Το χταπόδι είναι μαλάκιο, κεφαλόποδο, με οκτώ πλοκάμια, ένα σκληρό ράμφος χωρίς καθόλου όστρακο. Αυτά τα χαρακτηριστικά του χταποδιού είναι γνωστά σε όλους μας. Ας γνωρίσουμε κάποια από τα χαρακτηριστικά των χταποδιών, που ίσως δεν είναι τόσο γνωστά.
Τα χταπόδια έχουν δύο εγκεφάλους και τρεις καρδιές. Ο ένας εγκέφαλος ελέγχει τα πλοκάμια και ο άλλος κάνει όλες τις υπόλοιπες δουλειές. Φέρει επίσης τον κεντρικό εγκέφαλο, με πολύ ανεπτυγμένο νευρικό σύστημα. Το κυκλοφορικό σύστημα αποτελείται από 3 καρδιές από τις οποίες οι δύο ωθούν το αίμα στα βράγχια και η τρίτη στο υπόλοιπο σώμα. Η μεταφορά οξυγόνου εξυπηρετείται από την πρωτεΐνη αιμοκυανίνη η οποία περιέχει χαλκό και έχει γαλάζιο χρώμα.
Τα χταπόδια έχουν σχετικά μικρή διάρκεια ζωής. Μερικά είδη ζουν μόλις έξι μήνες. Μεγαλύτερα είδη, όπως το γιγάντιο χταπόδι του Ειρηνικού, μπορεί να ζήσει έως και πέντε χρόνια κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες. Η αναπαραγωγή είναι η μία αιτία θανάτου: τα αρσενικά μπορούν να ζήσουν μόνο για λίγους μήνες μετά το ζευγάρωμα, ενώ τα θηλυκά πεθαίνουν λίγο μετά τηνεκκόλαψη των αυγών τους. Παραμελούν να φάνε κατά τη διάρκεια του ενός μήνα περίπου που φροντίζουν τα αυγά τους και τελικά πεθαίνουν από την πείνα.
Τα χταπόδια είναι πολύ έξυπνα, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο ασπόνδυλο. Η ακριβής έκταση της νοημοσύνης και της ικανότητάς τους να μαθαίνουν αποτελεί θέμα συζήτησης μεταξύ των βιολόγων. Πειράματα έχουν δώσει στοιχεία ύπαρξης ενός συστήματος μνήμης, το οποίο μπορεί να αποθηκεύει μνήμες μικρής αλλά και μεγάλης διάρκειας.
Έχουν εξαιρετικό πολύπλοκο νευρικό σύστημα, από το οποίο μόνο ένα μέρος του εντοπίζεται στον εγκέφαλο. Τα 2/3 των νευρώνων ενός χταποδιού βρίσκονται στα νεύρα των πλοκαμιών του, τα οποία έχουν περιορισμένη λειτουργική αυτονομία. Τα πλοκάμια των χταποδιών έχουν ποικιλία αντανακλαστικών δράσεων, που υπάρχουν ακόμα και χωρίς να δέχονται σήμα από τον εγκέφαλο.
Τα χταπόδια είναι τα μοναδικά ασπόνδυλα που έχει αποδειχθεί ότι μπορούν να χρησιμοποιούνεργαλεία. Υπάρχουν τέσσερα τουλάχιστον παραδείγματα φλεβώδους χταποδιού ( Amphioctopus marginatus), τα οποία δεμάτιαζαν φλοιούς καρύδας, που άνθρωποι είχαν πετάξει στη θάλασσα,κάθονταν πάνω τους και αργότερα τα χρησιμοποιούσαν ως καταφύγιο.
Τα χταπόδια έχουν πολύ έντονη την αίσθηση της όρασης. Όπως και άλλα κεφαλόποδα, μπορούν να διακρίνουν την πόλωση του φωτός, ενώ η έγχρωμη όραση διαφέρει από είδος σε είδος. Εξαιρετική είναι και η αίσθηση της αφής. Οι βεντούζες του χταποδιού είναι εξοπλισμένες με χημειοϋποδοχείς κι έτσι το χταπόδι μπορεί να αντιλαμβάνεται ό,τι αγγίζει. Αντίθετα, η ακοήτους είναι περιορισμένη.
Τα χταπόδια έχουν διάφορους τρόπους άμυνας. Ο κύριος τρόπος είναι να κρύβονται και ο συνηθέστερος δευτερεύον τρόπος άμυνας είναι η φυγή. Άλλοι τρόποι άμυνας είναι η απελευθέρωση μελανιού, το καμουφλάζ και η αυτοτομία (φαινόμενο που παρατηρείται σε διάφορα ζώα να κόβουν από μόνα τους ορισμένα μέρη του σώματός τους, όταν βρεθούν σε κίνδυνο).
