Ή θέα της εμφανίσεως τοσούτον πολυαρίθμου στρατοϋ ένέπλησε τρόμου καί απελπισίας την φρουράν καί. τούς κατοίκους τής πόλεως, τοσούτο μάλλον καθ' όσον συνέπιπτε καθ' ήμέραν της εβδομάδος Τρίτην, ήτις άπό της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως και νυν ετι θεωρείται παρά τοις Έλλησιν ώς άποφράς και άπαισία.
Συγχρόνως ο εξ εκατόν πεντήκοντα νηών τουρκικό στόλος υπό τον Καπουδάν Πασά Τζανούμ-Χόντζαν, διαπλεύσας τον Αργολικόν κόλπον προσεγγίζει το πρώτον εις τον εγγύς του Ναυπλίου όρμον του Τωλού όπου ήν τό Ναυπηγείον και ο Ναύσταθμος των Ενετών, αφού δε κατέστρεψε διά των πυροβόλων αυτού πάντα τα αυτόθι ιδρύματα και τα παρορμώντα εκείοσε Ενετικά πλοία, καταπλέει εις την απέναντι του Ναυπλίου Λέρνην, όπου αγκυροβολεί ειδοποιών τον Σερασκέρην περι της άφίξεώς του».
Πηγή: Μιχαήλ Λαμπρινίδου, «Ναυπλία» και Μάνθος Ιωάννου, «Συμφορά και αιχμαλωσία του Μωρέως»,
Οι αρχές του 18ου αιώνα βρήκαν την Βενετία σε μία προχωρημένη κατάρρευση, σε μια τελευταία προσπάθειά της, επιτυγχάνει το 1686 να αποσπάσει από τους Τούρκους τον Μοριά. Η Τουρκία εξαπέλυσε στις 9.12.1714 εναντίον της μια στρατιά από 70.000 (κατ’ άλλους 100.000 και κατ’ άλλους 200.000) άνδρες, με ρητή εντολή να ανακαταληφθεί ο Μοριάς οπωσδήποτε.
Η στρατιά, που προοριζόταν για την Πελοπόννησο, με επικεφαλής τον Αλή Νταμάτ Πασά, εμφανίστηκε στις αρχές Μαΐου του 1715 προ της Κορίνθου και σε χρονικό διάστημα 70 ημερών κατέλαβε όλο το Μοριά. Ανάμεσα στα καταληφθέντα τότε οχυρά είναι και το Παλαμήδι του Ναυπλίου.
Η Έκθεση Caotorta 9 Αυγούστου 1715 Ε.Ν.
Αλέξανδρος Καοτόρτα υπηρετούσα ως λογιστής του Δημοσίου στο Ναύπλιο.Βρισκόμουν στο Ναύπλιο τον καιρό που αιχμαλωτίστηκα από τους Τούρκους. Εκεί σκλαβώθηκα από ένα Γενίτσαρο και με τη βοήθεια του Υψίστου, βρήκα τον τρόπο να αποδράσω. Κατέληξα σήμερα εδώ, ερχόμενος από τη Γαστούνη.
Οφείλοντας να περιγράψω τη μεγάλη ατυχία αυτού του Φρουρίου (του Ναυπλίου), θα πω όσα γνωρίζω.
Τν Τρίτη, που ήταν η εννάτη του περασμένου μηνός, φάνηκε ένα τμήμα από Τούρκους στην πεδιάδα του Άργους. Την Τετάρτη και την Πέμπτη αυξήθηκαν πολύ και προχώρησαν και ακροβολίστηκαν με τους δικούς μας μέχρι την Πρόνοια, όπου όλοι οι τοίχοι των σπιτιών ήσαν ακόμη όρθιοι, έτσι μπόρεσαν να επωφεληθούν από αυτούς τους τοίχους για να καλύπτουν τις κινήσεις τους. Την Παρασκευή συνέχισαν να αυξάνονται και το Σάββατο το στρατόπεδό τους εκτείνονταν από του Σερεμέτη μέχρι το Παλαιόκαστρο (Τίρυνθα), ήσαν όμως και σκηνές μέχρι το Άργος.
Κατά την διάρκεια των ακροβολισμών που αναφέραμε πάρα πάνω, τραυματίστηκαν δύο ή τρείς από τους δικούς μας. Την Κυριακή πέντε κανόνια τοποθετημένα πάνω στα Τείχη (Τίρυνθα) άρχισαν να κτυπούν τις γωνίες των δύο προμαχώνων (Baloardi) [προμαχώνας του Μιλτιάδη] του Dolfin και του Mocenigo και την ίδια ημέρα κατά τις 15 (ώρα) επετέθηκαν στο Bonetto, που ήταν ένα οχυρό έξω από την Τανάλια. Δεν ήσαν σε αυτή τη θέση περισσότεροι από 30 έως 40 άνδρες της Φρουράς, τους οποίους εύκολα ανάγκασαν να υποχωρήσουν και χωρίς να χάνουν καιρό επετέθηκαν και στην Τανάλια [προμαχώνας Αχιλλέας].
Επροχώρησαν μέχρι την τάφρο (Fossa), όπου αναχαιτίστηκαν επανειλημμένα με εκρηκτικές χειροβομβίδες. Τελικά, επαναλαμβάνοντας τις προσπάθειες και μεταφέροντας αρκετά ξύλα και χώματα έγιναν κύριοι του Περιβόλου, περιτειχίσματος (Palissata), όπου επολέμησαν στήθος με στήθος με τους δικούς μας. Οι φρουροί μας συνέχισαν να αμύνονται. Παραμένοντας εκεί οι Τούρκοι άρχισαν να ανοίγουν μιάν υπόνομο και την ανετίναξαν το Σάββατο το πρωί και, αφού δημιουργήθηκε ένα ρήγμα, κατέλαβαν την Τανάλια, συνέχισαν να καταλαμβάνουν το ένα οχυρό μετά το άλλο, και σε σύντομο χρονικό διάστημα έγιναν κύριοι των πάντων και κατέβηκαν μέχρι την Πύλη της Ξηράς.
Έτρεξαν και από το Στρατόπεδο (το Τουρκικό) πολλοί και από την παραθαλάσσια οδό, έφτασαν σ’ ένα σημείο μεταξύ των προμαχώνων του Dolfin και του Mocenigo, που αμέσως εγκαταλείφθηκαν. Φτάνοντας στο Μώλο και βρίσκοντας τα τείχη εγκαταλελειμμένα, ανεβαίνοντας ο ένας πάνω στον άλλο μπόρεσαν να μπουν μέσα στην πόλη και ανοίγοντας κατόπιν τις Πύλες δεν άργησε να πλημμυρίσει απ’ αυτούς η πόλη.
Ο Εξοχότατος S.r P.r Gñl (Bon) και ο S. Gñl Zacco κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών στο Παλαμήδι, βρίσκονταν κάτω από την αψίδα της Πύλης της Ξηράς και βλέποντας ότι οι Τούρκοι θα ήσαν νικηταί, αποφάσισαν αμέσως να διασωθούν στην Ακροναυπλία (Fortezza) σηκώνοντας λευκή σημαία πάνω στα τείχη της πόλης και σπεύδοντας, έδωσαν με τον υπασπιστή του Stae διαταγή στην Ακροναυπλία να κάνουν το ίδιο και να πάψουν να πυροβολούν. Οι Τούρκοι δεν ασχολήθηκαν καθόλου με τις σημαίες, κατέλαβαν την πόλη και χωρίς να χάσουν καιρό έτρεξαν στην Ακροναυπλία. (Μπήκαν) από τη μία Πύλη και από την άλλη και βρήκαν εκεί πολλούς από τη Φρουρά αλλόφρονες, και για να ανοίξουν δρόμο να περάσουν [προσπαθούσαν να φτάσουν το συντομότερο εκεί που ήσαν συγκεκριμένα τα γυναικόπαιδα, για να τα αιχμαλωτίσουν] σκότωσαν πολλούς. Έπειτα έπαψαν να σκοτώνουν και αιχμαλώτισαν τους λοιπούς.
Στο Μοναστήρι των Φραγκισκανών Πατέρων βρίσκονταν ο S.E. Prov.r Geñl με τον S.r Geñl Zacco, και τους συνέλαβαν και τους οδήγησαν κατόπιν στον Βεζύρη. Ο Geñl Zacco ήταν πληγωμένος στο κεφάλι από μιά πέτρα που πετάχτηκε κατά την έκρηξη μιάς οβίδας πάνω στην αψίδα, κάτω από την οποία είχαν καταφύγει, και τα μολύβια (τα θραύσματα) (πέρασαν) πάνω από το κεφάλι του. Ο S.E. Prov. Geñl δεν έπαθε τίποτα.
Ναύπλιο, το παλιό τζαμί. Το τέμενος μετατράπηκε κατά τη διάρκεια της Β’ Ενετοκρατίας σε χριστιανικό ναό του ρωμαιοκαθολικού δόγματος, αφιερωμένο στον Άγιο Αντώνιο και κατά τον Λαμπρυνίδη, (Ναυπλία 130), παραχωρημένος στους Φραγκισκανούς Πατέρες. Κατά τη διάρκεια της Β’ Οθωμανικής περιόδου χρησιμοποιήθηκε εκ νέου ως μουσουλμανικό τέμενος. Μετά την Απελευθέρωση δικαστήριο, αλληλοδιδακτικό σχολείο, σήμερα λειτουργεί ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων και εκθέσεων. Η υδατογραφία είναι του βαυαρού αξιωματικού G. Haubenschmid που υπηρέτησε στην Ελλάδα κατά την οθωνική περίοδο.
Εγώ κατά τη διάρκεια όλων αυτών βρισκόμουν στην Ακροναυπλία και εκεί αιχμαλωτίστηκα από ένα Γενίτσαρο, που με οδήγησε στο (Τουρκικό) στρατόπεδο και με πούλησε σε άλλον για 50 ρεάλια. Πέρασα από χέρι σε χέρι και τελικά με πήρε ένας Τουρκαλβανός από αυτούς που θα πήγαιναν να ενωθούν με τα τμήματα του Πασά που βρίσκεται στη Γαστούνη και όπου, χάρις στο Θεό, βρήκα τη δυνατότητα να ελευθερωθώ και να καταλήξω εδώ.
Την Κυριακή, την ώρα που βρισκόμουν στο Στρατόπεδο, έμαθα ότι ο Βεζύρης έβγαλε μία διαταγή, ότι όποιος είχε στην κατοχή του σκλάβους, ώφειλε να τους παραδώσει στη διάθεσή του και όσους έφερναν τους πλήρωνε 30 ρεάλια τον καθένα, και σε ένα τόπο που είχε ετοιμάσει με τους στρατιώτες του εκεί γύρω, έβαλε και τους έκοψαν τα κεφάλια. Ο Τούρκος που με είχε συλλάβει με κρατούσε κρυμμένο και με οδήγησε μακριά από εκεί.
Τη Δευτέρα το πρωΐ, δεν γνωρίζω να πω αν συνεχίστηκε αυτή η ωμότητα. Γνωρίζω ότι τις γυναίκες και όλα τα παιδιά τα απάλλαξαν από αυτό το μαρτύριο (Flagello), και ακόμη ότι την ημέρα της κατάληψης, έκοψαν όλους τους γέρους και όσους δεν μπορούσαν να περπατήσουν γρήγορα.
Την ημέρα που οι Τούρκοι στερέωσαν το πόδι τους στον Περίβολο της Τανάλιας, πέθανε χτυπημένος από πυροβόλο όπλο στο στήθος ο συνταγματάρχης Διοικητής Cardosi και ο συνταγματάρχης La Salla, που ήταν και αυτός στο Παλαμήδι ως συνταγματάρχης και μηχανικός, παρέμενε εκεί ως αντικαταστάτης του Cardosi.
Την Τρίτη, αφού είχαν στερεώσει (οι Τούρκοι) την κατοχή τους στο Περίβολο της Τανάλιας, «εκάρφωσε» τα κανόνια, έτσι που να μη μπορούν πια να λειτουργήσουν, γιατί όταν οι εχθροί θα κατελάμβαναν αυτό το οχυρό, να μη μπορέσουν να τα αξιοποιήσουν. Αλλά κακά ερμηνευμένη από τους στρατιώτες και από τους Έλληνες του Παλαμηδίου αυτή η ενέργεια, έφτασε η πληροφορία στον Εξοχότατο Διοικητή, ο οποίος τον καθήρεσε από τη θέση του, διέταξε να τον συλλάβουν και να του απαγγείλουν κατηγορία.
Σε αντικατάστασή του απεστάλη ο συνταγματάρχης Medin βοηθούμενος από τον Ιππότη La Silua, μηχανικό. Ο συνταγματάρχης κατά τη διάρκεια της μεγάλης επίθεσης της Τανάλιας πληγώθηκε στο κεφάλι από βλήμα πυροβόλου όπλου και πέθανε. Αμέσως μόλις ο Ιπ. La Silua βρέθηκε πάνω στο Παλαμήδι, προσπάθησε να θέσει σε λειτουργία τα κανόνια, και άκουσα ακόμη ότι αποκαλύφτηκε προσυνεννόηση, (προδοσία). Τι απέγινε με τον συνταγματάρχη La Salla δεν γνωρίζω, αλλά άκουσα ότι από τη δίκη του δεν αποδείχτηκε η ενοχή του.
Ο (Τουρκικός) Στόλος δεν βοήθησε σ’ αυτή την περίσταση. Εκτός από το ότι προώθησε «παλάντρες» στην Καραθώνα, απ’ όπου έρριξε δύο οβίδες και όταν είδαν ότι δεν μπορούσαν να φτάσουν στο Φρούριο (Ναύπλιο), έσπευσαν να υποχωρήσουν. Τότε αξίωσαν οι ναύτες (Le-venti: πεζοναύτες) αυτού του Στόλου μερίδιο στη λεία, για το οποίο γεννήθηκε μεγάλη φιλονικία. Αλλά προσέφυγαν στον Βεζύρη ο οποίος αποφάσισε υπέρ εκείνων της ξηράς, λέγοντας ότι τέτοια ήταν και η πρόθεση του Μεγάλου Κυρίου και ότι για τους Λεβέντες είχε επιφυλάξει όλη τη λεία που είχε καταλάβει ο Στόλος του Καπετάν Πασά στη θάλασσα.
Την ώρα που απομακρυνόμουν από το στρατόπεδο είδα το Στόλο, και από τους Τούρκους με τους οποίους ήρθα στη Γαστούνη, άκουσα να λένε ότι ο Βεζύρης είχε την πρόθεση να επιτεθεί στη Μεθώνη όπου θα ωδηγούσαν και τον Στόλο.
Δεν ήταν μικρή η ζημιά που υπέστησαν οι Τούρκοι στο Παλαμήδι και πιστεύω ότι δεν σκοτώθηκαν περισσότεροι από 6000, αντίθετα με τους ελάχιστους δικούς μας. Καμιά από τις οβίδες τους δεν βρήκε το παραμικρό σπίτι, έτσι που όσοι είχαν καταφύγει σε μέρη όπου οι οβίδες δεν μπορούσαν να τους φθάσουν, ξαναγύρισαν κατά το μεγαλύτερο μέρος στα σπίτια τους.
Δεν μπορώ να κατονομάσω ποια διακεκριμένα πρόσωπα σκοτώθηκαν, με εξαίρεση τους προρρηθέντες συνταγματάρχες Cardosi και Medin και τον σεβασμιότατο αρχιεπίσκοπο Carlini, που τον είδα την ημέρα που κατελήφθη η πόλη πεσμένο πάνω στο δρόμο απέναντι από την είσοδο του σπιτιού του Πλανήτερου, παρετήρησα εν τω μεταξύ ότι από τον ίδιο δρόμο με ωδήγησαν έξω στο στρατόπεδο, και άκουσα ακόμη να λένε ότι μεταξύ εκείνων που αποκεφάλισε ο Βεζύρης ήταν και ο λογιστής (;) (Raggionato) Καλογεράς.
Τάκης Μαύρος
