Αναστενάρια: Το πανάρχαιο έθιμο με την πυροβασία σε αναμμένα κάρβουνα με γυμνά πόδια

Τα Αναστενάρια είναι ένα πανάρχαιο έθιμο που έφεραν μαζί τους οι Έλληνες πρόσφυγες της Ανατολικής Ρωμυλίας. Κύριο χαρακτηριστικό του εθίμου, που διαρκεί τρεις ημέρες, από 21 έως και τις 23 Μαΐου, είναι η πυροβασία με γυμνά πόδια σε πυρακτωμένα κάρβουνα, από τους Αναστενάρηδες, οι οποίοι εκτελούν πιστά και με απόλυτο σεβασμό κάθε λεπτομέρεια του εθίμου, προς τιμήν των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

Οι ρίζες του βρίσκονται στα χωριά Κωστί και Μπροντίβο της Ανατολικής Θράκης, ενώ με την ανταλλαγή των πληθυσμών Ελλάδας - Τουρκίας το 1923 μεταφέρθηκε εκεί, όπου εγκαταστάθηκαν οι κάτοικοί τους, στη Μακεδονία, και συγκεκριμένα στο Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, στην Αγία Ελένη και στην Κερκίνη Σερρών, στη Μελίκι Ημαθίας και στη Μαυρολεύκη της Δράμας.

Οι Αναστενάρηδες, φοβούμενοι τις αντιδράσεις των νέων σύνοικών τους, μέχρι το 1943, δεν έδιναν δημοσιότητα στο έθιμο, το οποίο αναβίωσε για πρώτη φορά δημοσίως το 1943.

Σήμερα, ο αριθμός τους δεν ξεπερνά τους εξήντα, και σύμφωνα με μαρτυρίες των ίδιων, η μύηση στην τελετουργία είναι πολυσήμαντη αλλά και αυστηρή. Όπως επισημαίνουν, στα Αναστενάρια παίζει σημαντικό ρόλο η ίαση της ψυχής, καθώς επίσης και ο σεβασμός που αποδίδει ο κάθε Αναστενάρης.

Η πυροβασία δεν είναι είναι απλό πανηγύρι, τηρείται η ιεραρχία και ο καθένας αποδίδει το σεβασμό που πρέπει σε κάθε λεπτομέρεια του τελετουργικού. Οι Αναστενάρηδες κουβαλούν μαζί τους εικόνες των Αγίων, οι οποίες τους δίνουν τη δύναμη του νου να περπατούν στα κάρβουνα χωρίς να καίγονται, ενώ αναγνωρίζουν ως ανώτατο ιεράρχη τους τον Αρχιαναστενάρη.

Οι εκδηλώσεις διαρκούν τρεις ημέρες με αποκορύφωμα της 21η Μαΐου, με τη ζωοθυσία (τα σφάγια - κουρμπάνι - μοιράζονται στις οικογένειες των χωριών που κατάγονται από την Ανατολική Θράκη) το πρωί, τη θεία λειτουργία και τη πυροβασία το βράδυ της ίδιας ημέρας. Η πυροβασία επαναλαμβάνεται και την τρίτη ημέρα.

Η προετοιμασία αρχίζει από το "κονάκι" με χορό, υπό τους ήχους της λύρας και του νταουλιού. Εκεί τελείται η αγρυπνία και η προετοιμασία των μυστών που κορυφώνεται στις 21 Μαΐου και παρέχει τη δυνατότητα της πυροβασίας και της ακαίας. 

Η πομπή ξεκινά από το κονάκι και κατευθύνεται προς το αλάνι, όπου τα όργανα παίρνουν θέση για να ξεκινήσει η πυροβασία που θα διαρκέσει δύο με τρεις ώρες, ώσπου να σβήσει η φωτιά. Η επιστροφή από την πυροβασία στο κονάκι είναι και πάλι πομπική. Μετά την εναπόθεση των εικόνων στο εικονοστάσιο, ξαναρχίζει ο χορός των Αναστενάρηδων και του Αρχιαναστενάρη, ο οποίος θα κάνει την απόλυση.