Του Γιώργου Στείρη
Αναπληρωτή καθηγητή Φιλοσοφίας, ΕΚΠΑ
Η εμπειρία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και η χούντα των συνταγματαρχών προκάλεσαν βαριά πλήγματα στην ελλαδική ακροδεξιά. Τόσο βαριά, που ζημίωσαν και την παραδοσιακή συντηρητική δεξιά. Στις πρώτες δεκαετίες της μεταπολίτευσης ήταν δύσκολο να ψελλίσει κανείς τις λέξεις δεξιά και δεξιός δίχως να στιγματιστεί.
Πηγή: huffingtonpost.gr
Η εμπειρία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και η χούντα των συνταγματαρχών προκάλεσαν βαριά πλήγματα στην ελλαδική ακροδεξιά. Τόσο βαριά, που ζημίωσαν και την παραδοσιακή συντηρητική δεξιά. Στις πρώτες δεκαετίες της μεταπολίτευσης ήταν δύσκολο να ψελλίσει κανείς τις λέξεις δεξιά και δεξιός δίχως να στιγματιστεί.
Η κατάσταση άλλαξε μετά το 1990, όταν τα πολιτικά πάθη καταλάγιασαν. Τότε ήταν που κυριάρχησε και η ιδέα περί κεντροδεξιάς, μια προσπάθεια δηλαδή μετατόπισης και απενοχοποίησης της δεξιάς.
Στη διάρκεια της κρίσης, με την ανησυχητική δυναμική επανάκαμψη της ακροδεξιάς σε όλη την Ευρώπη, η πολεμική χρήση του όρου ακροδεξιά επανήλθε. Αποτελεί πια εύκολη μομφή να κατηγορείται οποιαδήποτε συντηρητική θέση ως ακροδεξιά. Ταυτόχρονα, εκμεταλλευόμενοι αυτή ακριβώς την ιστορική συγκυρία, πολλοί κρυπτοακροδεξιοί μπόρεσαν να εκφραστούν ανυπόκριτα. Αυτοί, έως πρόσφατα, επιβίωναν εντός παραδοσιακών δεξιών κομμάτων, καλύπτοντας έντεχνα την ακρότητα της ιδεολογίας τους. Τώρα, απελευθερωμένοι, αναλαμβάνουν το εγχείρημα εξίσωσης της ακροδεξιάς με τη δεξιά, παρουσιάζοντας την ακροδεξιά ως πραγματική, αληθινή, νέα ή θαρραλέα δεξιά.
Επειδή είναι ενοχλητική, άδικη και πολιτικά επικίνδυνη η ταύτιση της δεξιάς με την ακροδεξιά, θεωρώ ότι χρειάζεται να χαραχτεί μια διαιρετική εννοιολογική τομή, η οποία να διαχωρίζει, όσο σαφέστερα γίνεται, τη συντηρητική δεξιά από την ακροδεξιά.
Σε γενικές γραμμές, ιδεολογικός πυρήνας της παραδοσιακής δεξιάς είναι ο συντηρητισμός. Ο συντηρητισμόςεπιδιώκει τη γόνιμη μείξη συντήρησης και ανανέωσης. Ο συντηρητισμός δεν αποστρέφεται κάθε μεταρρύθμιση, αλλά απαιτεί να διατηρηθεί ό,τι αποδίδει σε αξιακό και πρακτικό επίπεδο. Επιπλέον, ο συντηρητισμός αντιμάχεται τον ακραίο ατομικισμό, που διαλύει τυπικούς και άτυπους κοινωνικοπολιτικούς θεσμούς, και τον ωφελιμισμό, που υπαγάγει τα πάντα –ακόμα και την ανθρώπινη ύπαρξη- σε οικονομοτεχνικούς υπολογισμούς. Αντιπροτείνεται η σημασία υπερατομικών θεσμών, όπως η οικογένεια και οι κοινότητες, ώστε να μην αφήνεται ο πολίτης έρμαιο στις διαθέσεις του κράτους ή υπερκρατικών δομών, οι οποίες δημιουργούνται ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας δικτύωσης. Εξάλλου, οι άνθρωποι ζουν ανέκαθεν σε πολιτικά οργανωμένες κοινότητες και όχι απομονωμένοι, ως άτομα.
Ο συντηρητισμός εγκολπώνεται την ελεύθερη οικονομία, εντός όμως πλαισίου κανόνων που διασφαλίζουν τη μη βλάβη των αδυνάμων. Επίσης, υπερασπίζεται την ατομική ιδιοκτησία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το ελάχιστο κοινωνικό κράτος, το οποίο διασφαλίζει την αξιοπρεπή διαβίωση των μη εχόντων. Στο πλαίσιο αυτό δίδεται προτεραιότητα στη διασφάλιση της κοινωνικής τάξης και της ασφάλειας, ως προϋποθέσεων για την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την αποτελεσματική λειτουργία του κράτους και της οικονομίας. Δεν θυσιάζονται όμως τα ατομικά δικαιώματα στο βωμό της ασφάλειας.
Επιπλέον, ο συντηρητισμός αποδίδει μεγάλη σημασία στον πατριωτισμό και τις παραδοσιακές αξίες. Ως πατριωτισμός νοείται το αίσθημα άδολης αγάπης για την πατρίδα, στο οποίο δεν εμπεριέχεται καμιά αρνητική αξιολόγηση ή διάθεση για τις πατρίδες των άλλων. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται και στη θρησκεία, η οποία θεωρείται πνευματική και αξιακή τροφός των ανθρώπων. Η θρησκεία αποτελεί για τον συντηρητικό άνθρωπο βασική πολιτισμική συνιστώσα και φορέα της παράδοσης κάθε λαού. Τέλος, η συντηρητική δεξιά προασπίζεται την παραδοσιακή οικογένεια και τα ήθη της.
Από την άλλη η ακροδεξιά είναι εθνικιστική, νατιβιστική και απολυταρχική. Ο ακροδεξιός ενδιαφέρεται αποκλειστικά για την προκοπή του έθνους του, το οποίο αντιλαμβάνεται φυλετικά και όχι πολιτιστικά. Στο έθνος ανήκουν όσοι μοιράζονται το ίδιο αίμα, την ίδια καταγωγή. Όλοι οι άλλοι αποκλείονται. Ταυτόχρονα, ο ακροδεξιός μισεί ή και υποτιμά άλλα έθνη, θεωρώντας τα φυλετικά ή και πολιτιστικά κατώτερα. Αντιλαμβάνεται το δικό του έθνος ως υπέρτερο, ως το μόνο που προσέφερε στον ανθρώπινο πολιτισμό. Πάγια έκφραση της ακροδεξιάς είναι ο αντισημιτισμός, ως απλή καχυποψία ή και ανοιχτή εχθρότητα προς τους Εβραίους. Κατά συνέπεια, ο ακροδεξιός είναι και ξενόφοβος, καθώς αποστρέφεται τον ξένο και το ξένο. Για αυτό απορρίπτει, ανοιχτά ή κεκαλυμμένα, την μετανάστευση και την υποδοχή προσφύγων.
Επίσης, η σύγχρονη ακροδεξιά δεν αποδέχεται την παγκοσμιοποίηση και είναι τεχνοφοβική.Για αυτό εμπνέεται από και τροφοδοτεί τις θεωρίες συνωμοσίας. Οι Εβραίοι απεργάζονται το κακό του ελληνισμού, τα εμβόλια είναι μέσο γενετικών πειραμάτων, δεν υφίσταται κλιματική αλλαγή και άλλα παλαβά. Ακόμη, οι ακροδεξιοί αρέσκονται στη σκόπιμη παραποίηση της ιστορίας, μέσω της μυθολογίας και νόθων πηγών. Όλα αυτά χρησιμοποιούνται ως υπόβαθρο καλλιέργειας και θεμελίωσης του μίσους για τον άλλο άνθρωπο.
Επιπροσθέτως, η ακροδεξιά δεν αποδέχεται την κοινωνική εξέλιξη και επιδιώκει την επιστροφή σε ένα εξιδανικευμένο παρελθόν, που δήθεν όλα ήταν αγνά, ασφαλή και εύτακτα. Όλες οι οικονομικές δραστηριότητες πρέπει να ελέγχονται αυστηρά από το κεντρικό κράτος και προβάλλεται η ανάγκη επαναφοράς προστατευτικών πολιτικών στο εμπόριο και την κίνηση κεφαλαίων, όπως ακριβώς συνέβαινε στο παρελθόν.
Τέλος, η ακροδεξιά υποστηρίζει την ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας, απεχθανόμενη τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο πολιτικός πλουραλισμός και η δημοκρατία αντιμετωπίζονται με καχυποψία ή και εχθρότητα, επειδή τάχα οδηγούν σε αποσάθρωση της κοινωνίας και του κράτους. Ως αποτέλεσμα, θεωρούνται απόβλητες και χρήζουσες βαριάς ποινικής αντιμετώπισης θρησκευτικές και κοινωνικές μειονότητες, όπως οι LGBT+, οι ναρκομανείς και άλλοι. Στο όνομα της δημόσιας τάξης και της χρηστότητας των ηθών, οι ακροδεξιοί επιδιώκουν τον περιορισμό των δικαιωμάτων και των ελευθεριών, με παράλληλη ανεξέλεγκτη εξουσία στην αστυνομία και άλλα σώματα ασφαλείας.
Παρότι η παραπάνω περιγραφή είναι σύντομη, σε ορισμένα σημεία απλουστευτική και δεν εξαντλεί όλο το εύρος της δεξιάς και της ακροδεξιάς, φρονώ ότι είναι χρήσιμη. Και αυτό γιατί ελπίζω ότι συμβάλλει, έστω σε ένα βαθμό, στην αποσαφήνιση των διαφορών μεταξύ δεξιάς και ακροδεξιάς, ώστε να μπορεί ο συντηρητικός πολίτης να μην αισθάνεται ένοχος για την ιδεολογία του και, κυρίως, να μην μπορεί ο ακροδεξιός να εμφανίζεται με την προβιά του αυθεντικού δεξιού και να στεγάζεται σε δημοκρατικά κόμματα.
