Του Πάνου Σκουρολιάκου*
Στο τότε νεαρό ελληνικό θέατρο η συγγραφή έργων εμπνευσμένων από τους πρωταγωνιστές και τα γεγονότα του '21 πήρε μεγάλες διαστάσεις δίνοντάς μας ενδιαφέροντες καρπούς. Μετά τους μεγάλους συγγραφείς της αρχαιότητος και τη συγκομιδή των ελληνιστικών χρόνων, με κάποια διαλείμματα θεατρικών περιόδων όπως εκείνη του Κρητικού ή αργότερα του Επτανησιακού, το θέατρο αναγεννάται παραμονές της Επανάστασης καταρχάς στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και στη συνέχεια μεγαλουργεί στην Κωνσταντινούπολη.
Βεβαίως ένα ρεπερτόριο με τίτλους έργων όπως «Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη» του φιλικού και αγωνιστή ηθοποιού Θεόδωρου Αλκαίου, ο «Γεώργιος Καραϊσκάκης» ή ο «Αθανάσιος Διάκος» ήταν αδύνατον να παιχθούν στην Πόλη. Έτσι το πολυπληθέστερο και πιο καλλιεργημένο ελληνικό θεατρικό κοινό της Κωνσταντινούπολης στερήθηκε την επαφή με αυτή τη νέα και ενθουσιώδη παραγωγή θεατρικών έργων, εμπνευσμένων από την Επανάσταση που πριν από μερικές δεκαετίες οδήγησε στη δημιουργία του νέου, ελεύθερου ελληνικού κράτους. Όμως η εφευρετικότητα του Ρωμιού πάντα επινοούσε επικίνδυνες, είναι η αλήθεια, λύσεις. Παρουσίαζε κάποια από αυτά τα έργα με διαφορετικό τίτλο. Το έργο «Η άλωσις των Ψαρών», για παράδειγμα, μπορεί να εμφανίζεται με κάποιον αθώο τίτλο, όπως «Ο έρωτας του γέροντος διά την κόρην». Στο «Καφέ Ρούμελη», το 1862, παίχτηκαν με ψευδείς τίτλους, ως αρχαία ξένα δράματα, τα «ηρωικά» θεατρικά έργα «Μάρκος Βότσαρης» και «Καραϊσκάκης». Η ατμόσφαιρα ήταν τεταμένη. Η προσμονή της καθολικής απελευθέρωσης ήταν έντονη. Δεν έλειπαν και οι «ενθουσιώδεις εκπλήξεις». Σε κάποια παράσταση του αρχαιόθεμου έργου του Monti «Αριστόδημος», εμφανίστηκε επί σκηνής και σε εντελώς άσχετη στιγμή η ελληνική σημαία, προκαλώντας μεγάλο ενθουσιασμό. Δεν ήταν λίγες οι φορές όμως που οι τουρκικές αρχές ανακάλυπταν το τέχνασμα της αλλαγής τίτλου και τότε έκαιγαν το κτήριο και τιμωρούσαν με θάνατο τους υπαίτιους.
Όμως υπήρχε και άλλος, πιο έμμεσος τρόπος να αναφερθεί κανείς στην Επανάσταση του '21. Ο θιασάρχης Κοσμάς Δημητράκος στην Κωνσταντινούπολη παραγγέλλει στον θεατρικό συγγραφέα Χριστόφορο Σαμαρτζίδη τη συγγραφή του έργου «Αρματολοί και κλέπται», βασισμένου στο ομώνυμο έπος του Γεωργίου Ζαλοκώστα. Αφηγείται τον έρωτα δύο νέων, της Δέσπως και του Φλώρου, με φόντο τη ζωή των αρματολών και κλεφτών. Πρωτοπαίχτηκε το 1864 και έκανε πολλές επαναλήψεις, κερδίζοντας την αγάπη του κοινού.
Το θέατρο στην ελεύθερη Ελλάδα ήταν σε νηπιακή ακόμα ηλικία. Αξίζει να αναφέρουμε πως στα 1832 και στην πρώτη πρωτεύουσα του κράτους, το Ναύπλιο, γίνεται από τον Νικήτα Σταματελόπουλο ή Νικηταρά η πρώτη προσπάθεια δημιουργίας θεατρικής αίθουσας. Ο Νικηταράς ήταν τότε στο Ναύπλιο επικεφαλής της αστυνομίας. Με επιστολή του στον υπουργό Εσωτερικών Γρηγόριο Δικαίο ή Παπαφλέσα ζητάει να παραχωρηθεί το τζαμί του Αγά πασά στην σημερινή πλατεία Συντάγματος της πόλης ώστε να λειτουργήσει ως θέατρο. Η αίθουσα λειτουργεί έως σήμερα φιλοξενώντας παραστάσεις του τοπικού δημοτικού θεάτρου, παραστάσεις περιοδευόντων θιάσων αλλά και μαθήματα και παραστάσεις του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Είχα προσωπικά την ευκαιρία, ως διδάσκων στο Τμήμα, να περάσω ατέλειωτες ώρες διδασκαλίας στο θέατρο - τζαμί που κάποια στιγμή του έδωσαν την ονομασία «Τριανόν».
Στο ελεύθερο κράτος λοιπόν, τα εμπνευσμένα από τον αγώνα του '21 έργα αποτέλεσαν αγαπημένο και σταθερό ρεπερτόριο για το κοινό. Ήταν σχεδόν υποχρέωση για κάθε συγγραφέα να συμπεριλαμβάνει στο έργο του και κάποια «πατριωτικά δράματα». Ο Αντώνιος Αρνιωτάκης (1836-1905) γράφει τα έργα «Πυρπολητής Κανάρης» και «Λάμπρος Τζαβέλας». Ο Τιμωλέων Αμπελάς (1850-1926) τους «Μάρτυρες του Αρκαδίου». Ο Απόστολος Αποστολόπουλος τον «Θάνατο του Καραϊσκάκη». Ο Παναγιώτης Ζάνος (1850-19230) το «Αρματολίκι» και άλλοι πολλοί με ενδιαφέροντα από θεατρικής άποψης αλλά και λιγότερο ενδιαφέροντα θεατρικά έργα. Αυτό που ήταν σημαντικό, στην περίοδο μετά την Επανάσταση, ήταν το θέμα. Έπρεπε να είναι παρμένο από τους αγώνες για την ελευθερία. Αυτό έφτανε.
Στα κατοπινά χρόνια, η θεματολογία αυτή αραίωσε. Έμειναν οι σχολικές παραστάσεις θεατρόμορφων κειμένων των εκπαιδευτικών και μερικά έργα δοκίμων συγγραφέων. Να σημειώσουμε το έργο του Βασίλη Ρώτα «Να ζει το Μεσολόγγι» και τους «Προστάτες» του Μήτσου Ευθυμιάδη.
Κάνοντας μια ψύχραιμη αποτίμηση, θα πρέπει να πούμε πως το θέατρο, ως βασικό εργαλείο δημιουργίας του ελληνικού πολιτισμού, τίμησε όπως του άξιζε, τον αγώνα που έδωσε ο λαός για ελευθερία και προκοπή το 1821.
Πηγές: Χ. Σταματοπούλου - Βασιλάκου «Το ελληνικό θέατρο στην Κωνσταντινούπολη τον 19ο αιώνα».
Γιάννη Μαγιάτη «Εκατό χρόνια θέατρο».
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής
