Στο μέσο της περιόδου της Μ. Τεσσαρακοστής έχουμε την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως. Το Συναξάρι της ημέρας αυτής αρχίζει ως εξής: «Επειδή διά της τεσσαρακονθημέρου Νηστείας τρόπον τινά και ημείς σταυρούμεθα, νεκρούμενοι από των παθών… προτίθεται ο τίμιος και ζωοποιός Σταυρός, ωσανεί αναψύχων και υποστηρίζων ημάς».
Ο Σταυρός του Χριστού, που προσκυνούμε την Κυριακή αυτή, δεν βρίσκεται μόνο στο μέσο της Μ. Τεσσαροκοστής, αλλά διατρέχει και ολόκληρη την περίοδό της· διατρέχει και ολόκληρη την περίοδο της ιστορίας της οικονομίας του Θεού για την σωτηρία των ανθρώπων. Ο σταυρός του Χριστού, λέει ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς που γιορτάσαμε την προηγούμενη Κυριακή, «προαναγγέλλονταν και προτυπώνονταν εκ γενεών αρχαίων, και κανείς ποτέ δεν συμφιλιώθηκε με τον Θεό χωρίς την δύναμη του σταυρού».
Ο Χριστιανός καλείται, αλλά και ταυτόχρονα αξιώνεται όχι μόνο να περάσει από τον σταυρό για να ζήσει την ανάσταση, αλλά και να ζήσει στον σταυρό την ανάσταση. Η δόξα του βρίσκεται στην πλήρη κένωσή του, που κάνει δυνατή και την φανέρωση της δόξας του Θεού. Ο Χριστός δοξάστηκε στον σταυρό, όπου και τελείωσε το έργο του Με τον σταυρό ανέστησε τον άνθρωπο· εκεί τον ελευθέρωσε κατακρίνοντας «την αμαρτίαν εν τη σαρκί».
Ο ιερέας, μετά το πέρας της Δοξολογίας, κατά τη διάρκεια που οι χοροί ψάλλουν το ασματικό Άγιος ο Θεός, εισοδεύει εξερχόμενος από τη βόρεια πύλη του ιερού, φέροντας πάνω από το κεφάλι τον Τίμιο Σταυρό πάνω σε δίσκο στολισμένο με άνθη, κυρίως βιολέτες και δεντρολίβανο, και με τρία αναμμένα κεριά, τα οποία συμβολίζουν την τριαδικότητα των υποστάσεων του Θεού. Όταν φτάσει στο μέσο του ναού, πλησιάζει το ευπρεπισμένο μικρό τραπέζι -«τετραπόδιο», όπως αναφέρεται στα ισχύοντα τυπικά, το περιέρχεται τρεις φορές και αφού σταθεί δυτικά από αυτό, στραμμένος προς την ανατολή, εκφωνεί «Σοφία ὁρθοὶ» και αποθέτει το δίσκο με τον Σταυρό σε αυτό. Στη συνέχεια θυμιάζει κυκλικά τρεις φορές τον Τίμιο Σταυρό, ψάλλοντας το τροπάριο «Σῶσον Κύριε τὸν λαόν σου», το οποίο και επαναλαμβάνουν οι χοροί των ψαλτών ανά μία. Προσκυνεί, ακολούθως, τρεις φορές τον Σταυρό, ψάλλοντας το τροπάριο «Τὸν Σταυρόν σου προσκυνοῦμεν Δέσποτα, καὶ τὴν ἁγίαν σου Ἀνάστασιν δοξάζομεν», το οποίο και επαναλαμβάνουν ομοίως οι χοροί. Ακολουθεί ο ασπασμός του από τον ιερέα και όλο το λαό, ενόσω οι χοροί ψάλλουν τα διατεταγμένα τροπάρια, ώσπου όλος ο λαός να προσκυνήσει τον Τίμιο Σταυρό, λαμβάνοντας ως ευλογία από το χέρι του ιερέα άνθη από τον δίσκο του Σταυρού.
Ο Σταυρός παραμένει προς προσκύνηση στο κέντρο του ναού έως και την Θ’ Ώρα της Παρασκευής της Δ’ Εβδομάδας των Νηστειών που ακολουθεί. Ο ιερέας, μετά την ανάγνωση της ευχής «Παναγία Τριάς, τὸ ὁμοούσιον κράτος» στο τέλος της Θ’ Ώρας, εξέρχεται από το ιερό, πλησιάζει τον Τίμιο Σταυρό στο μέσο του ναού, και αφού θυμιάσει και τον προσκυνήσει, επανεισάγει τον Σταυρό στο Ιερό Βήμα ευλογώντας με αυτόν το λαό, προπορευόμενου λαμπαδούχου με θυμιατό.
Ο σταυρός είναι, όπως διαπιστώνουμε, υπαρξιακά συνδεδεμένος με τον άνθρωπο, πολύ περισσότερο με το Χριστιανό. Για το λόγο αυτό κάνουμε το σημείο του σταυρού είτε μέσα στο ναό σε πολλά σημεία της λατρείας, είτε ιδιωτικά. Χωρίς ενδοιασμό πρέπει να κάνουμε το σημείο του σταυρού. Είναι και τρόπος ομολογίας της πίστεώς μας. Γι’ αυτό η Εκκλησία μας ψάλλει:
Σταυρός ο φύλαξ πάσης της οικουμένης,
Σταυρός η ωραιότης της Εκκλησίας,
Σταυρός βασιλέων το κραταίωμα,
Σταυρός πιστών το στήριγμα,
Σταυρός αγγέλων η δόξα και των δαιμόνων το τραύμα.
Οι ιδιαίτερες συγκυρίες που περνάει οι ανθρωπότητα το τελευταίο διάστημα μας καλούν όλους, είτε εντός του ναού, είτε στα σπίτια μας, να δυναμώσουμε την προσευχή μας ενώπιον του σταυρού του Κυρίου, έτσι ώστε να γευθούμε τη χαρά της Αναστάσεως μέσα στους ναούς μας.
