Αν το ενδιαφέρον του προέδρου Τραμπ να αγοράσει τη Γροιλανδία συζητήθηκε πολύ τον τελευταίο καιρό, υπάρχει ένα άλλο, πολύ σοβαρότερο θέμα, στην Αρκτική: το σχέδιο της Ρωσίας να αποκτήσει τον έλεγχο του Βορείου Πόλου.
Το προπερασμένο Σάββατο, η Ρωσία εκτόξευσε από ένα υποβρύχιο κοντά στον Βόρειο Πόλο έναν πύραυλο ικανό να φέρει πυρηνικό όπλο. Πρόκειται για μια στρατηγική και σοβαρή κίνηση σε μια περιοχή που «θερμαίνεται» με πολλούς τρόπους.
Καθώς ο πάγος των θαλασσών εξακολουθεί να τήκεται για πρώτη φορά εδώ και πάνω από 100.000 χρόνια, διανοίγονται βραχύτερες οδοί ναυσιπλοϊας. Στην περιοχή της Αρκτικής υπάρχουν πολύτιμοι πόροι, όπως σπάνιες γαίες που χρειάζονται στη σύγχρονη ηλεκτρονική βιομηχανία, καθώς και σημαντικά αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου και αλιευτικός πλούτος.
Τα εδάφη των ωκεανών προσδιορίζονται κυρίως από τρεις παραμέτρους: γήινες μάζες, ρηχές παράπλευρες περιοχές όπως η υφαλοκρηπίδα και αποκλειστικές οικονομικές ζώνες που συνήθως εκτείνονται σε απόσταση 200 μιλίων από την ακτή. Το πρόβλημα ξεκινά όταν επικαλύπτονται αυτές οι γραμμές από διαφορετικές χώρες. Η Ρωσία, ο Καναδάς, οι ΗΠΑ (μέσω Αλάσκας), η Νορβηγία και η Δανία έχουν όλες νομικές διεκδικήσεις σε ένα κομμάτι της «πίτας» της Αρκτικής. Ενδιαφέρον για την περιοχή του Αρκτικού Ωκεανού έχει και η υπόλοιπη διεθνής κοινότητα.
Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι δυσκολίες σε ένα εχθρικό περιβάλλον, συγκροτήθηκε το 1996 το Αρκτικό Συμβούλιο και εκδόθηκε η Διακήρυξη της Οτάβα. Εκτός από τις πέντε χώρες που συνδέονται άμεσα με τον Βόρειο Πόλο, την ομάδα συμπληρώνουν η Φινλανδία, η Ισλανδία και η Σουηδία, ενώ συμμετέχουν επίσης εκπρόσωποι των ιθαγενών, χωρών που έχουν ρόλο παρατηρητή και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων.
Η Κίνα υποστηρίζει τον τελευταίο καιρό ότι είναι «χώρα της εγγύς Αρκτικής». Καθώς εκμεταλλεύεται ήδη τόπους εξόρυξης στη Γροιλανδία, ενδιαφέρεται κυρίως για πρόσβαση στους πόρους. Μπορεί όμως να θέλει να αποκτήσει και μια θέση στο τραπέζι, εκτοπίζοντας ενδεχομένως τις Ηνωμένες Πολιτείες (αυτό μπορεί να εξηγεί και το ενδιαφέρον του Τραμπ να αγοράσει τη Γροιλανδία).
Η Ρωσία, από την πλευρά της, υποστηρίζει εδώ και χρόνια ότι έχει δικαιώματα στον Βόρειο Πόλο. Η εκτόξευση του πυραύλου ήταν άλλος ένας τρόπος να εδραιώσει την κυριαρχία της. Τον Αύγουστο του 2007, η Ρωσία τοποθέτησε τη «σημαία» της στον βυθό του Βόρειου Πόλου. Και πριν από λίγους μήνες εγκατέστησε στην περιοχή ένα αντιπυραυλικό αμυντικό σύστημα. Εχει επίσης επεκτείνει και αναβαθμίσει τις στρατιωτικές της δυνατότητες στη βόρεια Σιβηρία.
Οι διεκδικήσεις της Ρωσίας βασίζονται σε αμφιλεγόμενα επιχειρήματα για τη σύνδεση της χώρας με τον Πόλο μέσω της μάλλον ρηχής υποθαλάσσιας Οροσειράς Λομονόσοφ. Είναι αμφίβολο αν οι κανόνες για τα κυριαρχικά όρια - που καθορίζονται από τη Συνθήκη του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας - δικαιώνουν αυτή τη διεκδίκηση. Αυτό που περιπλέκει τα πράγματα είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν υπογράψει τη συνθήκη εξαιτίας μικροπολιτικών αντιπαραθέσεων στη Γερουσία.
Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ρωσία θέλει να επανασχεδιάσει τα εδαφικά όρια της Αρκτικής. Αυτό που δεν είναι σαφές είναι πόσο πολύ θα επιμείνει. Η Ρωσία ήδη κυριαρχεί στον Αρκτικό Κύκλο, όπου έχει τα περισσότερα παγοθραυστικά και άλλα πλοία που πλέουν στην περιοχή.
Αυτό καθιστά την Αρκτική ένα επικίνδυνο παιχνίδι στρατηγικής. Φανταστείτε με τι θα μοιάζει ο κόσμος αν η Ρωσία καταλάβει τον Βόρειο Πόλο και κατασκευάσει εκεί ένα τεχνητό νησί.
Όλα τα έθνη έχουν συμφέρον στην «άνω Αρκτική» λόγω των επιπτώσεων στην παγκόσμια αλυσίδα της προσφοράς. Καθώς δεν υπάρχει ξηρά κοντά στον Βόρειο Πόλο, η κατάσταση είναι ιδιαιτέρως ρευστή. Γι΄ αυτό και οι ηγέτες πρέπει να δώσουν λύση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, όχι με πολεμικά πλοία και πυραύλους.
Είτε δει κανείς όλο αυτό ως παρτίδα σκακιού είτε ως μια επιθετική αρκούδα που θέλει να σηματοδοτήσει την περιοχή της, οι εξελίξεις στην Αρκτική αξίζουν την προσοχή της διεθνούς κοινότητας. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουν οι ΗΠΑ είναι να υπογράψουν τη συνθήκη για το δίκαιο της θάλασσας, ώστε να μπορέσουν στη συνέχεια να προβάλουν διεκδικήσεις στη διευρυμένη υφαλοκρηπίδα της Αρκτικής.
(*) Ο Τζον Ινγκλάντερ είναι ωκεανογράφος και συγγραφέας
(Πηγή: Washington Post)
