Στη φετινή Επιστημονική Επετηρίδα του Κέντρου Μελετών της Ιεράς Μονής Κύκκου, παρουσιάστηκε μια άγνωστη ανταπόκριση από την Κύπρο στην εφημερίδα του Ναυπλίου, «Χρόνος», με αναφορές στην κυπριακή εξέγερση του μοναχού Ιωαννικίου το 1833, στο περιθώριο του πρώτου τουρκοαιγυπτιακού πολέμου (1831-1833), δώδεκα χρόνια ύστερα από την έκρηξη της ελληνικής επανάστασης του 1821.
Η βραχύβια εφημερίδα του Ιωάννη Φιλήμονος «Χρόνος», μια από τις πρώτες εφημερίδες του ελληνικού βασιλείου, εκδόθηκε στο Ναύπλιο, το 1833. Ήταν η πρώτη δημοσιογραφική περιπέτεια του Φιλήμονος, εκδότη του «Αιώνος» στη συνέχεια, και ιστορικού της επανάστασης του 1821.
Ως προς την εξέγερση του Ιωαννικίου, το άρθρο αποδοκιμάζει τον ιερομόναχο επαναστάτη, ως «κεφαλήν κεκαυτηριασμένη», φράση που θυμίζει το «κατάρατος Ιωαννίκιος» του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Παναρέτου στην επιστολή του προς τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κωνστάντιο. Αναφέρεται επίσης η γνωστή και από άλλες πηγές πληροφορία ότι ο Καρπασίτης καλόγηρος είχε στρατολογήσει τριάντα Αλβανούς μισθοφόρους (διερχόμενους από τη Λάρνακα απελευθερωθέντες αιχμαλώτους του Ιμπραήμ πασά στη μάχη του Ικονίου).
Νέο στοιχείο που διαφοροποιείται από όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα είναι η πληροφορία ότι ο Ιωαννίκιος από την Καρπασία, «διερχόμενος τον τόπον, έφθασε μέχρι της Πάφου» υποκινώντας, ουσιαστικά, την εξέγερση εκεί. Από την εποχή της δεύτερης έκδοσης των «Κυπριακών» του Αθ. Σακελλάριου (1890) έχει καταγραφεί ότι υπήρχε συνεννόηση Ιωαννικίου - Ιμάμη, όμως η βιβλιογραφία συμφωνεί ότι η μικρή ομάδα του Ιωαννικίου πρόλαβε να κινηθεί μέχρι τη διάλυσή της από τον τουρκικό στρατό είτε μέχρι την Πυργά Μεσαορίας, είτε, στο πιο μακρινό δρομολόγιο που αναφέρεται σε προφορικές παραδόσεις, μέχρι την Αθηαίνου. Με δεδομένο ότι η ανταπόκριση από την Κύπρο προς τον «Χρόνο», γράφτηκε στις 21 Αυγούστου 1833, οι αναφερόμενες κινήσεις του Ιωαννικίου «μέχρι την Πάφο», θα προηγήθηκαν της τελευταίας του πορείας, στο διάστημα 20 - 30 Ιουλίου, από τον Άγιο Ηλία μέχρι την Πυργά. Και όντως, φαίνεται να επιβεβαιώνεται σχέδιο κοινής επίθεσης των ηγετών των δύο εξεγέρσεων προς τη Λευκωσία, πιθανότητα που ανησύχησε την τουρκική διοίκηση του νησιού.
Ως αιτία της εξέγερσης («αποστασίας») το άρθρο του «Χρόνου» αναφέρει την επιβολή μιας νέας υπέρογκης φορολογίας, αποβλέπουσας στην πληρωμή «ενός παλαιού δοσίματος χρεωστουμένου προς ένα αποθανόντα Διοικητήν». Είναι μια επιβεβαίωση όσων γνωρίζουμε για την έκρηξη της στάσης του Θησέως, τον Μάρτιο του 1833. Ο πληθυσμός υπέφερε από την ήδη βαρειά φορολογία που επιβάρυναν περισσότερο, κατά τον «Χρόνο», το σύστημα της ενοικιάσεως των φόρων, οι ανεξέλεγκτες καταχρήσεις και ο εκπατρισμός πολλών Κυπρίων. Πέρα από τη διεκτραγώδηση των συνεπειών της αιματηρής κρατικής καταστολής, με τις σφαγές και τον τρόμο των κατοίκων, ο Φιλήμων προτείνει, ως απαραίτητο μέτρο για την αναζωογόνηση του νησιού και την επιστροφή των φυγάδων, την πλήρη κατάργηση των κατά κεφαλή φόρων ή, τουλάχιστον, τη μείωση της φορολογίας επί των καλλιεργουμένων γαιών.
Το δημοσίευμα του Φιλήμονος συνοψίζει και τα φρικτά κυπριακά πάθη από τις τουρκικές σφαγές του καλοκαιριού του 1821. Το συγκεκριμένο απόσπασμα αναδημοσιεύεται και εδώ:
«Η νήσος της Κύπρου ευφορωτέρα απ’ όλα τα κατοικημένα από τους Έλληνας μέρη, η Νήσος, το εμπόριον της οποίας είναι το ουσιωδέστερον της Τουρκίας κατόπιν εκείνου της Αλεξανδρείας και Σμύρνης, ευρίσκεται πλέον του ημίσεως αιώνος εκτεθειμένη εις τας κακώσεις των δεινοτέρων καταχρήσεων. Αι καταχρήσεις αύται είναι φύσεως τοιαύτης, οποία δύναται να μεταβάλη τον ωραίον τόπον εις τρομακτικήν έρημον. Πηγάζουσαι από την καρποφορίαν και τον πλούτον του τόπου ηυξήνθησαν τόσον, ώστε παριστώσι κατά συνέπειαν τας τραγικωτέρας σκηνάς, όσαι έλαβον χώραν κατά τους πρώτους χρόνους της Επαναστάσεως του 1821.
Τότε, καθώς και πάντοτε σχεδόν, η άπληστος από τας συνήθεις αρπαγάς Εξουσία, έδραξε την βοηθητικήν ευκαιρίαν του να μηχανορραφήση την πλέον σκληράν και μέλαιναν συκοφαντίαν κατά των ειρηνικών Κυπρίων. Επιστολαί τινες πλαστουργηθείσαι εις το Σαράι της Λευκοσίας, εστάλησαν εις το Διβάνι, αποδεικνύουσαι ψευδώς την συνωμοσίαν των Κυπρίων εις την Ελληνικήν Επανάστασιν.
Το Διβάνι κατά συνέπειαν διέταξε την εκρρίζωσιν όλων των σπερμάτων της συνωμοσίας.
Την Διαταγήν ταύτην πραγματοποιούν φρικωδέστατοι φόνοι και δημεύσεις. Με άλλους λόγους πραγματοποιείται ο κύριος σκοπός της απανθρώπου Εξουσίας εναντίον των ευκαταστάτων οικογενειών. Εντεύθεν βυθίζεται ο τόπος εις την μεγαλητέραν πενίαν· οι Κάτοικοι χάνουσιν όλην την προς το Διβάνι πίστιν ένεκα των περιστάσεων· οι δε Τούρκοι, σκληρότεροι παρ’ άλλοτε, επιβαρύνουν επιπλέον τας κακώσεις και τας αρπαγάς επί του μένοντος δυστυχούς μέρους του Λαού. Αδύνατος πλέον ούτος να υποφέρη τας επαναληπτικάς απαιτήσεις μιας ληστρικής Εξουσίας, εζήτει την σωτηρίαν τους εις την φυγήν, ή τον εκπατρισμόν.
Η Μικρά Ασία, η Συρία, η Αίγυπτος και η Ελλάς πλημμυρούν από Κυπρίους φυγάδας, θύματα της δυστυχίας. Το Διβάνι, αδιάφορον εις την αξίαν ευσπλαχνίας κατάστασιν της Νήσου, ηκολούθει το ίδιον σύστημα της ενοικιάσεως προς την Διοίκησιν του τόπου, αφήκεν ελευθέραν την είσοδον των ατοπωτέρων καταχρήσεων, και απήτει τέλος τας αυτάς ποσότητας των φόρων εις ένα καιρόν, κατά τον οποίον ο πληθυσμός της Νήσου κατήντησεν ολιγώτερος του ημίσεως. Το ιδιότροπον τούτο Σύστημα επέφερε τον χειρότερον αφανισμόν του Λαού, επιβαρυνόμενον επί ενός ασυγκρίτως μικροτέρου αριθμού κεφαλών.»
* Ο Π. Παπαπολυβίου είναι αναπλ. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
www.papapolyviou.com
