Είναι αλήθεια ότι, όλοι μας έχουμε ερωτήματα και οι προβληματισμούς για το ρόλο του διαδικτύου και των επιπτώσεων από τη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, των smart phone, των tablet στα παιδιά και τους μαθητές μας. Μας απασχολεί και ως εκπαιδευτικούς αλλά και ως γονείς. Επιτρέψτε μου να σταθώ πολύ επιγραμματικά στην παιδαγωγική διάσταση του ζητήματος.
Νομίζω, ότι θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για ένα νέο “φαινόμενο” - φαντάζομαι πως και οι αξιότιμοι καθηγητές δεν θα διαφωνήσουν – όπου τα παιδιά σήμερα, από την νηπιακή ακόμα ηλικία, έχουν γίνει “ένα” με τις οθόνες (τηλεόραση, υπολογιστή, κινητό, τάμπλετ). Η έκταση του φαινομένου είναι πραγματικά τόσο γρήγορα εξελισσόμενη ώστε οι πραγματικές συνέπειες, στην ανάπτυξη και την ομαλή ψυχοκοινωνική εξέλιξη των παιδιών, δεν έχουν ακόμα μελετηθεί σε βάθος.
Η πείρα μας μέσα από τις σχολικές τάξεις, αλλά και μια σειρά μελέτες και επιστημονικά ευρήματα, μας δίνουν ισχυρές ενδείξεις ότι μια σειρά προβλήματα, γνωστικά, κοινωνικά, συναισθηματικά έχουν άμεση σχέση με την υπερβολική χρήση των συγκεκριμένων μέσων.
Επιτρέψτε μου να αναφέρω ένα παράδειγμα από σχετικό άρθρο της τελευταίας έκδοσης του περιοδικού Θέματα Παιδείας. Το 1997 έφτιαξαν κάποιοι στις ΗΠΑ ένα βίντεο, προφανώς με στόχο το γρήγορο κέρδος, με το όνομα Baby Einstein, για βρέφη και παιδιά έως 2 ετών, που περιείχε καρτουνς, μουσική, λέξεις από διάφορες γλώσσες κλπ. Σε 3 χρόνια απέφερε 25 εκ $. Μπήκε στο "παιχνίδι" μέχρι και η Disney! Το 2006 ξεκίνησαν τα παράπονα, δικαστήρια, αποζημιώσεις, μιας και φάνηκε ότι όχι μόνο δεν δημιουργήθηκαν παιδιά “διάνοιες” αλλά ότι καθυστέρησε η ομιλία πολλών παιδιών. Η γκάμα των εφαρμογών (apps) για μωρά συνεχίζεται, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, παρ΄ οτι η Αμερικάνικη Ακαδημια Παιδιατρικης (ΑΑΠ) συμβουλεύει να μην έρχονται σε επαφή με οθόνες, ούτε καν τηλεόραση, βρέφη και παιδιά μέχρι 2 ετών.
Η χρήση αυτών των μέσων από τη βρεφική ακόμα ηλικία – τότε που δομείται ο εγκέφαλος και δημιουργούνται οι νευρωνικές συνδέσεις και συνάψεις - δεν δημιουργεί πρόβλημα στην μελλοντική ανάπτυξη του παιδιού; Οι επιπτώσεις αυτές δεν πρέπει να αναδειχτούν και από την επιστημονική κοινότητα; Δεν πρέπει να ενημερωθούν οι γονείς; Μόνο για τα “οφέλη” της ηλεκτρο¬νικής επιχειρηματικότητας θα μιλάμε;
Η πραγματικότητα είναι ότι, η γρήγορη εναλλαγή των εικόνων μέσα από τις οθόνες, οδηγεί τον εγκέφαλο να συνηθίζει σε μια τέτοια υπέρ - ταχύτατη δραστηριότητα. Αυτό, αντικειμενικά, δημιουργεί δυσκολία προσαρμογής στις καταστάσεις της πραγματικής ζωής, που δεν κινούνται όλα με τους ίδιους ρυθμούς.
Για παράδειγμα μέσα στη σχολική ζωή, μέσα στη σχολική τάξη, όπου απαιτούνται πιο σύνθετες ικανότητες, χρειάζεται η υπομονή και η ύπαρξη του αναγκαίου χρόνου ώστε να αφομοιωθεί η κάθε νέα γνώση και πληροφορία ο εγκέφαλος δυσκολεύεται να προσαρμοστεί, “βαριέται” πιο εύκολα, εμφανίζονται φαινόμενα διάσπασης προσοχής! Εμφανίζονται προβλήματα γλωσσικής και γνωστικής ανάπτυξης των μαθητών. Μήπως εδώ βρίσκεται μια από τις αιτίες των μαθησιακών δυσκολιών με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι, ως εκπαιδευτικοί, όλο και συχνότερα;
Αλήθεια, αναρωτιόμαστε, είναι αυτά τα ζητήματα στην ατζέντα του Υπουργείου Παιδείας – ώστε να ενημερώσει και να επιμορφώσει τους εκπαιδευτικούς - ή η μόνη έγνοια τους είναι η διαρκής υποβάθμιση των δομών της Ειδικής Αγωγής μέσω της μεταφοράς όλων των ευθυνών στο σχολείο, στους εκπαιδευτικούς και τους γονείς;
Το ερώτημα που εύλογα προκύπτει είναι το εξής: “Πρέπει το σχολείο να προσαρμοστεί στις εξελίξεις και στα δεδομένα που επιβάλει μια, διόλου ευκαταφρόνητη, αγορά νέων τεχνολογιών – π.χ. να ενταχθούν ακόμα και από το Νηπιαγωγείο οι υπολογιστές στη εκπαίδευση – ή πρέπει να θεωρηθούν ως κριτήριο οι ίδιες οι ανάγκες ανάπτυξης των παιδιών, που ακριβώς επειδή δεν είναι πλήρως αναπτυγμένοι ενήλικες, έχουν το δικαίωμα να μην μπορούν να κατακτήσουν τα πάντα με την ταχύτητα του φωτός;
Οι πολιτικές όλων των κυβερνήσεων, ακριβώς γιατί θέλουν το σχολείο στην υπηρεσία της αγοραίας λογικής επιλέγουν τον πρώτο δρόμο. Όλες οι κυβερνήσεις και οι Υπουργοί Παιδείας, από τη Διαμαντοπούλου του ΠΑΣΟΚ, μέχρι και τη σημερινή κυβέρνηση, μιλούν για τη διδασκαλία των Η/Υ από τη Α΄ Δημοτικού, αποθεώνουν, μέσα από το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου, τις δεξιότητες και τις πληροφορίες σε αντίθεση με στη στέρεη, μεθοδολογικά δομημένη γνώση.
Εμείς, ως γονείς αλλά και ως εκπαιδευτικοί, που είμαστε ενεργοί στον κοινωνικό και πολιτικό αγώνα για ένα σχολείο και μια κοινωνία που θα έχει μπροστά τις δικές μας ανάγκες, θεωρούμε ότι προτεραιότητα έχουν οι ανάγκες των παιδιών. Τα παιδιά μας πρέπει να τρέξουν, να ζήσουν, να μάθουν, να παίξουν και να κοινωνικοποιηθούν. Θα έχουν όλη τη δυνατότητα στην πορεία της ζωής τους να έρθουν σε επαφή και με τον κόσμο των νέων τεχνολογιών. Όπως αναφέρει και η διάσημη Βρετανίδα Παιδαγωγός Sue Palmer: “Η ανθρώπινη ανάπτυξη πραγματοποιείται με αργούς ρυθμούς. Ακόμη και τα σημερινά παιδιά χρειάζονται την ίδια χρονοβόρα, παραδοσιακή ανατροφή που όλα τα μικρά, νοήμονα πρωτεύοντα ζώα χρειάζονται εδώ και αιώνες”
Επιτρέψτε μου τέλος να επισημάνω ορισμένες θέσεις, με βάση το παραπάνω σκεπτικό, που καταθέτουμε για συζήτηση, προβληματισμό και δράση μέσα στο κίνημα των εκπαιδευτικών:
1. Η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, αποτελεί αντικειμενικό στοιχείο προόδου, έκφραση της ανάπτυξης των παρα¬γωγικών δυνάμεων, της ενσωμάτωσης διανοη¬τικής εργασίας σε νέα μέσα παραγωγής.
2. Η μαζική εισαγωγή υπολογιστών εν μέρει αποτελεί απόκριση στα παραπάνω αντικειμενικά δεδομένα, αξιοποιείται όμως αντιπαιδαγωγικά και με κριτήριο τη μείωση του κόστους της μα¬ζικής εκπαίδευσης (τυποποίηση της διδασκαλί-ας, εξοικονόμηση εκπαιδευτικών κλπ.), χωρίς να υπολογίζονται οι αρνητικές συνέπειες. Παράλ¬ληλα, επιδιώκονται και άμεσοι στόχοι κερδο¬φορίας μέσα από τη δημιουργία μιας «κρίσιμης μάζας» καταναλωτών των προϊόντων της νέας τεχνολογίας και πελατών των εταιριών ηλεκτρο¬νικής. Υπάρχει πληθώρα μελετών που εντοπί¬ζουν τις αρνητικές συνέπειες από την εισαγωγή και τη χρήση των υπολογιστών στο σχολείο αλλά και γενικότερα. Σύμφωνα δε με ανακοίνωση της UNESCO (2011), υποστηρίζεται ότι θα πρέπει να απαγορεύεται στα παιδιά να χρησιμοποιούν υπολογιστή στην Εκπαίδευση μέχρι την ηλικία των 9 ετών, «εξαιτίας των δυσμενών επιπτώσε¬ων της χρήσης υπολογιστή στον εγκέφαλο».
3. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές σαν προσω¬πικό εργαλείο του μαθητή στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού (που μπαίνουν πιο αποφασιστικά τα θεμέλια βασικών νοητικών πράξεων), που υπο¬καθιστά βασικές νοητικές, μελετητικές λειτουρ¬γίες, ενέχουν κινδύνους. Είναι ζήτημα παιδαγω¬γικής, γνώσης των νόμων παιδικής ανάπτυξης και των αναγκών της. Δηλαδή, δεν προσφέρει τίποτα, παρά μόνο αρνητικά αν ο μαθητής υπο¬καταστήσει την προσωπική προσπάθεια για να λύσει ένα πρόβλημα «με χαρτί και μολύβι» από έναν Η/Υ, αν υποκατασταθεί γενικά το βιβλίο. Αν υπάρχει συστηματική χρήση από το μαθητή τη στιγμή που ακόμα δεν έχουν αναπτυχθεί δεξιό¬τητες λεπτής κινητικότητας (χέρι-γραφή-ανάπτυ¬ξη εγκεφάλου) αλλά και αντικατάσταση Η/Υ για επίλυση αριθμητικών πράξεων.
4. Σταδιακά οι υπολογιστές μπορούν να εισάγονται στο σχολείο, αρχικά όχι ως αυτοτελές μάθημα και αποκλειστικά ως βοηθητικά όργανα για θέματα που δεν μπορούν να προσεγγιστούν διαφορε¬τικά (δεν μπορεί δηλαδή ο υπολογιστής ή ο δι¬αδραστικός πίνακας να αντικαθιστά το πείραμα στο εργαστήριο και τη ζωντανή παρακολούθη¬ση της κίνησης της ύλης).
5. Ως αυτοτελές μάθη¬μα μπορούν να εντάσσονται ,σε μεγαλύτερες τάξεις, ως στοιχείο της πιο άμεσης επαφής του αυρια¬νού εργαζόμενου ή φοιτητή με την παραγωγική διαδικασία.
6. Το κύριο είναι ότι, το σχολείο θα έπρεπε να επιδιώκει τη διαμόρφωση σωστής βάσης για τη σχέ¬ση ανάμεσα στο παιδί και τις νέες τεχνολογίες, παρεμβαίνοντας καθοδηγητικά, ενημερωτικά, ελεγχόμενα. Αυτό προϋποθέτει την πλήρη στελέχωση των σχολείων με καθηγητές πληροφορικής.
7. Φυσικά και υπάρχουν δε¬ξιότητες που μαθαίνονται μέσω των ηλεκτρονι¬κών υπολογιστών μέσα σε σύντομο χρονικό διά¬στημα όμως αυτό που πρέπει να κυριαρχεί είναι η κατεύθυνση εκμάθησης βασικών ανθρώπινων ικανοτήτων, όπως η κριτική σκέψη, η φαντασία, η δημιουρ¬γικότητα. Όλα αυτά μόνο μέσα από άμεσες μορφές διδασκαλίας και διαπαιδαγώγησης μπορούν να καλλιεργηθούν.
Σας καλούμε, τους προβληματισμούς για την διαπαιδαγώγηση των παιδιών μας, την αναζήτηση για το τι είναι καλό και τη κακό για την ομαλή εξέλιξη τους, να τους συνδυάζεται με την πιο ενεργή συμμετοχή στους αγώνες για ένα σχολείο και μια κοινωνία που θα καλύπτουν τις σύγχρονες μορφωτικές ανάγκες μας. Εκεί δίνονται οι καλύτερες απαντήσεις!
Σπύρος Μαρίνης μέλος του Δ.Σ. της ΔΟΕ
(εκλεγμένος με τις δυνάμεις του ΠΑΜΕ)
