Του Μπάμπη Αντωνιάδη
Ας δούμε την τοπογραφία της περιοχής του πάρκου Κολοκοτρώνη στο Ναύπλιο τα χρόνια μετά την απελευθέρωση.
Η περιοχή ήταν εκτός των τειχών της πόλης. Βόρεια του σημερινού πάρκου, στη σύγχρονη οδό Πολυζωίδου, βρισκόταν η τάφρος των ανατολικών τειχών. Η έκταση δεν ήταν επίπεδη, όπως σήμερα. Στην όχθη της τάφρου υπήρχε ένα μεγάλο ανάχωμα ενώ η θάλασσα έφτανε σχεδόν έως τη σημερινή οδό Σιδηράς Μεραρχίας. (Φώτο 1 -2)
Ο προμαχώνας Dolfin ήταν βόρεια του πάρκου. Η περιοχή ήταν επίσης βαλτώδης. Σταδιακά, μετά την απελευθέρωση, διαμορφώνεται σε ένα μεγάλο άπλωμα, που χρησιμοποιείται από τον στρατό για γυμνάσια, αφού εκείνη την περίοδο, η πόλη είχε πολύ στρατό. Έτσι, η περιοχή ονομάζεται πλατεία Γυμνασίων ή Άρεως. (Φώτο 3 ) Η είσοδος και η έξοδος στην πόλη γίνεται από την Πύλη της ξηράς. Το μεγάλο πρόβλημα ήταν τα έλη (οι βάλτοι) καθώς, όπως αναφέρει ο τύπος της εποχής «τα έλη γεννούν πυρετούς». (φωτο )
Η πόλη άρχισε να αλλάζει όταν αποφάσισαν να γκρεμίσουν σταδιακά τα τείχη. Ξεκίνησαν το 1865 από τα τείχη της οδού Αμαλίας και τα επόμενα χρόνια, μέχρι το 1871, συνέχισαν με τα παραλιακά τείχη μέχρι τον προμαχώνα «Πέντε αδέλφια», αφήνοντας ανέπαφη την ενετική δεξαμενή στο ύψος της σημερινής πισίνας του Αμφιτρύωνα. Σταδιακά, μπαζώθηκε και η τάφρος αλλά τα ανατολικά τείχη (από τον προμαχώνα Grimani μέχρι τον χώρο του Α’ Δημοτικού) έμειναν στην θέση τους. Η Πύλη της Ξηράς εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο για την είσοδο και έξοδο της πόλης.
Η οριστική αλλαγή της τοπογραφίας στην περιοχή ήλθε με την κατεδάφιση των ανατολικών τειχών που ξεκίνησε το 1895, μετά από έγκριση του Χ. Τρικούπη.
Δέκα χρόνια πριν, το 1882, εισάγεται στη Βουλή το νομοσχέδιο για την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής της Πελοποννήσου. Το 1884 άρχισε η διαμόρφωση της περιοχής για την κατασκευή του σιδηροδρομικού σταθμού, με τη μεταφορά ποσοτήτων χωμάτων από την περιοχή της Πλατείας Άρεως για τις ανάγκες του σιδηρόδρομου. Το 1885 έχουν ολοκληρωθεί οι κτιριακές εγκαταστάσεις (κτίρια σταθμού, αποθήκες, υπόστεγα) και στα τέλη του χρόνου ο σιδηρόδρομος κάνει το πρώτο δοκιμαστικό ταξίδι του στο Ναύπλιο. (Φώτο 3)
Η οριστική αλλαγή της τοπογραφίας στην περιοχή ήλθε με την κατεδάφιση των ανατολικών τειχών που ξεκίνησε το 1895, μετά από έγκριση του Χ. Τρικούπη.
Δέκα χρόνια πριν, το 1882, εισάγεται στη Βουλή το νομοσχέδιο για την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής της Πελοποννήσου. Το 1884 άρχισε η διαμόρφωση της περιοχής για την κατασκευή του σιδηροδρομικού σταθμού, με τη μεταφορά ποσοτήτων χωμάτων από την περιοχή της Πλατείας Άρεως για τις ανάγκες του σιδηρόδρομου. Το 1885 έχουν ολοκληρωθεί οι κτιριακές εγκαταστάσεις (κτίρια σταθμού, αποθήκες, υπόστεγα) και στα τέλη του χρόνου ο σιδηρόδρομος κάνει το πρώτο δοκιμαστικό ταξίδι του στο Ναύπλιο. (Φώτο 3)
Το γκρέμισμα των τειχών και οι επιχώσεις που έγιναν διαμόρφωσαν σταδιακά τον χώρο βόρεια του πάρκου, από την οδό Σιδηράς Μεραρχίας μέχρι την οδό Μπουμπουλίνας.
Το 1877, ο δήμαρχος Επαμεινώντας Κωτσονόπουλος κατατεθεί πρόταση να ανεγερθεί στο Ναύπλιο ένας έφιππος ανδριάντας του Κολοκοτρώνη. Το 1889, έγινε η σύμβαση για την παραγγελία του ανδριάντα στον Λάζαρο Σώχο, μετά από διαγωνισμό που συμμετείχαν τέσσερεις γλύπτες (και μιλάμε για το 1889 μην πούμε τίποτα για το σήμερα ). Τα χρήματα για την κατασκευή μαζεύτηκαν με πανελλήνιο έρανο. Ο ανδριάντας ολοκληρώνεται και τον Νοέμβριο του 1895 το κιβώτιο με τον έφιππο Κολοκοτρώνη φτάνει στο Ναύπλιο με πλοίο από τον Πειραιά και αποθηκεύεται στο Οπλοστάσιο.
Και ενώ ο έφιππος ανδριάντας είναι στο Ναύπλιο, δεν έχει αποφασιστεί ακόμα ο χώρος που θα τοποθετηθεί. Ο δήμος Ναυπλίου δεν έχει λεφτά να κατασκευάσει τη μαρμάρινη βάση. Στον τοπικό τύπο αρχίζουν οι γκρίνιες. Ο δήμαρχος ασχολείται με το άγαλμα και δεν βλέπει ότι η πόλη είναι μέσα στη λάσπη, δεν έχει νερό, σχολείο αρρένων, αγορά κλπ.
Τον Ιούλιο του 1889, τρείς είναι οι προτάσεις για το που θα τοποθετηθεί ο ανδριάντας. (εφημερίδα ΑΡΓΟΛΙΣ)
1. Μπροστά από την Πύλη της Ξηράς
2. Στη σημερινή θέση, με το επιχείρημα του δημάρχου Δημητρίου Τερζάκη ότι η πόλη θα επεκταθεί προς αυτή την κατεύθυνση.
3. Στην περιοχή Κιούλ Τεπέ, όπου ήταν τα κτήματα του Κολοκοτρώνη και στην οποία ο ίδιος έχει χτίσει το εκκλησάκι των Αγ. Θεοδώρων. Την άποψη αυτή υποστηρίζει η εφημερίδα ΑΡΓΟΛΙΣ.
Για να αποφασιστεί ο χώρος της τοποθέτησης έρχεται με πλοίο αυθημερόν στο Ναύπλιο, τον Οκτώβριο του 1899, ο Αντιβασιλέας διάδοχος Κωνσταντίνος, μαζί με τον ναυπλιώτη εφέτη που υπηρετεί στη Κέρκυρα, Νικόλαο Κωστάκη, ο οποίος είχε αναλάβει να χρηματοδοτήσει την κατασκευή της βάσης του ανδριάντα. (εφημερίδα ΑΣΤΥ – ΕΜΠΡΟΣ)
Ο Αντιβασιλέας συμφώνησε για τον χώρο της σημερινής θέσης και όρισε μάλιστα τα εγκαίνια για τον Απρίλιο του 1900. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του Δημάρχου Δ.Τερζακη τριάντα χρόνια μετά ότι ο διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος επισκέφτηκε τα προτεινόμενα μέρη, συνοδευόμενος από πολύ κόσμο, «αλλά κατέληξε με αυταρχικότητα» να επιβάλει τη θέση που αυτός είχε προτείνει. (Φωτο 4)
Το 1877, ο δήμαρχος Επαμεινώντας Κωτσονόπουλος κατατεθεί πρόταση να ανεγερθεί στο Ναύπλιο ένας έφιππος ανδριάντας του Κολοκοτρώνη. Το 1889, έγινε η σύμβαση για την παραγγελία του ανδριάντα στον Λάζαρο Σώχο, μετά από διαγωνισμό που συμμετείχαν τέσσερεις γλύπτες (και μιλάμε για το 1889 μην πούμε τίποτα για το σήμερα ). Τα χρήματα για την κατασκευή μαζεύτηκαν με πανελλήνιο έρανο. Ο ανδριάντας ολοκληρώνεται και τον Νοέμβριο του 1895 το κιβώτιο με τον έφιππο Κολοκοτρώνη φτάνει στο Ναύπλιο με πλοίο από τον Πειραιά και αποθηκεύεται στο Οπλοστάσιο.
Και ενώ ο έφιππος ανδριάντας είναι στο Ναύπλιο, δεν έχει αποφασιστεί ακόμα ο χώρος που θα τοποθετηθεί. Ο δήμος Ναυπλίου δεν έχει λεφτά να κατασκευάσει τη μαρμάρινη βάση. Στον τοπικό τύπο αρχίζουν οι γκρίνιες. Ο δήμαρχος ασχολείται με το άγαλμα και δεν βλέπει ότι η πόλη είναι μέσα στη λάσπη, δεν έχει νερό, σχολείο αρρένων, αγορά κλπ.
Τον Ιούλιο του 1889, τρείς είναι οι προτάσεις για το που θα τοποθετηθεί ο ανδριάντας. (εφημερίδα ΑΡΓΟΛΙΣ)
1. Μπροστά από την Πύλη της Ξηράς
2. Στη σημερινή θέση, με το επιχείρημα του δημάρχου Δημητρίου Τερζάκη ότι η πόλη θα επεκταθεί προς αυτή την κατεύθυνση.
3. Στην περιοχή Κιούλ Τεπέ, όπου ήταν τα κτήματα του Κολοκοτρώνη και στην οποία ο ίδιος έχει χτίσει το εκκλησάκι των Αγ. Θεοδώρων. Την άποψη αυτή υποστηρίζει η εφημερίδα ΑΡΓΟΛΙΣ.
Για να αποφασιστεί ο χώρος της τοποθέτησης έρχεται με πλοίο αυθημερόν στο Ναύπλιο, τον Οκτώβριο του 1899, ο Αντιβασιλέας διάδοχος Κωνσταντίνος, μαζί με τον ναυπλιώτη εφέτη που υπηρετεί στη Κέρκυρα, Νικόλαο Κωστάκη, ο οποίος είχε αναλάβει να χρηματοδοτήσει την κατασκευή της βάσης του ανδριάντα. (εφημερίδα ΑΣΤΥ – ΕΜΠΡΟΣ)
Ο Αντιβασιλέας συμφώνησε για τον χώρο της σημερινής θέσης και όρισε μάλιστα τα εγκαίνια για τον Απρίλιο του 1900. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του Δημάρχου Δ.Τερζακη τριάντα χρόνια μετά ότι ο διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος επισκέφτηκε τα προτεινόμενα μέρη, συνοδευόμενος από πολύ κόσμο, «αλλά κατέληξε με αυταρχικότητα» να επιβάλει τη θέση που αυτός είχε προτείνει. (Φωτο 4)
Μην ξεχάσουμε να αναφέρουμε ότι στα τέλη του 1899 έχει αποφασιστεί να κατασκευαστεί το δικαστικό μέγαρο στον χώρο που είναι σήμερα.
Τον Μάρτιο του 1900 ξεκίνησε η τοποθέτηση της μαρμάρινης βάσης. Η καθυστέρηση της κατασκευής έφερε αναβολή και στα εγκαίνια. Την ίδια περίοδο, αλλάζει ο δημόσιος φωτισμός στην πόλη. Από φωτιστικά με πετρέλαιο περνάμε σε φωτισμό με λάμπες τύπου Αουερ*. Τοποθετήθηκαν δώδεκα φώτα στην Πλατεία Κολοκοτρώνη, σε σχέση με οκτώ που τοποθετήθηκαν στην πλατεία Συντάγματος.
Τον Μάρτιο του 1900 ξεκίνησε η τοποθέτηση της μαρμάρινης βάσης. Η καθυστέρηση της κατασκευής έφερε αναβολή και στα εγκαίνια. Την ίδια περίοδο, αλλάζει ο δημόσιος φωτισμός στην πόλη. Από φωτιστικά με πετρέλαιο περνάμε σε φωτισμό με λάμπες τύπου Αουερ*. Τοποθετήθηκαν δώδεκα φώτα στην Πλατεία Κολοκοτρώνη, σε σχέση με οκτώ που τοποθετήθηκαν στην πλατεία Συντάγματος.
Τελικά τα εγκαίνια ορίστηκαν και έγιναν στις 23 Απριλίου 1901 (ημέρα της εορτής του Βασιλιά Γεώργιου Α’). Η τελετή είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο. Πολλοί επίσημοι, ο βασιλιάς Γεώργιος Α’, ο πρωθυπουργός Θεοτόκης, ο επικεφαλής της αντιπολίτευσης Δηλιγιάννης, πολλοί βουλευτές, δήμαρχοι και χιλιάδες κόσμου. Σύμφωνα με μια εκτίμηση, στα εγκαίνια του έφιππου Κολοκοτρώνη ήρθε στο Ναύπλιο 25.000 κόσμος από την Αθήνα και όλη την Πελοπόννησο. Είναι το πρώτο έφιππο άγαλμα (1901) της νεοελληνικής γλυπτικής. Στις παράλληλες εκδηλώσεις των αποκαλυπτηρίων, μεγάλο ενδιαφέρον έχει η διοργάνωση στο Ναύπλιο (Τριανόν) του 1ου Γεωργικού Συνεδρίου. (Φωτο -5-6 )
Ας δούμε τώρα την περιγραφή της λεγόμενης Πλατείας Κολοκοτρώνη από έναν αθηναίο ανταποκριτή: «εν τω κέντρω αυτής μεγαλοπρεπέστατος υψούνται ο αποκαλυφθησόμενος ανδριάς αυτού, γύρωθεν του οποίου κηπος., περιέχων εκλεκτά άνθη, προσδίδει όντως ιδανικής όψιν. Προς το βόρειον μέρος της πλατείας της τοσούτον απλέτως δια 12 φανών ασετιλίνης φωτιζόμενης…»
Το πάρκο Κολοκοτρώνη έχει ήδη διαμορφωθεί με φυτεύσεις δένδρων περιμετρικά και νότια και κήπο με λουλούδια, παρά την ύπαρξη στο βόρειο τμήμα του προμαχώνα Dolfin.
Έχει ενδιαφέρον να δούμε το ευρύτερο πολιτικό κλίμα της εποχής, για να καταλάβουμε σε πόσο δύσκολες συνθήκες κατασκευάστηκε ο ανδριάντας του Κολοκοτρώνη. Τα χρήματα μαζεύτηκαν με πανελλήνιο έρανο σε μια περίοδο που έχει μεσολαβήσει η ταπεινωτική ήττα από τον πόλεμο του 1897 και η χρεωκοπία του κράτους, τον Δεκέμβριο του 1893. Σε μια ίδια περίοδο με την σημερινή κατάσταση στην ελληνική Οικονομία. Επιτήρηση με μνημόνια τρόικες ή θεσμούς που παρακολουθούν τα οικονομικά της χώρας.
Σε πολιτικό επίπεδο, είναι σαφής η προσπάθεια του βασιλιά Γεωργίου και του διαδόχου Κωνσταντίνου να βελτιώσουν την εικόνα του βασιλικού θεσμού και να επωφεληθούν από τη δυσαρέσκεια του κόσμου για τον κοινοβουλευτισμό, μετά την ήττα του 1897. Με πολιτικές πρωτοβουλίες προσπαθούν να κάνουν τη βασιλεία σημαντικό πολιτικό παράγοντα παρεμβάσεων. Στο πλαίσιο αυτό μπορεί να εντάσσεται και το ενδιαφέρον της βασιλικής οικογένειας ακόμα και για τον χώρο τοποθέτησης του ανδριάντα του Κολοκοτρώνη και έτσι ίσως εξηγείται η φράση του δημάρχου Τερζάκη για το διάδοχο Κωνσταντίνο «αλλά κατέληξε με αυταρχικότητα».
Τα αποκαλυπτήρια γίνονται τέσσερα χρόνια μετά την ήττα του 1897, μετά την πτώχευση και την επιτήρηση. Η τοποθέτηση του ανδριάντα είναι ένα καλό νέο για την κοινωνία και θέλει να συμμετέχει. Ίσως είναι ο λόγος για την παρουσία 25.000 πολιτών στα αποκαλυπτήρια.
* Η λάμπα Άουερ είναι λάμπα ασετιλίνης. Εκμεταλλεύεται το φως που εκπέμπεται από ένα μικρό δίχτυ υφαντικής ίνας, επενδυμένο με οξείδιο του θορίου, που πυρακτώνεται από τη φλόγα του αερίου. Ο εργολάβος Αριστ Τσάκωνας ανέλαβε με 5.500 δρχ να εγκαταστήσει 50 φανάρια ασετιλίνης στην πόλη του Ναυπλίου.
Το πάρκο Κολοκοτρώνη έχει ήδη διαμορφωθεί με φυτεύσεις δένδρων περιμετρικά και νότια και κήπο με λουλούδια, παρά την ύπαρξη στο βόρειο τμήμα του προμαχώνα Dolfin.
Έχει ενδιαφέρον να δούμε το ευρύτερο πολιτικό κλίμα της εποχής, για να καταλάβουμε σε πόσο δύσκολες συνθήκες κατασκευάστηκε ο ανδριάντας του Κολοκοτρώνη. Τα χρήματα μαζεύτηκαν με πανελλήνιο έρανο σε μια περίοδο που έχει μεσολαβήσει η ταπεινωτική ήττα από τον πόλεμο του 1897 και η χρεωκοπία του κράτους, τον Δεκέμβριο του 1893. Σε μια ίδια περίοδο με την σημερινή κατάσταση στην ελληνική Οικονομία. Επιτήρηση με μνημόνια τρόικες ή θεσμούς που παρακολουθούν τα οικονομικά της χώρας.
Σε πολιτικό επίπεδο, είναι σαφής η προσπάθεια του βασιλιά Γεωργίου και του διαδόχου Κωνσταντίνου να βελτιώσουν την εικόνα του βασιλικού θεσμού και να επωφεληθούν από τη δυσαρέσκεια του κόσμου για τον κοινοβουλευτισμό, μετά την ήττα του 1897. Με πολιτικές πρωτοβουλίες προσπαθούν να κάνουν τη βασιλεία σημαντικό πολιτικό παράγοντα παρεμβάσεων. Στο πλαίσιο αυτό μπορεί να εντάσσεται και το ενδιαφέρον της βασιλικής οικογένειας ακόμα και για τον χώρο τοποθέτησης του ανδριάντα του Κολοκοτρώνη και έτσι ίσως εξηγείται η φράση του δημάρχου Τερζάκη για το διάδοχο Κωνσταντίνο «αλλά κατέληξε με αυταρχικότητα».
Τα αποκαλυπτήρια γίνονται τέσσερα χρόνια μετά την ήττα του 1897, μετά την πτώχευση και την επιτήρηση. Η τοποθέτηση του ανδριάντα είναι ένα καλό νέο για την κοινωνία και θέλει να συμμετέχει. Ίσως είναι ο λόγος για την παρουσία 25.000 πολιτών στα αποκαλυπτήρια.
* Η λάμπα Άουερ είναι λάμπα ασετιλίνης. Εκμεταλλεύεται το φως που εκπέμπεται από ένα μικρό δίχτυ υφαντικής ίνας, επενδυμένο με οξείδιο του θορίου, που πυρακτώνεται από τη φλόγα του αερίου. Ο εργολάβος Αριστ Τσάκωνας ανέλαβε με 5.500 δρχ να εγκαταστήσει 50 φανάρια ασετιλίνης στην πόλη του Ναυπλίου.
