Η φωτογραφία της ημέρας: Ο Κοκκινοσκέλης

Ο Κοκκινοσκέλης είναι παρυδάτιο καλοβατικό πτηνό της οικογενείας των Σκολοπακιδών, που απαντά και στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική ονομασία του είδους είναι Tringa totanus και περιλαμβάνει 6 υποείδη. Στην Ελλάδα απαντά κυρίως το υποείδος Tringa totanus totanus, αλλά μπορεί να υπάρχουν και άτομα του ασιατικού υποείδους Tringa totanus ussuriensis κατά τη διαχείμαση.

Η επιστημονική ονομασία του είδους totanus είναι λατινική με ρίζα το επίθετο totus, -a, -um που σημαίνει «όλος, ολοκληρωμένος, συνολικός, ακέραιος» και, την προσθήκη του επιθέματος -anus, αγνώστου λοιπής σημασίας.

Η αγγλική του ονομασία, Common Redshank, καθώς και η ελληνική, παραπέμπουν αμφότερες στο χρώμα των ταρσών του.

Συστηματική Ταξινομική

Παρόλο που ο κοκκινοσκέλης μοιάζει πολύ με τον μαυρότρυγγα, δεν είναι ιδιαίτερα στενός συγγενής του, αλλά περισσότερο συγγενεύει με τον βαλτότρυγγα (Τ. stagnatilis), και τον λασπότρυγγα (Τ. glareola). Οι πρόγονοι του τελευταίου και του κοκκινοσκέλη, φαίνεται να έχουν αποκλίνει γύρω στη Μειόκαινο-Πλειόκαινο Εποχή, περίπου 5-6 εκατομμύρια χρόνια πριν.

Η κατάταξη των πληθυσμών σε κάποια υποείδη εξακολουθεί να είναι αντικείμενο συζήτησης, όπως οι πληθυσμοί στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία, που αρχικά είχαν τοποθετηθεί στο υποείδος T. t. bewickii (Ticehurst 1932), αλλά στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στο T. t. britannica (Matthews 1935). Ωστόσο, κάποιοι άλλοι ερευνητές, θεωρούν ότι τα άτομα των βρεταννικών νησιών, όπως και κάποια άλλα στην περιοχή των Ουραλίων, αποτελούν υβρίδια του υποείδους T. t. ussuriensis.
Γεωγραφική κατανομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο κοκκινοσκέλης έχει εξάπλωση σε όλες τις ηπείρους, πλην της αμερικανικής και, κατά τόπους, αποτελεί κοινό είδος.

Περιοχές αναπαραγωγής

Οι ευρύτερες περιοχές αναπαραγωγής του κοκκινοσκέλη (μόνιμες και καλοκαιρινές), καλύπτουν μεγάλο μέρος της Ευρασίας ανάλογα με το υποείδος.

Στην Ευρώπη απαντά σε όλες, ανεξαιρέτως, τις χώρες εκτός από κάποιες μικρές περιοχές της Σουηδίας, της Φινλανδίας και της Ρωσίας που βρίσκονται αρκετά βόρεια και, από τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, όπου φαίνεται να έχει εξαφανιστεί. Σε κάποιες βόρειες χώρες, όπως την Ισλανδία, την Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και σε περιοχές που βρέχονται από τη Βόρεια Θάλασσα, απαντά ως επιδημητικό (μόνιμο), ενώ σε κάποιες περιοχές της Κ. Ευρώπης, απαντά μόνον ως μεταναστευτικό πτηνό.

Στην Ασία, τα εκεί υποείδη, αναπαράγονται σε μία ευρύτατη ζώνη με κατεύθυνση από ΒΔ προς ΝΑ, από τα ευρωπαϊκά σύνορα μέχρι την Ιαπωνία. Τα βόρεια σύνορα της ασιατικής επικράτειας περιορίζονται από τη Ν. Σιβηρία και κάτω, μέχρι το ύψος των Ιμαλαΐων, περίπου, και από το κεντρικό Ιράν, μέχρι την κεντρική Κίνα.

Περιοχές διαχείμασης

Ενήλικος κοκκινοσκέλης (μη αναπαραγωγικό πτέρωμα)

Οι περιοχές διαχείμασης του κοκκινοσκέλη, βρίσκονται τόσο στην Ευρασία, όσο -κυρίως- στην Αφρική και την Αυστραλία. Στις δύο τελευταίες ηπείρους γίνεται η διαχείμαση του μεγαλύτερου όγκου των πληθυσμών του πτηνού.

Στην Ευρασία διαχειμάζει στις μεσογειακές χώρες (Ιβηρική, Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία), με τα νότια όρια να φθάνουν μέχρι την Αραβική Θάλασσα (Σοκότρα).

Στην Αφρική, οι περιοχές διαχείμασης εκτείνονται από τις μεσογειακές χώρες στα βόρεια, μέχρι την Ανγκόλα στα νότια, και από τις ακτές του Ατλαντικού στα δυτικά, μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα στα ανατολικά.

Μεταναστευτικές οδοί

Οι περισσότεροι πληθυσμοί του κοκκινοσκέλη είναι πλήρως μεταναστευτικοί, με την αποδημία να πραγματοποιείται σε ένα ευρύ μέτωπο, δια ξηράς και κατά μήκος των ακτών, ενώ μερικοί, πολύ βόρειοι πληθυσμοί (Ισλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο παραμένουν μόνιμα κοντά στους τόπους αναπαραγωγής τους (del Hoyo et al. 1996). Η εαρινή μετανάστευση πραγματοποιείται από τον Ιούνιο έως τον Οκτώβριο, και η φθινοπωρινή για τους τόπους διαχείμασης, μεταξύ Φεβρουαρίου και Απριλίου (Hayman et al. 1986).

Τυχαίοι, περιπλανώμενοι επισκέπτες έχουν αναφερθεί μεταξύ άλλων από τα Σβάλμπαρντ, τον Καναδά, τη Γροιλανδία, τις Σεϋχέλλες, το Κονγκό και τη Νήσο των Χριστουγέννων.[1]Το είδος παρατηρήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’70 και το 2000 στα νησιά Παλάου της Μικρονησίας.[8]

Στην Ελλάδα, ο κοκκινοσκέλης είναι μερικώς μεταναστευτικός, δηλαδή είναι επιδημητικός (μόνιμος) στα βόρεια και κεντρικά της χώρας, αλλά μπορεί να παρατηρηθεί σε όλη την επικράτεια κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

Βιότοπος

Κατά την αναπαραγωγική περίοδο, ο κοκκινοσκέλης απαντά σε παράκτιους αλμυρόβαλτους, ηπειρωτικά υγρά λιβάδια με χαμηλή βλάστηση (del Hoyo et al. 1996) (συμπεριλαμβανομένων και των καλλιεργουμένων αγρών) (Johnsgard 1981), βάλτους με γρασίδι, ελώδεις ερεικώνες (del Hoyo et al. 1996) και ελώδεις τυρφώνες (Johnsgard 1981 ).

Εκτός αναπαραγωγικής περιόδου, μπορεί να συχνάζει σε ηπειρωτικά πλημμυρισμένα λιβάδια (del Hoyo et al. 1996) και τις αμμώδεις όχθες των ποταμών και των λιμνών (Flint et al. 1984), ενώ κατά τη διάρκεια του χειμώνα είναι σε μεγάλο βαθμό παράκτιο πτηνό (del Hoyo et al. 1996), καταλαμβάνοντας βραχώδεις, λασπώδεις και αμμώδεις παραλίες, αλμυρόβαλτους, η παλιρροιακές ελώδεις περιοχές, παράκτιες λιμνοθάλασσες με αλμυρό ή γλυκό νερό (del Hoyo et al. 1996), παλιρροιακές εκβολές ποταμών (Johnsgard 1981), αλυκές και αγροκτήματα με αγωγούς λυμάτων (del Hoyo et al. 1996).

Στην Ελλάδα μπορεί να βρεθεί σε τενάγη με αλμυρά και γλυκά νερά, κοντά σε παράκτιες περιοχές και σε εκβολές ποταμών.

Μορφολογία

Ο κοκκινοσκέλης είναι ένα μετρίου μεγέθους καλοβατικό πτηνό, αναγνωρίσιμο κυρίως από τους πορτοκαλοκόκκινους ταρσούς του, αλλά τον χειμώνα μοιάζει πολύ με τον μαυρότρυγγα, με τον οποίο μοιράζεται συχνά τα ίδια ενδιαιτήματα. Από αυτόν ξεχωρίζει -στο έδαφος- κυρίως από το ελαφρά μικρότερο, πορτοκαλοκόκκινο (όχι κόκκινο) ράμφος, που δεν είναι ιδιαίτερα αγκιστρωτό στην άκρη του. Επίσης είναι λίγο μικρότερος σε μέγεθος και, κατά την πτήση, διακρίνεται χαρακτηριστικό λευκό κράσπεδο (wing bar) στις πτέρυγες, το οποίο δεν υπάρχει στον μαυρότρυγγα,. Επίσης, έχει μικρότερους ταρσούς που, τους διατηρεί κατά την πτήση σχετικά κοντά στο υπόλοιπο σώμα. Γενικά, το αναπαραγωγικό του πτέρωμα έχει σκουρότερους χρωματισμούς από το χειμερινό, αλλά η διαφορά αυτή, δεν είναι τόσο έκδηλη όσο στον μαυρότρυγγα.

Οι ταρσοί έχουν πορτοκαλοκόκκινο χρώμα και, η λευκή, σχήματος ‘V’ περιοχή στο ουροπύγιο επεκτείνεται αρκετά ψηλά προς τη ράχη. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, το πτέρωμά του αποκτά ένα πολύ ομοιόμορφο γκρίζο χρώμα με διάσπαρτες κηλίδες και ραβδώσεις. Η ίριδα είναι καστανόμαυρη και υπάρχει λευκός δακτύλιος που περιβάλλει τον οφθαλμό.

Το κύριο χαρακτηριστικό των νεαρών ατόμων είναι τα κιτρινωπά πόδια, που μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη αναγνώριση του πτηνού, όταν βρίσκεται μαζί μέ άλλα καλοβατικά.

Βιομετρικά στοιχεία

Μήκος σώματος: (22-)28 έως 29(-30) εκατοστά.
Βάρος: αρσενικό 85-140 γραμμάρια, θηλυκό 110-155 γραμμάρια.

Τροφή

Κατά την αναπαραγωγική περίοδο, η διατροφή του αποτελείται από έντομα, αράχνες και δακτυλιοσκώληκες (del Hoyo et al. 1996). Κατά τη διάρκεια της μη-αναπαραγωγικής περιόδου συλλαμβάνει τα παραπάνω (del Hoyo et al. 1996), καθώς και μαλάκια, καρκινοειδή (ειδικά τα αμφίποδα, όπως Corophium spp.) (Del Hoyo et al. 1996) και περιστασιακά μικρά ψάρια και γυρίνους (del Hoyo et al. 1996). Η αναζήτηση της τροφής γίνεται κυρίως κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Αναπαραγωγή

Ο κοκκινοσκέλης αναπαράγεται από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο (Hayman et al. 1986) σε μοναχικά ζευγάρια ή σε χαλαρές αποικίες (Hayman et al. 1986, del Hoyo et al. 1996), συνήθως λιγότερα από 10 ζευγάρια ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, αλλά, έχουν παρατηρηθεί μέχρι και 100-300 ζευγάρια ανά τ.χμ. στις ακτές (del Hoyo et al. 1996).

Η φωλιά κατασκευάζεται από το θηλυκό (Harrison) σε ανοικτές περιοχές, απ’ευθείας πάνω στο έδαφος, πάντοτε ανάμεσα σε βλάστηση (Flint et al. 1984), ή σε ψηλό γρασίδι, (del Hoyo et al. 1996) και, καλά κρυμμένη, σχεδόν ποτέ εκτεθειμένη. Είναι μία απλή κοιλότητα επιστρωμένη με παρακείμενο φυτικό υλικό, που μεταφέρεται και τακτοποιείται με τέτοιο τρόπο, ώστε να καλύπτει τη φωλιά.

Η γέννα πραγματοποιείται εφάπαξ και αποτελείται από 4, μερικές φορές 3, σπανίως 5 αβγά, τα οποία έχουν διαστάσεις 42-48 × 29-33 χιλιοστά. Η επώαση αρχίζει μετά την εναπόθεση του τελευταίου αβγού, πραγματοποιείται και από τους δύο γονείς και, έχει διάρκεια 23-24 ημέρες.

Μετά την εκκόλαψη, και οι δύο γονείς φροντίζουν για την ανατροφή των νεοσσών. Οι νεοσσοί είναι φωλεόφυγοι, εγκαταλείπουν δηλαδή τη φωλιά πολύ γρήγορα, ακολουθούν τους γονείς τους και τρέφονται μόνοι τους. Στις 25-31 ημέρες, κάποια θηλυκά αναχωρούν για τους τόπους διαχείμασης, ενώ το αρσενικό μένει κοντά για επιτήρηση..

Στην Ελλάδα, ο κοκκινοσκέλης μπορεί να απαντά σέ όλες τις μορφές μετακίνησης (μόνιμος, καλοκαιρινός αναπαραγόμενος επισκέπτης, χειμερινός ή μεταναστευτικός), αναπαράγεται κυρίως στη βόρεια επικράτεια της χώρας (Όντρια), αλλά στο μεγαλύτερο μέρος της, συνήθως ξεχειμωνιάζει ή είναι διαβατικός κατά τις μεταναστεύσεις.

Κατάσταση πληθυσμού

Γενικά, οι αναπαραγωγικοί πληθυσμοί του κοκκινοσκέλη, βρίσκονται σε καλή κατάσταση, γι'αυτό, η IUCN, έχει χαρακτηρίσει το είδος ως Ελαχίστης Ανησυχίας (LC), παγκοσμίως, αλλά με τάση άγνωστη, καθώς ορισμένοι πληθυσμοί μειώνονται, ενώ άλλοι είναι σταθεροί, αυξητικοί ή έχουν άγνωστη τάση (Wetlands International 2006). Στην Ευρώπη, οι τάσεις από το 1980 δείχνουν ότι οι πληθυσμοί έχουν υποστεί μια μέτρια μείωση (<0,01%), με βάση τα προσωρινά στοιχεία για 21 χώρες από το Πανευρωπαϊκο Πρόγραμμα Παρακολούθησης Κοινών Πουλιών (EBCC / RSPB / BirdLife / Στατιστική Ολλανδίας Π. Voříšek in litt. 2008) 

Απειλές

Το είδος απειλείται από την απώλεια των οικοτόπων αναπαραγωγής και διαχείμασης μέσω της εντατικοποίησης της γεωργίας, της αποξήρανσης των υγροτόπων, του ελέγχου των πλημμυρών, αλλά και την αποδάσωση, τα εγγειοβελτιωτικά έργα και τη βιομηχανική ανάπτυξη (del Hoyo et al. 1996), την επέκταση των αγρωστωδών ζιζανίων (Spartina spp.) στους λασπότοπους (Evans 1986, del Hoyo et al. 1996), την εκκαθάριση των λιβαδιών στις παρυφές τους (del Hoyo et al. 1996), (π.χ. αποχέτευση, ανόργανα λιπάσματα, εκ νέου σπορά) (Baines 1988), την παράκτια κατασκευή φραγμάτων (Burton 2006) και την βαριά βόσκηση (π.χ. στα αλίπεδα) (Norris et al. 1998). Το είδος απειλείται, επίσης, από διαταραχές στις παλιρροιακές περιοχές από τα κατασκευαστικά έργα (UK) (Burton et al. 2002a) και την όχληση στα μονοπάτια πεζοπορίας (Burton et al. 2002b).

Είναι επίσης ευάλωτο στο ισχυρό ψύχος στις δυτικοευρωπαϊκές περιοχές διαχείμασής του (del Hoyo et al. 1996), ενώ υποφέρει από τη θήρευση των φωλιών του από εισηγμένους θηρευτές (π.χ. τον ευρωπαϊκό σκαντζόχοιρο Erinaceus europaeus) σε κάποια νησιά (Jackson 2001). Το είδος είναι επίσης ευαίσθητο στη γρίπη των πτηνών, ώστε να μπορεί να απειλείται από τις μελλοντικές εστίες του ιού (Melveille και Shortridge 2006).

Για την Ελλάδα τα στοιχεία είναι ελλιπή και, δεν είναι γνωστό εάν απειλείται άμεσα.

Άλλες ονομασίες

Στον ελλαδικό χώρο, ο Κοκκινοσκέλης απαντάται και με τις ονομασίες Κοκκινοπόδης (τρύγγας), Μάρτυρος (Ακαρνανία), Κόκκινο Γαϊταρίφι, Νεροπούλα [17] και Κοκκινοποδαρότρυγγας.[18]