Στη Φυλακή της πορτοκαλιάς κάθε Τρίτη αυτοσχεδιάζουμε, Κυριάκος Σάμιος

Είναι ήρεμος, στωϊκός, παρέα με τον σκύλο του. Αν μιλήσεις μαζί του αντιλαμβάνεσαι και αισθάνεσαι ότι είναι ένας άνθρωπος σεμνός, μειλίχιος, με ευαισθησίες, με περιεχόμενο, με εσωτερικότητα, με γνώμη, με προβληματισμό, με αξίες.

Είναι ο Κυριάκος Σάμιος. Εδώ και χρόνια δημιουργεί θέατρα, στήνει σκηνές, παράγει ραδιοφωνικές εκπομπές, γράφει ποιήματα …. Ένας δημιουργός που δρα ευρηματικά στο γύρω χώρο. Κάθε Τρίτη αυτοσχεδιάζει θεατρικά με τους έγκλειστους στις Αγροτικές Φυλακές της Τίρυνθας. Στο χώρο αυτό είναι πρωτεργάτης.

Αλήθεια, το θέατρο μπορεί να βοηθήσει τους έγκλειστους ή είναι μια απασχόληση ανέργων;

Αν περιδιαβούμε τον κόσμο θα διαπιστώσουμε ότι σε πολλές φυλακές γίνονται μαθήματα θεάτρου τα οποία μάλιστα καταλήγουν σε παραστάσεις. Στην Ελλάδα, σε φυλακές όπως στον Κορυδαλλό, η θεατρική πράξη αποτελεί μέρος της καθημερινότητας ορισμένων εγκλείστων οι οποίοι συχνά οδηγούνται σε παράσταση. Αλλά αυτό συμβαίνει και σε άλλες πιο μικρές φυλακές. Πρόσφατα γνώρισα τον ψυχίατρο Δημήτρη Καράγεωργα  στην Κόρινθο και μου είπε πως ο πατέρας του, σήμερα 80 ετών, εδώ και μια δεκαετία  κάνει θέατρο με τους κρατούμενους στην Κόρινθο, που είναι ανήλικες και ενήλικες. Μια προσφορά ζωής ενός εργάτη της τέχνης του θεάτρου που δεν έχει γίνει ακόμα γνωστή.

Με τη θεατρική διαδικασία ο έγκλειστος, που είναι εξόριστος και αποκλεισμένος σε ένα φτιαχτό με συρματοπλέγματα τόπο μπορεί να εκφράσει και να δώσει διέξοδο σε αυτά που αγωνιούν αποκλεισμένα και απειλητικά ορισμένες φορές μέσα στο μυαλό του. Μπορεί να επικοινωνήσει με τους άλλους γύρω του και να σπάσει το τείχος της μοναξιάς του, γιατί θα μοιραστεί εκτός από τα κοινά και άλλα προσωπικά βιώματα σε αυτόν τον ου τόπο. Με την ανταλλαγή με τους άλλους αλλά και ακούγοντας τον ίδιο του τον εαυτό, μπορεί να καταλάβει περισσότερο τον κόσμο καθώς είναι εκτός αυτού και αποστασιοποιείται. Σε αυτήν την εξορία της φυλακής μπορεί να αναλογιστεί τις δικές του πράξεις χωρίς να μπορεί να αποφύγει τους μηχανισμούς του Freud, μπορεί να απεγκλωβιστεί και να αναπτύξει τη φαντασία του μέσα από τις ιστορίες των άλλων κρατουμένων ή των ηρώων της λογοτεχνίας, μπορεί να φτιάξει σκηνικά αντικείμενα και κατασκευές και να αναπτύξει ευρηματικότητα και δεξιότητες. Μετά από όλα αυτά τα συλλογικά και προσωπικά που έχει επιτύχει μπορεί να αναπτύξει την αυτοπεποίθησή του, να πιστέψει ότι είναι ικανός και όχι άχρηστος, ότι μπορεί να παίρνει αποφάσεις, να λέει όχι όταν χρειάζεται, να κάνει κάτι σε αυτόν τον κόσμο που θα είναι περήφανος για αυτό και θα μπορεί να το αφηγηθεί μια μέρα στα παιδιά των παιδιών του.

Ο Κυριάκος Σάμιος που «αναπνέει» θέατρο εδώ και χρόνια γράφει για τη φυλακή και το θέατρο:

-          Φυλακή. Ένας χώρος εύθραυστος με πλήρη συσκότιση της επικοινωνίας. Ένας μικρόκοσμος με ευαίσθητες ισορροπίες. Μέσα στον αδιαφανή χώρο των φυλακών όταν διοχετεύουμε ερεθίσματα, εργαλεία που προάγουν την εξάσκηση της επικοινωνίας και συμβάλλουν ώστε οι συμμετέχοντες να διεκδικήσουν εκ νέου τη φαντασία και να χτίσουν γέφυρες αναγκαίες και χρήσιμες για την κοινωνική τους επανένταξη, τότε αυτά τους διαμορφώνουν τον τρόπο που βλέπουν γενικότερα τον κόσμο.

Ο Κυριάκος Σάμιος είναι γεννημένος στη Νέα Κίο, τόπος που αποπνέει πολιτισμό καθώς οι κάτοικοι είναι απόγονοι Μικρασιατών. Σπούδασε στην Αθήνα στην ΑΣΕΤΕΜ/ΣΕΛΕΤΕ. Η εργασία του στη Λαϊκή Επιμόρφωση ΝΕΛΕ Αργολίδας ήταν σημαντική (1986-1999). Μέσα στο πολιτιστικό του έργο εντάσσονται βιωματικά θεατρικά εργαστήρια, περιφερειακά θεατρικά σεμινάρια για επιμορφωτές και σεμινάρια για ευάλωτες ομάδες όπως οι φυλακισμένοι και οι Ρομά. Οι ανησυχίες του τον οδήγησαν να είναι ιδρυτικό μέλος της Εστίας Νέας Σμύρνης, του ΔΗΘΕΝΑ και του Εργαστηρίου Θεατρικής Πράξης – ΘΕΑΤΡΟΔΡΟΜΙΟ Ναυπλίου. Σε αυτή την πλούσια θεατρική πορεία έχει σκηνοθετήσει αρκετά θεατρικά έργα με διάφορες ομάδες. Θα χαρακτηρίζαμε το θέατρό του ως «κοινωνικό», αφού έκανε θέατρο με τα ΚΑΠΗ της Νέας Κίου συγκεκριμένα τη «Βεγγέρα» του Καπετανάκη, τον «Οίκο Ευγηρίας» του Κορρέ, την «Τελετή» του Μάτεσι, τη «Χώρα χωρίς γάτες» του Τριβιζά. Επίσης εργάστηκε θεατρικά με πληθυσμιακές ομάδες απομακρυσμένων περιοχών, με Ρομά και με κρατούμενους. Στην Τίρυνθα, το 1988 οι έγκλειστοι έδωσαν παράσταση με «Το τάβλι» του Κεχαϊδη σε σκηνοθεσία Κυριάκου Σάμιου.

Λόγω της παλιάς εμπειρίας του, αλλά και της νέας, μας ενδιαφέρει να μας δώσει απάντηση στο ερώτημα αν είναι εφικτό να υφίσταται θεατρική ομάδα και να γίνονται παραστάσεις στις φυλακές. Ο ίδιος είπε:

-Και ναι, και όχι. Τα εμπόδια που έχουμε συναντήσει έως τώρα είναι αρκετά. Η ανάγνωση, αρκετοί έγκλειστοι δεν γνωρίζουν ανάγνωση, οπότε δεν μπορεί να διαβάσουν ένα θεατρικό, δεν μπορεί να διαβάσουν ένα ρόλο. Η αποφυλάκιση, επειδή η διαδικασία του θεάτρου κρατάει πολύ χρονικό διάστημα, ορισμένα μέλη της ομάδας (ευτυχώς) αποφυλακίζονται και η ομάδα χάνει τα μέλη της, επομένως χάνει τους ρόλους της. Η έλλειψη κατάλληλου χώρου και θεατρικού εξοπλισμού. Η έλλειψη υπομονής από ορισμένους, που επιθυμούν εύκολα να φτάνουν σε αποτέλεσμα χωρίς παιδεμό. 

Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι στο παρελθόν λειτούργησε στο χώρο αυτών εδώ των Αγροτικών Φυλακών θεατρική ομάδα κατά ένα μεγάλο μέρος με τον Σάμιο αποτελούμενη από κρατούμενους που συμμετείχαν σε προγράμματα της Γ.Γ.Λ.Ε – ΝΕΛΕ ( 1984 - η Βέρα του Κεχαϊδη, 1985 - Συνοδός Καρρά, 1988 - Το Τάβλι του Κεχαϊδη,1989 – Ψόφιοι κοριοί του Ευθυμιάδη);

Ο Κυριάκος Σάμιος πειραματίζεται πιστεύοντας ότι η τέχνη δεν έχει όρια, αντίθετα  μπορεί και σπάει τους φραγμούς. Με αυτόν τον τρόπο κάνει και την προσωπική του υπέρβαση. Στο εργαστήριό του χρησιμοποιεί ασκήσεις και τεχνικές για να ενεργοποιήσει τους συμμετέχοντες και να τους οδηγήσει στους καθοδηγούμενους και ελεύθερους αυτοσχεδιασμούς. Περισσότερο «παίζει» με το θέατρο. Μέσα από τις αφηγήσεις των κρατουμένων με τα προσωπικά τους βιώματα τους οδηγεί στη δημιουργία της δικής τους παράστασης και ενίοτε χρησιμοποιεί συγκεκριμένα κείμενα ως άξονα κίνησης.

Πιστεύει ότι με το θέατρο οι κρατούμενοι θα μειώσουν το θυμό τους, θα αυξήσουν την αυτοπεποίθησή τους, θα ενδυναμωθούν, θα επικοινωνήσουν καλύτερα με το περιβάλλον της φυλακής και θα ονειροπολήσουν.

Κάτω από τον τίτλο «ημιθανή κεραμίδια» έχει συγκεντρώσει τα ποιήματά του. Η ποιητικότητα και η ευαισθησία του με τη γλώσσα  διεισδύει στους τίτλους των ραδιοφωνικών εκπομπών του, «Ρωγμή στον αέρα», «Όταν το Σίγμα είναι τελικό», «Ραδιόφωνο παράγκα και ολίγον φεγγαράδα», «Τετράδιο με ράγες» και ακόμα στο όνομα του Εργαστηρίου Θεατρικής Πράξης που συντονίζει στο Ναύπλιο, Θεατροδρόμιο.  

 Ο Κυριάκος Σάμιος ξέρει να παίζει με το λόγο. Τίτλος του θεατρικού του εργαστηρίου στις φυλακές; Αποδρομώ … Γιατί το όνειρο καλά κρατεί.

Είναι το όνειρο το δικό του τόσα χρόνια, είναι το όνειρο του πανεπιστημίου και το δικό μας με την εργασία μας στις φυλακές, είναι το όνειρο των εθελοντών και προ παντός είναι το όνειρο των φυλακισμένων , που αυτό έστω δικαιούνται….

Άλκηστις Κοντογιάννη

Ομότιμη Καθηγήτρια ΤΘΣ Παν/μίου Πελοποννήσου