Ο Στρατής όλη του τη ζωή υπηρέτησε τη λογοτεχνία με πάθος. Η ειμαρμένη τα έφερε έτσι και ο κύκλος της λογοτεχνικής του πορείας έκλεισε με τη συνεργασία του με το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Harvard, του ίδιου Πανεπιστημίου στο οποίο προσέφερε τα πιο δημιουργικά χρόνια της ζωής του, ενώ η σχέση του με τον Διευθυντή του Κέντρου, Gregory Nagy, πηγαίνει πίσω στη δεκαετία του 1970.
Ο Στρατής Χαβιαράς γεννήθηκε το 1935 στη Νέα Κίο Αργολίδας, γόνος προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Από την πρώιμη εφηβεία του και για τα επόμενα 20 χρόνια δουλεύει σε οικοδομές. Την ίδια περίοδο, ο διακεκριμένος φιλόλογος και μεταφραστής Κίμωνας Φράιερ, αναγνωρίζει το γνήσιο λογοτεχνικό του ταλέντο και τον προσκαλεί το 1958 στην Αμερική να εργαστεί μαζί του. Ενώ παράλληλα σπουδάζει Μηχανολογικό Σχέδιο, μαθητεύει δίπλα στον Φράιερ και γίνεται βοηθός του στη μετάφραση της Οδύσσειας και της Ασκητικής του Καζαντζάκη. Φροντίζει επίσης για τη δακτυλογράφηση της εκτεταμένης αλληλογραφίας μεταξύ Καζαντζάκη και Φράιερ.
Επιστρέφει στην Ελλάδα αφότου λήγει η άδεια παραμονής του και εργάζεται πάνω στο μηχανολογικό σχέδιο. Το πάθος του για τη γραφή παραμένει ασίγαστο, εκδίδοντας ακολούθως τις πρώτες του συλλογές ποίησης. Το 1967 παντρεύεται την Αμερικανίδα Gail Flynn και μεταναστεύει στην Αμερική. Ξεκινά να γράφει μόνο στα αγγλικά, εκδίδοντας την τελευταία του συλλογή στα ελληνικά, το 1972 (Νεκροφάνεια, Κέδρος).
Πιάνει δουλειά στο Πανεπιστήμιο Harvard στην αρχή ως απλός υπάλληλος στη βιβλιοθήκη Widener. Σπουδάζει Αγγλική Λογοτεχνία και προχωρά σε μεταπτυχιακές σπουδές στη Δημιουργική Γραφή στο κολλέγιο Goddard του Βερμόντ ενώ παρακολουθεί ταυτόχρονα νυχτερινά μαθήματα Λογοτεχνίας και Ιστορίας, στο Division of Continuing Education, και σεμινάρια στα θερινά προγράμματα του Harvard. Ιδρύει και επιμελείται το σημαντικό περιοδικό ποίησης Arion’s Dolphin. Εν τω μεταξύ συνεχώς αναβαθμίζεται στη δουλειά του και από το 1974 διευθύνει την Αίθουσα Ποίησης George Edward Woodberry Poetry Room αλλά και τη μικρότερη βιβλιοθήκη Henry Weston Farnsworth Room, εξειδικευμένες συλλογές στη βιβλιοθήκη Lamont, του Πανεπιστημίου Harvard. Έχοντας πάθος για τη λογοτεχνία, συνεχίζει να γράφει. Το 1986 εκδίδει ένα νέο λογοτεχνικό περιοδικό, το Erato, το οποίο μετεξελίχθηκε σε Harvard Book Review Erato. Αργότερα, το 1990, με την υποστήριξη του Michael Shinagel, Κοσμήτορα του Division of Continuing Education, ξεκινά την προετοιμασία μίας εμπλουτισμένης έκδοσης του περιοδικού που μετονομάζεται σε Harvard Review και κυκλοφορεί το 1992. Το Harvard Review αναδεικνύεται ως πρωτοποριακό λογοτεχνικό περιοδικό του αγγλόφωνου κόσμου.
Το έργο του στην Αίθουσα Ποίησης του Harvard και το περιοδικό Harvard Review είναι σημαντική παρακαταθήκη που αφήνει στο Πανεπιστήμιο και τη λογοτεχνία. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέσα από τα τεύχη του Harvard Review κάνει γνωστούς και Έλληνες συγγραφείς στον αγγλόφωνο κόσμο με μεταφράσεις και κριτικές βιβλιοπαρουσιάσεις έργων τους. Λαμβάνει το PEN New England Award ως αναγνώριση της ανιδιοτελούς προσφοράς του προς τους ομοτέχνούς του και την προώθηση της ποίησης. Τα μυθιστορήματά του Όταν τραγουδούσαν τα δέντρα (Notable Book της Αμερικάνικης Ένωσης Βιβλιοθηκών – ALA και βραχεία λίστα National Books Awards) και Τα ηρωικά χρόνια, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Simon & Schuster λαμβάνοντας εξαιρετικές κριτικές και μεταφράζονται σε πολλές γλώσσες. Το 1984 ξεκινά να διδάσκει εργαστήρια της τέχνης του γραπτού λόγου σε θερινά προγράμματα του Harvard. Ποιήματά του, διηγήματα, μεταφράσεις, συνεντεύξεις και άρθρα του, καθώς και κριτική αξιολόγηση του έργου του δημοσιεύονται σε πολλά αξιόλογα αμερικανικά και ευρωπαϊκά λογοτεχνικά περιοδικά και τον Τύπο.
Το 2000, με τη συνταξιοδότησή του από το Harvard, ο καρδιακός του φίλος και νομπελίστας ποιητής Seamus Heaney, καθηγητές του Harvard, και διακεκριμένοι ποιητές και λογοτέχνες, οργανώνουν μια εκδήλωση προς τιμήν του και παράλληλα ο Seamus Heaney εγκαινιάζει μια ετήσια σειρά διαλέξεων με τίτλο “Stratis Haviaras Lecture” στο Harvard. Σταδιακά επιστρέφει στην Ελλάδα, αλλά συνεχίζει τη διδασκαλία σε εργαστήρια της τέχνης του γραπτού λόγου σε θερινό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου. Ξεκινάει τη συνεργασία του με το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών στην Ουάσιγκτον DC το 2007 και οι εκδόσεις του CHS Hellenic Studies Series, εκδίδουν το Canon, μια μετάφραση ποίησης του Κ. Π. Καβάφη από τον Στρατή Χαβιαρά. Ο Heaney γράφει το προλογικό σημείωμα για αυτή την έκδοση.
Το 2008 επιστρέφει μόνιμα στην Ελλάδα και τη συγγραφή στην ελληνική γλώσσα. Ουσιαστικά, ξεκινά νέο κεφάλαιο στη ζωή του. «Η Αμερική μου έδωσε τον καλύτερο εαυτό της, όπως κι εγώ της έδωσα τον καλύτερο εαυτό μου. Είμαστε πάτσι. Ένιωσα ότι έπρεπε να επιστρέψω στην Ελλάδα», έλεγε. Δημιουργεί με επιτυχία τα εργαστήρια τέχνης του γραπτού λόγου στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης, Λογοτεχνίας και Επιστημών του Ανθρώπου (ΕΚΕΜΕΛ), του οποίου υπήρξε πρόεδρος το 2001, και στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ). Διατελεί αντιπρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων και από το 2013 μέλος της συντακτικής επιτροπής του ηλεκτρονικού περιοδικού για το βιβλίο και τις τέχνες Ο Αναγνώστης, που το 2019 του απονέμει τιμητική διάκριση. Δημοσιεύει νέα του ποιήματα και μεταφράσεις ποιημάτων στο περιοδικό ποίησης Τα Ποιητικά. Δημοσιεύει επίσης μικρά διηγήματα, καθώς και memoirs από τους ανθρώπους που γνώρισε στη διάρκεια της μακρόχρονης πορείας του κυρίως στο ηλεκτρονικό περιοδικό Ο Αναγνώστης, αλλά και σε άλλα ελληνικά λογοτεχνικά περιοδικά.
Το 2014 εκδίδει το τελευταίο έργο του, την Άχνα, «ίσως το πιο σημαντικό μου, ένα έργο – αντίδωρο στον τόπο που πρωτοαντίκρυσα το φως και το σκοτάδι» όπως έλεγε.
Από το 2015 σε συνεργασία με το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Ελλάδος του Πανεπιστημίου Harvard, συνεχίζει να βοηθάει δεκάδες νέους συγγραφείς στα πρώτα τους βήματα, εγκαινιάζοντας μία ακόμη δραστηριότητα του ΚΕΣ, τα Εργαστήρια, η οποία επεκτάθηκε σε περισσότερα αντικείμενα της τέχνης του λόγου τα επόμενα χρόνια. Επιπλέον, έκανε την τελική επιμέλεια της μετάφρασης της Ματίνας Γκόγκα (από Αγγλικά σε Ελληνικά) ποιημάτων βραβευμένων ποιητών από τη Μεγάλη Βρετανία. Το Κέντρο στο πλαίσιο του Προγράμματος Michael Marks Charitable Trust, Poets in Residence Program in Greece, φιλοξενεί κάθε χρόνο τους βραβευμένους αυτούς ποιητές διοργανώνοντας, μεταξύ άλλων, και ποιητική συνάντησή τους με ντόπιους Έλληνες ποιητές.
Ο Στρατής Χαβιαράς όλη του τη ζωή αγωνίστηκε με πάθος για αυτά που λαχταρούσε η ψυχή του. Δοσμένος στην τέχνη της γραφής, ήταν ένας ακάματος, χαρισματικός τεχνίτης του λόγου. Συγγραφέας, ποιητής, μεταφραστής, και συνάμα γενναιόδωρος και ανιδιοτελής δάσκαλος, με απίστευτη ψυχολογική διεισδυτικότητα, γνησιότητα, λυρισμό, χιούμορ, αισθητική αρτιότητα, ευαισθησία. Μετουσιώνει με τη γραφή του το «σκοτάδι», το «τραύμα», ή το μικρό κι ασήμαντο, σε φως, τέχνη κι ομορφιά. Πολύ εύστοχα η Annie Dillard έγραψε στη κριτική του βιβλίου του Τα ηρωικά χρόνια πως καταφέρνει στο έργο του να συνθέτει «ομορφιά και σκληρότητα, λιτότητα και σοφία», «η γραφή του λιτή, άμεση, διέπεται από μια μυθική δύναμη».
Θα λείψει η οξύνοια, το χιούμορ, η ευγένεια της ψυχής του, η γενναιοδωρία, η ενσυναίσθηση, η καλοσύνη, η αστείρευτη έμπνευσή του, καθετί από την πολυσχιδή, ιδιαίτερη προσωπικότητά του. Όπως χαρακτηριστικά έλεγαν οι μαθητές του στα εργαστήρια της τέχνης του πεζού λόγου του Κέντρου, στους οποίους πάντα διέθετε παραπάνω χρόνο κι ενέργεια για να τους ακούσει, να μιλήσει μαζί τους «κρεμόμαστε από τα χείλη του… αυτός ο άνθρωπος, πέρα από μάθημα γραφής, μας κάνει μαθήματα ζωής».
Τιμή να συνεργαστούμε μαζί του και στόχος όλων όσοι τον γνώρισαν να διαφυλάξουν, να αναδείξουν και να συνεχίσουν την κληρονομιά που άφησε.
