Του Γιώργου Στείρη
Αναπληρωτή καθηγητή Φιλοσοφίας, ΕΚΠΑΣτις πρόσφατες δημοτικές εκλογές σημαντική μερίδα των ήδη υπηρετούντων δημάρχων (αντρών και κάποιων ελάχιστων γυναικών) επανεξελέγη. Ορισμένοι εξ αυτών για πολλοστή φορά, κάποιοι μάλιστα με ποσοστά που θα ζήλευε και ο Κιμ Γιονγκ Ουν.
Το γεγονός αυτό συνοδεύτηκε από διθυραμβικά σχόλια στον τύπο και αποδόθηκε στο έργο των δημάρχων και τη λαϊκή αποδοχή τους. Δεν θέλω να αμφισβητήσω ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και το γοητευτικό φεγγάρι έχει μια σκοτεινή πλευρά.
Αρχικά, η μακρόχρονη παραμονή ενός προσώπου στην εξουσία συνιστά από μόνη της πρόβλημα δημοκρατίας. Η ενός ανδρός αρχή, για οποιονδήποτε λόγο, δεν προσιδιάζει στη δημοκρατία, όπου απαιτείται η εναλλαγή προσώπων στη διακυβέρνηση. Οι Έλληνες είμαστε περήφανοι για την αρχαία ελληνική δημοκρατία, στην οποία όμως διασφαλιζόταν η εναλλαγή προσώπων στα κορυφαία αξιώματα. Επίσης, παρότι ως λαός δώσαμε πάμπολλους αγώνες για την εκδίωξη των μοναρχών από τη χώρα μας, δια της πλαγίας οδού επαναφέρουμε τη μοναρχία και το δεσποτισμό στην τοπική αυτοδιοίκηση. Ο Ανδρέας Παχατουρίδης, βαδίζοντας προς τα 21 χρόνια στη δημαρχία, μένει να συναγωνιστεί μόνο τον βασιλέα Γεώργιο Α’, ο οποίος παρέμεινε στον θρόνο επί 49 έτη. Ο Βενιζέλος, ο Παπανδρέου, ο Καραμανλής δεν διετέλεσαν τόσα έτη σε κορυφαία θέση εξουσίας.
Είναι γνωστό και αποδεδειγμένο από την ιστορική εμπειρία ότι η μακρόχρονη παραμονή ενός προσώπου στην εξουσία ευνοεί τη διαφθορά και την ευνοιοκρατία. Αυτές, με τη σειρά τους, γίνονται θεμέλια της μακρόχρονης πολιτικής κυριαρχίας, σε μια ιδιότυπη διαλεκτική σχέση.
Για να εξηγούμαι: στη διάρκεια της ελλαδικής κρίσης κατέρρευσε η εσωτερική αγορά, με αποτέλεσμα να στερέψει σχεδόν η ιδιωτική διαφήμιση, ένα βασικό έσοδο των τοπικών μέσων μαζικής ενημέρωσης και εχέγγυο της ελευθερίας τους. Σχεδόν αποκλειστική πηγή εσόδων τους κατέστη η διαφήμιση των δήμων και των δημοτικών επιχειρήσεων. Με άλλα λόγια, δίχως τα έσοδα αυτά δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά. Συνεπώς, είναι συνταγή επιβίωσης η αναπαραγωγή των μηνυμάτων της τοπικής εξουσίας και η μη άσκηση ελέγχου στα πεπραγμένα της. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις δημοτικές παρατάξεις έχουν δημιουργήσει δικά τους μέσα ενημέρωσης, τα οποία χρηματοδοτούνται αφανώς. Σε ακόμα χειρότερες, δημοσιογράφοι και στενότατοι συγγενείς τους διορίζονται ως έμμισθοι ειδικοί σύμβουλοι δημάρχων, δίχως να έχουν αναστείλει τη δραστηριότητά τους.
Μια άλλη πλευρά των σκοτεινών δικτύων εξουσίας στις τοπικές κοινωνίες αφορά τους τρόπους διαχείρισης μεγάλων χρηματικών ποσών από τους Δήμους. Στις τοπικές οικονομίες, που επίσης χειμάζονται από την κρίση, οι Δήμοι είναι ο τελευταίος μεγάλος καταναλωτής. Αγοράζουν προϊόντα εκατομμυρίων ευρώ και εκτελούν πολλά έργα. Αυτό καθαυτό το γεγονός δεν είναι πρόβλημα. Γίνεται όμως πρόβλημα δημοκρατίας όταν τεράστιο ποσοστό των δαπανών αυτών γίνεται με τη μέθοδο της απευθείας ανάθεσης, νόμιμη πρακτική για ποσά έως 24.800 ευρώ. Όποιος συνάπτει συμβάσεις με τον Δήμο επιβιώνει, οι υπόλοιποι επαγγελματίες αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα επιβίωσης. Για αυτό και πολλοί συναλλασσόμενοι με τους Δήμους εντάσσονται σε ψηφοδέλτια δημάρχων, ως ελάχιστη ανταπόδοση. Οι εκτός νυμφώνος λαμβάνουν το σαφές μήνυμα για το τι χρειάζεται να πράξουν, αν θέλουν και αυτοί κάποιου είδους σύμβαση με τον Δήμο.
Τέλος, οι προσλήψεις συμβασιούχων. Μετά τα μνημόνια οι προσλήψεις μόνιμου προσωπικού στην Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι σπανιότατες. Τα πολιτικά προβλήματα που δημιουργεί η εργασιακή ανασφάλεια στο Δημόσιο –κατ’ ουσία ομηρία- είχαν ορθά επισημανθεί από τον Ελ. Βενιζέλο, ήδη από το 1911. Επίσης, οι Δήμοι διαχειρίζονται αρκετά μεγάλα προγράμματα απασχόλησης ανέργων. Κατά συνέπεια, η επιβίωση μεγάλου αριθμού δημοτών εξαρτάται από τις διαθέσεις του δημάρχου και της πλειοψηφίας του. Ειδικά, σε μια αγορά εργασίας που δεν προσφέρει σχεδόν καμιά άλλη ευκαιρία απασχόλησης.
Χωρίς να θέλω να αμφισβητήσω το έργο των δημάρχων και το κριτήριο των συμπολιτών μας που τους επανεξέλεξαν για πολλοστή φορά, είναι, θεωρώ, σαφές ότι υπάρχει θεσμικό πρόβλημα. Αυτό μεγεθύνεται, αν αναλογιστούμε ότι κανένας πρωθυπουργός δεν παρέμεινε στην εξουσία όσο αρκετοί δήμαρχοι. Και κανείς βουλευτής δεν ανήκε στην κυβερνητική πλειοψηφία για τόσο μεγάλο χρόνο. Το πρόβλημα δημοκρατίας στους Δήμους είναι κοινή συνείδηση, αλλά η άτολμη θεσμική παρέμβαση Σκουρλέτη δεν το έλυσε. Χρειάζονται τολμηρότερες κινήσεις, όπως θέσπιση ορίων στην παραμονή αιρετών στο ίδιο αξίωμα και ύπαρξη ενιαίου ψηφοδελτίου για τους δημοτικούς συμβούλους. Ρυθμίσεις που ισχύουν ήδη σε προηγμένες χώρες.
Αρχικά, η μακρόχρονη παραμονή ενός προσώπου στην εξουσία συνιστά από μόνη της πρόβλημα δημοκρατίας. Η ενός ανδρός αρχή, για οποιονδήποτε λόγο, δεν προσιδιάζει στη δημοκρατία, όπου απαιτείται η εναλλαγή προσώπων στη διακυβέρνηση. Οι Έλληνες είμαστε περήφανοι για την αρχαία ελληνική δημοκρατία, στην οποία όμως διασφαλιζόταν η εναλλαγή προσώπων στα κορυφαία αξιώματα. Επίσης, παρότι ως λαός δώσαμε πάμπολλους αγώνες για την εκδίωξη των μοναρχών από τη χώρα μας, δια της πλαγίας οδού επαναφέρουμε τη μοναρχία και το δεσποτισμό στην τοπική αυτοδιοίκηση. Ο Ανδρέας Παχατουρίδης, βαδίζοντας προς τα 21 χρόνια στη δημαρχία, μένει να συναγωνιστεί μόνο τον βασιλέα Γεώργιο Α’, ο οποίος παρέμεινε στον θρόνο επί 49 έτη. Ο Βενιζέλος, ο Παπανδρέου, ο Καραμανλής δεν διετέλεσαν τόσα έτη σε κορυφαία θέση εξουσίας.
Είναι γνωστό και αποδεδειγμένο από την ιστορική εμπειρία ότι η μακρόχρονη παραμονή ενός προσώπου στην εξουσία ευνοεί τη διαφθορά και την ευνοιοκρατία. Αυτές, με τη σειρά τους, γίνονται θεμέλια της μακρόχρονης πολιτικής κυριαρχίας, σε μια ιδιότυπη διαλεκτική σχέση.
Για να εξηγούμαι: στη διάρκεια της ελλαδικής κρίσης κατέρρευσε η εσωτερική αγορά, με αποτέλεσμα να στερέψει σχεδόν η ιδιωτική διαφήμιση, ένα βασικό έσοδο των τοπικών μέσων μαζικής ενημέρωσης και εχέγγυο της ελευθερίας τους. Σχεδόν αποκλειστική πηγή εσόδων τους κατέστη η διαφήμιση των δήμων και των δημοτικών επιχειρήσεων. Με άλλα λόγια, δίχως τα έσοδα αυτά δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά. Συνεπώς, είναι συνταγή επιβίωσης η αναπαραγωγή των μηνυμάτων της τοπικής εξουσίας και η μη άσκηση ελέγχου στα πεπραγμένα της. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις δημοτικές παρατάξεις έχουν δημιουργήσει δικά τους μέσα ενημέρωσης, τα οποία χρηματοδοτούνται αφανώς. Σε ακόμα χειρότερες, δημοσιογράφοι και στενότατοι συγγενείς τους διορίζονται ως έμμισθοι ειδικοί σύμβουλοι δημάρχων, δίχως να έχουν αναστείλει τη δραστηριότητά τους.
Μια άλλη πλευρά των σκοτεινών δικτύων εξουσίας στις τοπικές κοινωνίες αφορά τους τρόπους διαχείρισης μεγάλων χρηματικών ποσών από τους Δήμους. Στις τοπικές οικονομίες, που επίσης χειμάζονται από την κρίση, οι Δήμοι είναι ο τελευταίος μεγάλος καταναλωτής. Αγοράζουν προϊόντα εκατομμυρίων ευρώ και εκτελούν πολλά έργα. Αυτό καθαυτό το γεγονός δεν είναι πρόβλημα. Γίνεται όμως πρόβλημα δημοκρατίας όταν τεράστιο ποσοστό των δαπανών αυτών γίνεται με τη μέθοδο της απευθείας ανάθεσης, νόμιμη πρακτική για ποσά έως 24.800 ευρώ. Όποιος συνάπτει συμβάσεις με τον Δήμο επιβιώνει, οι υπόλοιποι επαγγελματίες αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα επιβίωσης. Για αυτό και πολλοί συναλλασσόμενοι με τους Δήμους εντάσσονται σε ψηφοδέλτια δημάρχων, ως ελάχιστη ανταπόδοση. Οι εκτός νυμφώνος λαμβάνουν το σαφές μήνυμα για το τι χρειάζεται να πράξουν, αν θέλουν και αυτοί κάποιου είδους σύμβαση με τον Δήμο.
Τέλος, οι προσλήψεις συμβασιούχων. Μετά τα μνημόνια οι προσλήψεις μόνιμου προσωπικού στην Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι σπανιότατες. Τα πολιτικά προβλήματα που δημιουργεί η εργασιακή ανασφάλεια στο Δημόσιο –κατ’ ουσία ομηρία- είχαν ορθά επισημανθεί από τον Ελ. Βενιζέλο, ήδη από το 1911. Επίσης, οι Δήμοι διαχειρίζονται αρκετά μεγάλα προγράμματα απασχόλησης ανέργων. Κατά συνέπεια, η επιβίωση μεγάλου αριθμού δημοτών εξαρτάται από τις διαθέσεις του δημάρχου και της πλειοψηφίας του. Ειδικά, σε μια αγορά εργασίας που δεν προσφέρει σχεδόν καμιά άλλη ευκαιρία απασχόλησης.
Χωρίς να θέλω να αμφισβητήσω το έργο των δημάρχων και το κριτήριο των συμπολιτών μας που τους επανεξέλεξαν για πολλοστή φορά, είναι, θεωρώ, σαφές ότι υπάρχει θεσμικό πρόβλημα. Αυτό μεγεθύνεται, αν αναλογιστούμε ότι κανένας πρωθυπουργός δεν παρέμεινε στην εξουσία όσο αρκετοί δήμαρχοι. Και κανείς βουλευτής δεν ανήκε στην κυβερνητική πλειοψηφία για τόσο μεγάλο χρόνο. Το πρόβλημα δημοκρατίας στους Δήμους είναι κοινή συνείδηση, αλλά η άτολμη θεσμική παρέμβαση Σκουρλέτη δεν το έλυσε. Χρειάζονται τολμηρότερες κινήσεις, όπως θέσπιση ορίων στην παραμονή αιρετών στο ίδιο αξίωμα και ύπαρξη ενιαίου ψηφοδελτίου για τους δημοτικούς συμβούλους. Ρυθμίσεις που ισχύουν ήδη σε προηγμένες χώρες.
