Η εφημερίδα Εστία των Αθηνών περιγράφει το κλίμα που επικρατούσε στα Χανιά, όπου έλαβαν χώρα οι πανηγυρικοί εορτασμοί για το μεγάλο γεγονός: «Η πόλις ηγρύπνησε στολιζομένη. Εορτάζει δε ο ουρανός, αποκατασταθείσης από της νυκτός της γαλήνης και ανατείλαντος εαρινού ηλίου. Οι δρόμοι παρουσιάζουν όψιν λειμώνων ευωδιαζόντων από τας μυρσίνας. Παντού είναι ανηρτημέναι Βυζαντιναί σημαίαι μεταξύ των κυανολεύκων. Συνωστίζονται παντού χωρικοί υψηλόκορμοι ζώσαι εικόνες του Θεοτοκοπούλου. Τα Κρητικόπουλα εις σμήνη κυκλοφορούν με τις φουφουλίτσες των. Από του Νικηφόρου Φωκά του εκδιώξαντος εκ Κρήτης τους Άραβας πρώτην φοράν Έλλην βασιλεύς αποβιβάζεται εις την νήσον».
Οι εκδηλώσεις εορτασμού της πολυπόθητης ένωσης κορυφώνονται την 1η Δεκεμβρίου όταν οι αγωνιστές Αναγνώστης Μάντακας, 94 ετών, και Χατζημιχάλης Γιάνναρης, 88 ετών, ύψωσαν την ελληνική σημαία στο φρούριο Φιρκά, ενώ γινόταν ταυτόχρονη ρίψη 101 κανονιοβολισμών από ελληνικά πολεμικά πλοία.
Βέβαια στην πραγματικότητα η Κρήτη είχε κηρύξει την ένωση της με την Ελλάδα πέντε χρόνια πριν, με την έκδοση επίσημου ενωτικού ψηφίσματος στις 24 Σεπτεμβρίου του 1908.
Επρόκειτο στην ουσία για μια προσπάθεια των κεφαλών της Κρήτης να επιδιώξουν την de facto ένωση με την Ελλάδα, εκμεταλλευόμενοι τη ρευστή πολιτική και διπλωματική κατάσταση που επικρατούσε στα Βαλκάνια.
Για την ιστορία να πούμε πως η Κρήτη περιήλθε ολοκληρωτικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στις 4 Οκτωβρίου του 1669. Ο μέγας Βεζύρης Κιοπρουλής έβαλε τέλος στην Ενετοκρατία εισερχόμενος στον Χάνδακα.
Οι Κρητικοί ωστόσο δεν το έβαλαν κάτω και προσπάθησαν με αυτοθυσία, όπως μαρτυρούν οι επαναστάσεις τους, να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό.
Έτσι εξεγέρθηκαν το 1692 και το 1770 («Επανάσταση του Δασκαλογιάννη»). Προσπάθησαν να επαναστατήσουν και το 1821, μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες, όμως δεν τα κατάφεραν γιατί οι Τούρκοι και οι Τουρκοκρητικοί ήταν πάρα πολλοί στο νησί ενώ δεν υπήρχαν διαθέσιμα πολεμοφόδια.
Παρολαυτά οι Κρήτες οθρώνουν και πάλι ανάστημα το 1833 («Κίνημα των Μουρνιών»), το 1841 («Επανάσταση των Χαιρέτη και Βασιλογεώργη»), το 1858 («Κίνημα του Μαυρογένη»), την τριετία 1866-1869 («Μεγάλη Κρητική Επανάσταση»), το 1878 («Επανάσταση του 1878»), το1889 («Επανάσταση του 1889»).
Κατά την τελευταία επανάσταση τη διετία 1897-1898 κατάφεραν να κερδίσουν την αυτονομία της νήσου υπό τις ευλογίες των Μεγάλων Δυνάμεων.Στις 2 Νοεμβρίου του 1898 ο τελευταίος Τούρκος στρατιώτης εγκαταλείπει το κρητικό έδαφος.
Από το 1898 έως το 1913 δημιουργήθηκε η Κρητική Πολιτεία, με αρμοστή τον Πρίγκιπα Γεώργιο και κυβέρνηση αποτελούμενη από πέντε χριστιανούς και ένα μουσουλμάνο.
Η νικηφόρα έκβαση των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913) για την Ελλάδα, οδήγησε στις 30 Μαΐου 1913 το σουλτάνο στο να παραιτηθεί όλων των δικαιωμάτων του στην Κρήτη με τη Συνθήκη του Λονδίνου ενώ με ιδιαίτερη συνθήκη παραιτήθηκε και από την επικυριαρχία του στο νησί την 1 Νοεμβρίου 1913.
(Το παραπάνω σπάνιο βίντεο είναι από τα αρχεία του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών και της ΕΡΤ και παρουσιάζει τις εκδηλώσεις της 1ης Δεκεμβρίου 1913, για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα)
