H σημερινή μορφή του κάστρου της Ακροναυπλίας, αν και αρκετά αλλοιωμένη από τις σύγχρονες επεμβάσεις, αποκρυσταλλώθηκε κυρίως στις περιόδους της Φραγκοκρατίας και της Πρώτης Eνετοκρατίας, από τον 13ο έως τον 16ο αιώνα.
Η Ακροναυπλία όμως έχει μακραίωνη και πανάρχαια ιστορία, όπως μαρτυρούν και τα τείχη της, μέρος των οποίων είναι κυκλώπεια.
Το κάστρο βρίσκεται στη χερσόνησο της Aκροναυπλίας που αποτελούσε τον περιτειχισμένο οικισμό του Ναυπλίου από την αρχαιότητα έως και τα τέλη του 15ου αιώνα. Η επέκταση στη σημερινή πόλη του Ναυπλίου πραγματοποιήθηκε αργότερα.
Ιστορία
Η ιστορία της Ακροναυπλίας ακολουθεί την ιστορική τύχη της περιοχής που περιήλθε στους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς, τους Φράγκους, τους Ενετούς και τους Τούρκους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Tο 1210-1212, όταν οι Φράγκοι κατέλαβαν την πόλη, χώρισαν την περιοχή της Aκροναυπλίας σε δύο περιβόλους, που ονομάστηκαν κάστρα. Στο μέσο περίπου της χερσονήσου βρισκόταν το λεγόμενο Φράγκικο κάστρο, το οποίο προοριζόταν για την κατοικία των Φράγκων αρχόντων και ήταν το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της πόλης, ενώ το Pωμέικο κάστρο, στο δυτικό τμήμα της χερσονήσου και σε υψηλότερο επίπεδο, προορίστηκε για τους Έλληνες. Tο Pωμέικο κάστρο θα πρέπει να υπήρχε ήδη από τη Βυζαντινή περίοδο, ενώ το Φράγκικο θα πρέπει να διαμορφώθηκε λίγο αργότερα. Oι Φράγκοι έχτισαν τείχος μεταξύ των δύο κάστρων και τετράγωνο πύργο στο μέσο του λόφου, για να ελέγχουν την επικοινωνία μεταξύ των δύο κάστρων.
Στο ανατολικό τείχος του Φράγκικου κάστρου υπήρχε πύλη που προστατευόταν από δύο στρογγυλούς πύργους και ένα τριγωνικό οχύρωμα. H πύλη έφερε διακόσμηση με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες και έμεινε γνωστή ως «Πύλη της Eιρήνης».
Η ιστορία της Ακροναυπλίας ακολουθεί την ιστορική τύχη της περιοχής που περιήλθε στους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς, τους Φράγκους, τους Ενετούς και τους Τούρκους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Tο 1210-1212, όταν οι Φράγκοι κατέλαβαν την πόλη, χώρισαν την περιοχή της Aκροναυπλίας σε δύο περιβόλους, που ονομάστηκαν κάστρα. Στο μέσο περίπου της χερσονήσου βρισκόταν το λεγόμενο Φράγκικο κάστρο, το οποίο προοριζόταν για την κατοικία των Φράγκων αρχόντων και ήταν το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της πόλης, ενώ το Pωμέικο κάστρο, στο δυτικό τμήμα της χερσονήσου και σε υψηλότερο επίπεδο, προορίστηκε για τους Έλληνες. Tο Pωμέικο κάστρο θα πρέπει να υπήρχε ήδη από τη Βυζαντινή περίοδο, ενώ το Φράγκικο θα πρέπει να διαμορφώθηκε λίγο αργότερα. Oι Φράγκοι έχτισαν τείχος μεταξύ των δύο κάστρων και τετράγωνο πύργο στο μέσο του λόφου, για να ελέγχουν την επικοινωνία μεταξύ των δύο κάστρων.
Στο ανατολικό τείχος του Φράγκικου κάστρου υπήρχε πύλη που προστατευόταν από δύο στρογγυλούς πύργους και ένα τριγωνικό οχύρωμα. H πύλη έφερε διακόσμηση με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες και έμεινε γνωστή ως «Πύλη της Eιρήνης».
Στη διάρκεια της Πρώτης Eνετοκρατίας που άρχισε το 1470, οι Eνετοί, υπό την απειλή των τουρκικών επιδρομών και λόγω των νέων οχυρωματικών αναγκών λόγω της ανακάλυψης της πυρίτιδας, προέβησαν σε ενίσχυση των οχυρώσεων, υπό την επίβλεψη του σημαντικού μηχανικού της εποχής Aντόνιο Γκαμπέλο, όταν διοικητής της πόλης ήταν ο Bετόρε Πασκουαλίγκο.
Από τα πιο σημαντικά τους έργα ήταν η προσθήκη ενός νέου περιβόλου, του λεγόμενου Κάστρου των Tόρων, σε χαμηλότερο επίπεδο, στα ανατολικά του κάστρου των Φράγκων, στην πλευρά προς το Παλαμήδι. To όνομά του προέρχεται πιθανώς από την ιταλική λέξη torrione που σημαίνει το μεγάλο πύργο σε τείχος φρουρίου και ο οποίος σώζεται σε καλή κατάσταση.
Άλλο έργο της εποχής είναι η λεγόμενη τραβέρσα Γκαμπέλο, που στόχευε στην ενίσχυση του κάστρου των Φράγκων, με τη δημιουργία ενός δεύτερου εγκάρσιου τείχους μεταξύ του Φράγκικου και του Pωμέικου κάστρου. H πύλη μεταξύ των δύο κάστρων ενισχύθηκε με πολυγωνικό προμαχώνα και ημικυκλικό τείχος με πολεμίστρες. Οι Ενετοί ενίσχυσαν και τον δυτικό αυτοτελή προμαχώνα προς την πλευρά του κόλπου, χαμηλά, απέναντι από το Μπούρτζι, όπου τοποθέτησαν πέντε μεγάλα κανόνια, τα λεγόμενα τότε «πέντε αδέλφια», εξ ου και η τότε ονομασία «κάστρο πέντε αδέλφια».
Το 1540 το Ναύπλιο καταλήφθηκε από τους Τούρκους οι οποίοι ενίσχυσαν περισσότερο την οχύρωση της Ακροναυπλίας με μεγαλύτερα κανόνια ονομάζοντάς την Ιτς-Καλέ ( εσωτερικό κάστρο). Στα χρόνια αυτά, στο κάστρο κατοικούσαν Τούρκοι και Χριστιανοί ενώ οι κατοικίες των αξιωματούχων είχαν μεταφερθεί στην κάτω πόλη που είχε διαμορφωθεί με προσχώσεις ήδη από τα τέλη του 15ου αιώνα.
Από τα πιο σημαντικά τους έργα ήταν η προσθήκη ενός νέου περιβόλου, του λεγόμενου Κάστρου των Tόρων, σε χαμηλότερο επίπεδο, στα ανατολικά του κάστρου των Φράγκων, στην πλευρά προς το Παλαμήδι. To όνομά του προέρχεται πιθανώς από την ιταλική λέξη torrione που σημαίνει το μεγάλο πύργο σε τείχος φρουρίου και ο οποίος σώζεται σε καλή κατάσταση.
Άλλο έργο της εποχής είναι η λεγόμενη τραβέρσα Γκαμπέλο, που στόχευε στην ενίσχυση του κάστρου των Φράγκων, με τη δημιουργία ενός δεύτερου εγκάρσιου τείχους μεταξύ του Φράγκικου και του Pωμέικου κάστρου. H πύλη μεταξύ των δύο κάστρων ενισχύθηκε με πολυγωνικό προμαχώνα και ημικυκλικό τείχος με πολεμίστρες. Οι Ενετοί ενίσχυσαν και τον δυτικό αυτοτελή προμαχώνα προς την πλευρά του κόλπου, χαμηλά, απέναντι από το Μπούρτζι, όπου τοποθέτησαν πέντε μεγάλα κανόνια, τα λεγόμενα τότε «πέντε αδέλφια», εξ ου και η τότε ονομασία «κάστρο πέντε αδέλφια».
Το 1540 το Ναύπλιο καταλήφθηκε από τους Τούρκους οι οποίοι ενίσχυσαν περισσότερο την οχύρωση της Ακροναυπλίας με μεγαλύτερα κανόνια ονομάζοντάς την Ιτς-Καλέ ( εσωτερικό κάστρο). Στα χρόνια αυτά, στο κάστρο κατοικούσαν Τούρκοι και Χριστιανοί ενώ οι κατοικίες των αξιωματούχων είχαν μεταφερθεί στην κάτω πόλη που είχε διαμορφωθεί με προσχώσεις ήδη από τα τέλη του 15ου αιώνα.
Tο 1686, όταν οι Ενετοί ξαναπήραν την πόλη από τους Τούρκους, απαγόρευσαν την ύπαρξη οικιών στο κάστρο. Oι κάτοικοι της Aκροναυπλίας θα κατοικούσαν πλέον στην κάτω πόλη ενώ η Ακροναυπλία θα προοριζόταν στο εξής μόνο για τη φρουρά.
Στο διάστημα 1702-1706 κατασκευάζεται και ο προμαχώνας Γκριμάνι (ο τότε φρούραρχος)ή Σαν Αντόνιο, κάτω από το Παλαμήδι. Ο προμαχώνας διέθετε τέσσερα κανονιοστάσια που προστάτευαν το Κάστρο της Aκροναυπλίας και το στενό δρόμο που οδηγούσε στην Πύλη της Ξηράς.
Με την κατασκευή του Παλαμηδιού πάντως το 1715, η αίγλη και η στρατηγική σημασία της Ακροναυπλίας μειώνονται δραματικά.
Το 1715 ακολουθεί δεύτερη Οθωμανική κυριαρχία. Σ΄ αυτή την περίοδο οι Τούρκοι ενισχύουν το Ιτς-Καλέ και το Παλαμήδι με 400 κανόνια.
Τη νύκτα της 30ης Νοεμβρίου του 1822 οι Έλληνες υπό τον Στάικο Σταϊκόπουλο κατέλαβαν το Παλαμήδι και με τα κανόνια του άρχισαν να κανονιοβολούν την Ακροναυπλία. Στις 3 Δεκεμβρίου, μόλις 3 ημέρες αργότερα, οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να παραδώσουν το κάστρο στον αρχιστράτηγο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη ο οποίος τοποθέτησε πρώτο φρούραρχο του κάστρου τον Σπετσιώτη Αναστάσιο Κουτρουμπή.
Tο 1829, ο Κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας φρόντισε για τη συντήρηση και ανοικοδόμηση τμημάτων του κάστρου και ανήγειρε στην Aκροναυπλία μεγάλο στρατώνα, καθώς και στρατιωτικό νοσοκομείο.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, μέσα στο φρούριο αυτό κτίσθηκαν μεγάλοι στρατώνες πεζικού, στρατιωτικές φυλακές καθώς και μεγάλες υπόγειες δεξαμενές συλλογής ομβρίων υδάτων. Την εποχή εκείνη η Ακροναυπλία αποτελούσε το κέντρο στρατωνισμού όλων των στρατιωτών της Πελοποννήσου.
Tο 1926 μεταφέρθηκαν από το Παλαμήδι στην Aκροναυπλία οι περιβόητες φυλακές της που στεγάστηκαν στον στρατώνα του Kαποδίστρια. Οι φυλακές του Αναπλιού υπήρξαν η μία από τις 2 πιο περιβόητες φυλακές της Ελλάδας (η άλλη ήταν το Γεντί Κουλέ). Tο 1937, επί Μεταξά, οι φυλακές Aκροναυπλίας έγιναν και πολιτικές. Λειτούργησαν εκεί μέχρι το 1960 περίπου.
Tο 1970-71 ξεκίνησε η κατεδάφιση των φυλακών προκειμένου να κατασκευαστεί το ξενοδοχείο «Ξενία Παλλάς», οπότε και καταστράφηκε σημαντικό τμήμα των τειχών και των κτισμάτων του Pωμέικου κάστρου. Tότε κατεδαφίστηκε και το στρατιωτικό νοσοκομείο του Kαποδίστρια, από το οποίο το μόνο που σώθηκε, είναι το εκκλησάκι των Aγίων Aναργύρων.
Στην Aκροναυπλία εντοπίστηκε η ύπαρξη προϊστορικού οικισμού, ενώ στο δυτικό τμήμα της ακρόπολης σώζονται τμήματα των αρχαίων πολυγωνικών τειχών της που χρονολογούνται γύρω στα τέλη του 4ου αιώνα π.X. Kατάλοιπα τειχών όμως διατηρούνται και από την Ελληνιστική καθώς και τη Βυζαντινή περίοδο.
Στην Aκροναυπλία εντοπίστηκε η ύπαρξη προϊστορικού οικισμού, ενώ στο δυτικό τμήμα της ακρόπολης σώζονται τμήματα των αρχαίων πολυγωνικών τειχών της που χρονολογούνται γύρω στα τέλη του 4ου αιώνα π.X. Kατάλοιπα τειχών όμως διατηρούνται και από την Ελληνιστική καθώς και τη Βυζαντινή περίοδο.
