ. Λαμπρινουδάκης έχει εστιάσει στην προσπάθεια της πολιτιστικής και τουριστικής ανάδειξης των μνημείων της χώρας μας μέσω της σύμπραξης του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα. Ακόμη και ο εμβληματικός, διεθνώς, χώρος του Αρχαίου Θεάτρου της Επιδαύρου κρύβει μυστικά, αφού από τον 5ο αιώνα π.Χ. με χρησμό από το μαντείο των Δελφών, ο ευρύτερος χώρος του Ασκληπιείου θεωρείται η έδρα του θεού της Υγείας Ασκληπιού και το πιο σεβαστό κέντρο της λατρείας του. «Οι αρχαίοι γιατροί έλεγαν ότι όσοι έπασχαν από νεύρωση έπρεπε να παρακολουθούν τραγωδίες και όσοι υπέφεραν από μελαγχολία κωμωδίες. Το θέατρο ήταν, και συνεχίζει να είναι, μέσο θεραπείας» επισημαίνει ο ομότιμος καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ένας από τους στόχους του σωματείου «Διάζωμα», του οποίου ο κ. Λαμπρινουδάκης είναι μέλος του Δ.Σ. με πρόεδρο τον Σταύρο Μπένο, είναι η δημιουργία αρχαιολογικού και περιβαλλοντικού πάρκου στην Επίδαυρο που εκτός των άλλων θα ενισχύει τον ιατρικό τουρισμό.
Μισό αιώνα πριν
«Το 1967, όταν πήγα για πρώτη φορά στην Επίδαυρο, τα μνημεία ήταν χαμηλά ερείπια όπως βρέθηκαν από την ανασκαφή και μπροστά από το καθένα υπήρχε μόνο μια μικρή μαρμάρινη πλίνθος με την ονομασία του. Σήμερα είναι αναστηλωμένα και συνοδεύονται από πλούσιο εποπτικό υλικό για ειδικούς και μη» παρατηρεί ο καθηγητής. Η ανάδειξη της αυθεντικής εικόνας του συνόλου του Ασκληπιείου και του πώς λειτουργούσε στην αρχαιότητα, συμπυκνώνει την ιδέα του κ. Λαμπρινουδάκη και του «Διαζώματος» για την αναβάθμιση και εκσυγχρονισμό του δημόσιου μνημειακού και τουριστικού κεφαλαίου. «Ωριμάζοντας μέσα από την αρχαιολογική δουλειά και μελετώντας τη μορφή και λειτουργία των μνημείων και την ιστορία του ιερού του Ασκληπιείου, ανακαλύπταμε σιγά σιγά την παγκόσμια σημασία του ιερού, που εκτός από το αρχαίο θέατρο για το οποίο είναι κυρίως γνωστό, αποτελούσε το σημαντικότερο κέντρο φροντίδας της υγείας κατά την αρχαιότητα» λέει.
Ο χώρος της Αρχαίας Επιδαύρου τεκμηριώνει χωρίς διακοπή, με μνημεία, την ιστορία της φροντίδας της υγείας από τα βάθη της αρχαιότητας. Η ιστορία της υγείας ξεκινά από τη μαγική ιατρική με τη θεραπεία να προσφέρεται από τον θεό. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τον κ. Λαμπρινουδάκη, υπήρχε το εγκοιμητήριο, όπου οι ασθενείς κατακλίνονταν για να δουν στον ύπνο τους τον Ασκληπιό που θα τους γιάτρευε. Επίσης, υπήρχε το μεγάλο τελετουργικό εστιατόριο, όπου οι πιστοί συνέτρωγαν με τον θεό, ο οποίος ήταν νοερά παρών, για να μεταλάβουν μέσω της τροφής δύναμη για τη θεραπεία. Δίπλα στο εγκοιμητήριο υπήρχε στάδιο, καθώς η γυμναστική έπαιζε σημαντικό ρόλο στη θεραπεία των ασθενών, ενώ στον χώρο του Ασκληπιείου έχουν βρεθεί ιατρικά εργαλεία, τα οποία αποδεικνύουν ότι στο όνομα του θεού πραγματοποιούνταν πραγματικές χειρουργικές επεμβάσεις σε ασθενείς.
«Η αρχαιολογία έχει κάνει ένα πολύ μεγάλο καλό στην Ελλάδα: όποιο πράσινο έχει σωθεί, είναι μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους ή γύρω από αυτούς» λέει χαμογελώντας. Την ιδέα ενός τέτοιου περιβαλλοντικού και αρχαιολογικού πάρκου, που ξεκίνησε ως ένα όραμα του Βασίλη Λαμπρινουδάκη, φιλοδοξεί το υπουργείο Πολιτισμού να εφαρμόσει στο μνημειακό συγκρότημα του Ασκληπιείου της Επιδαύρου. «Θα διαμορφωθούν διαδρομές επίσκεψης στα μνημεία του Ασκληπιείου, ώστε ο επισκέπτης να οδηγείται στα σημαντικότερα μνημεία του ιερού που διηγούνται την ιστορία και αναδεικνύουν τη λειτουργία του ως θεραπευτικού κέντρου και να μην περιορίζεται στο αρχαίο θέατρο. Θα δημιουργηθεί κήπος θεραπευτικών φυτών, θα γίνει ανάπλαση της πρόσβασης στο Ιερό του Απόλλωνος Μαλεάτα, θεού ο οποίος ήταν και αυτός γιατρός και ο πατέρας του Ασκληπιού. Το ιερό του βρίσκεται στα υψώματα πίσω από το θέατρο» λέει ο κ. Λαμπρινουδάκης και παθιάζεται με το όραμα της σύνδεσης των περίπου 170 ιερών, θυγατρικών του Ασκληπιείου, που έχουν εντοπιστεί σε περιοχές της Μεσογείου και είχαν σημείο αναφοράς την Επίδαυρο, αλλά και με την ιδέα του κέντρου ιατρικού τουρισμού στην Επίδαυρο. Ένα πάθος που δείχνει έναν δρόμο ανάδειξης εμβληματικών μνημείων της χώρας μας.
Ο στόχος της αρχαιολογίας και το εύρημα στην Αμφίπολη
«Στόχος μας στο “Διάζωμα” είναι η ανάδειξη των αρχαίων θεάτρων, η εξεύρεση πόρων και η ένταξή τους στην καθημερινότητά μας» λέει ο Βασίλης Λαμπρινουδάκης, μιλώντας για το σωματείο. Το «Διάζωμα» έχει αποδείξει έμπρακτα την αξία της συνεργασίας των ελληνικών επιχειρήσεων με την επιστημονική κοινότητα και τους δημόσιους φορείς για την προστασία των αρχαίων θεάτρων, «αυτού του κορυφαίου επιτεύγματος της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής» όπως λένε τα μέλη του. «Η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα έχει διαβληθεί παρόλο που είναι ζωτικός παράγοντας ανάπτυξης και ίδιον του χαρακτήρα του Ελληνα. Ωστόσο, στοιχείο της υγιούς επιχειρηματικότητας είναι να προσφέρει στην κοινωνία» προσθέτει. Ήδη, σειρά επιχειρήσεων έχει συνδράμει τις δράσεις του «Διαζώματος» –για την ανάδειξη της Επιδαύρου και όχι μόνο– καταδεικνύοντας τη σημασία των συνεργειών δημόσιου-ιδιωτικού τομέα εν μέσω κρίσης. «Το πρώτο θύμα της οικονομικής κρίσης και της λιτότητας είναι ο πολιτισμός. Αλλά ο πολιτισμός και η βίωση της Ιστορίας είναι χώροι όπου μπορεί κάποιος να ξαποστάσει από το καθημερινό και να αντλήσει αισιοδοξία» παρατηρεί.
– Ποιος είναι ο στόχος της σύγχρονης αντίληψης της αρχαιολογίας;
– Ο στόχος είναι να βοηθήσουμε τους μη ειδικούς, τους πολίτες, να γνωρίσουν τα μνημεία, ώστε οι ίδιοι με τη σειρά τους να τα προστατεύσουν. Πιστεύω ότι το έχουμε πετύχει στο Σαγκρί της Νάξου, όπου στο ιερό της Δήμητρας κάναμε με το πανεπιστήμιο ένα πείραμα, αφήνοντας τον χώρο χωρίς περίφραξη, ελεύθερα προσβάσιμο, αλλά διαμορφώνοντας τα μνημεία έτσι ώστε να είναι εύκολα αναγνώσιμα από τον καθένα, εφοδιάζοντάς τα με πλούσιο και εύπεπτο ενημερωτικό υλικό. Eχουν περάσει πάνω από 15 χρόνια και δεν έχει υπάρξει κανένας βανδαλισμός, γιατί ο κόσμος όταν πληροφορείται την αξία τους τα σέβεται.
– Ένα σχόλιο για την πολιτική αξιοποίηση των ευρημάτων στην Αμφίπολη;
– Δεν είμαι πολιτικός και δεν θα μπω σε πολιτική συζήτηση. Το εύρημα στην Αμφίπολη είναι αναμφίβολα εξαιρετικά σημαντικό, για την Ιστορία, την τέχνη, την επιστήμη, αλλά και την περιοχή. Είναι φυσικό με την αποκάλυψή του να προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον και υποθέσεις – χωρίς αυτό να είναι μεμπτό. Αλλά ακριβώς η σπάνια τόσο μεγάλη σπουδαιότητά του επιβάλλει ολοκλήρωση της έρευνας και προσεκτική μελέτη και πολύπλευρη συλλογή στοιχείων, πριν καταλήξουμε σε επαρκώς τεκμηριωμένες ιστορικές εκτιμήσεις. Αυτή η σοβαρή, επίπονη και χρονοβόρος διαδικασία βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη.
Η ουσιαστικότερη πτυχή της σημερινής κρίσης είναι η αξιακή
Ένα μειδίαμα συνοδεύει την απάντησή του στο σχόλιο ότι πολλοί Έλληνες θεωρούν εαυτούς κληρονόμους του αρχαίου πολιτισμού, αλλά λίγοι επισκέπτονται τα μνημεία και επίσης λίγοι έχουν ουσιαστική γνώση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. «Να σημειώσουμε πάντως ότι το νεοελληνικό κράτος δημιουργώντας την ταυτότητά του στηρίχθηκε στην αρχαιότητα. Και αυτό γιατί η αρχαιότητα συγκινούσε τους ξένους. Για την αρχαιολατρία μας δεν είμαστε υπεύθυνοι μόνον εμείς, αλλά οι ξένοι» θυμίζει ο Βασίλης Λαμπρινουδάκης, προσθέτοντας ότι ακόμη και τώρα τα ίδια στερεότυπα προβάλλονται. «Θυμάστε τα σκίτσα στον διεθνή Τύπο για την Ελλάδα, μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης; Η Ελλάδα με χλαμύδα σε κίνδυνο, η Αφροδίτη της Μήλου να αυθαδιάζει. Ακόμη και τώρα, οι ξένοι βλέπουν την εθνική μας ταυτότητα κυρίως με αναγωγή στην αρχαιότητα» τονίζει.
– Ποιος ευθύνεται γι’ αυτά τα στερεότυπα;
– Από τη σύστασή του το νεοελληνικό κράτος συνδέθηκε με την αρχαιότητα. Αυτό το συστατικό της ταυτότητάς μας παραμένει πολύ ισχυρό παρά την πρόοδο και τα επιτεύγματα των Νεοελλήνων. Η Ιστορία μας είναι βέβαια η εμπειρία μας πάνω στην οποία πρέπει να κτίζουμε την εποχή μας, η μνήμη αποτελεί εφαλτήριο για το σήμερα και γονιμοποιεί τη δράση μας για το μέλλον. Από την άλλη, η πλούσια αυτή εμπειρία δεν πρέπει να είναι στατική, αλλά οι ιδέες της να προσαρμόζονται στο σήμερα, ώστε να παράγεται σύγχρονος πολιτισμός. Μια ωραία κίνηση της ελληνικής πολιτείας που εκφράζει αυτή την επιζητούμενη ισορροπημένη ταυτότητά μας είναι η διακόσμηση των σελίδων του ελληνικού διαβατηρίου με μία σειρά μνημείων που εκτείνονται στον χρόνο από την προϊστορία και την Αρχαία Ελλάδα έως τα σημερινά επιτεύγματα, όπως η γέφυρα του Ρίου-Αντιρρίου.
– Κάθε τόσο ξεσπά διαμάχη για τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών, εάν πρέπει να γίνει από το πρωτότυπο ή από μετάφραση και από ποια τάξη, ποια κείμενα πρέπει να διδάσκονται. Πώς το σχολιάζετε;
– Η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη μόρφωση των νέων γενεών και όχι μόνο για την ουσιαστική εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Το αρχαίο δράμα και γενικότερα η αρχαία γραμματεία αποτελούν σπουδή ζωής και είναι ορθό να διδάσκονται στο σχολείο. Αλλωστε, οι ιδέες του κλασικού πολιτισμού αποτελούν το θεμέλιο του σύγχρονου πολιτισμού διότι είναι πανανθρώπινες. Ωστόσο, το πώς πρέπει να διδάσκονται, ποια κείμενα και σε ποια τάξη είναι ζήτημα των παιδαγωγών. Για μένα εξίσου βασικό είναι ο δημόσιος διάλογος επί κρίσιμων θεμάτων, όπως η εκπαίδευση, να μη γίνεται με ποδοσφαιρικούς όρους, όπως συμβαίνει τις περισσότερες φορές στην Ελλάδα.
– Πού αποδίδετε την κρίση που ταλανίζει τη χώρα;
– Νομίζω ότι η ουσιαστικότερη πτυχή της κρίσης είναι η αξιακή. Απομακρυνθήκαμε από τις διαχρονικές αξίες της ζωής, μεταξύ των οποίων είναι η εργατικότητα, η σκοποθεσία, η επιμονή στην επίτευξη στόχων, η επιμέλεια, η δικαιοσύνη στις πράξεις μας – κάτι που σημαίνει ότι έχω ελευθερία όσο αυτή δεν δεσμεύει, δεν περιορίζει την ελευθερία του άλλου. Ας το αναλογιστούμε: όλα αυτά είναι αρχές των οποίων την εφαρμογή απαιτούμε από τους άλλους, αλλά κατά πόσον τα εφαρμόζουμε εμείς οι ίδιοι; Για να ξεπεράσουμε την κρίση, πρέπει να ξαναζωντανέψουμε με τις πράξεις μας εκ νέου τις διαχρονικές αξίες της ζωής.
Οι ευθύνες
– Ποιες οι ευθύνες του ακαδημαϊκού κόσμου για την κρίση;
– Υπάρχουν στην εποχή μας λίγοι οι οποίοι μάχονται για μια συνειδητοποιημένη και αξιακή κοινωνία, παρά τη συνήθως μικρή ανταπόκριση του κοινού λόγω του εθισμού στη ραστώνη, που δημιούργησε τις τελευταίες προ της κρίσης δεκαετίες η χωρίς στερεό υπόβαθρο «ευημερία». Οι περισσότεροι, όμως, απογοητευμένοι ή και αυτοί εθισμένοι σε μια «χωρίς προβλήματα» ζωή, περιορίζονται στην εφαρμογή του πιστεύω τους και στις επιδιώξεις τους στον «ασφαλή» στενό κύκλο της δουλειάς τους, χωρίς να επιδιώκουν ενεργό διάδοση του πιστεύω τους.
– Είστε αισιόδοξος;
– Μια μίζερη εποχή προκαλεί μιζέρια. Το σύνολο της κοινωνίας δημιουργεί ένα πλαίσιο αρνητικό, ένα κλίμα εσωστρέφειας. Η ίδια η κοινωνία πρέπει να αναστρέψει την κατάσταση βασισμένη στις δυνάμεις της. Και στην κατεύθυνση αυτή βέβαια απαιτείται να κινηθούν οι πνευματικές και πολιτικές δυνάμεις. Απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια από όλους. Και κυρίως προσπάθεια μέσω της παιδείας, με τους νέους που θα φέρουν μια νέα καλύτερη εποχή. Θα ήθελα σχετικά να σημειώσω ότι σήμερα στα ελληνικά πανεπιστήμια υπάρχουν εξαίρετοι φοιτητές, που βλέπουν μπροστά, που θέλουν να δημιουργήσουν, να αλλάξουν την μιζέρια που παρέλαβαν. Αυτοί πρέπει να βοηθηθούν. Αν είμαι αισιόδοξος; Η καλοπέραση σε κάνει μαλθακό και η πενία σε κάνει να γεννάς. Η κρίση πάντα φέρνει κάτι καινούργιο. Ναι, είμαι αισιόδοξος.
Απ. Λακασάς
Πηγή: Καθημερινή
