Η αρχαιοβοτανική έρευνα απανθρακωμένων γιγάρτων (κουκουτσιών) αμπέλου, που υλοποιήθηκε σε εργαστήρια της Ελλάδας και της Γαλλίας, ανατρέπει τις απόψεις που επικρατούσαν μέχρι σήμερα για την αρχή της αμπελοκαλλιέργειας στην Ελλάδα. Τα νέα στοιχεία προέκυψαν από την έρευνα στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος PlantCult, το οποίο υλοποιεί ο Τομέας Αρχαιολογίας του ΑΠΘ και δημοσιεύθηκαν σε δύο επιστημονικά άρθρα στα περιοδικά «Vegetation History and Archaeobotany» και «Journal of Archaeological Science».
Πιο συγκεκριμένα, τα αποτελέσματα της έρευνας της ομάδας του PlantCult, που διευθύνει η καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Σουλτάνα-Μαρία Βαλαμώτη, δείχνουν μια συνεχή πορεία από γενικευμένη κατανάλωση και μια μορφή διαχείρισης/καλλιέργειας τοπικών πληθυσμών άγριων φυτών κατά την 5η χιλιετία μέχρι την καλλιέργεια πλήρως εξημερωμένων τύπων από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού στο δεύτερο μισό της 2ης χιλιετίας π.Χ. και μετά. Η μετάβαση από τα μορφολογικά άγρια στα μορφολογικά εξημερωμένα γίγαρτα έγινε κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού (1900-1700 π.Χ.), ωστόσο είναι πιθανή μια διαδικασία εξημέρωσης ήδη από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3200-2100 π.Χ.).
Οι αναλύσεις των γιγάρτων έγιναν σε πρώτο στάδιο στο Εργαστήριο Διεπιστημονικής Αρχαιολογικής Έρευνας του ΑΠΘ (ΕΔΑΕ/LIRA) και στο Εργαστήριο του PlantCult στο ΚΕΔΕΚ του ΑΠΘ από τη μεταδιδακτορική ερευνήτρια του ΑΠΘ Δρα Clémence Pagnoux. Στη συνέχεια αναλύθηκαν από την ίδια ερευνήτρια με στατιστικές μεθόδους μορφομετρικής ανάλυσης στο εργαστήριο του Montpellier με την επίβλεψη των Καθηγητών Jean Frederic Terral και Laurent Bouby.
«Τι έδειξαν τα 2.223 προϊστορικά κουκούτσια σταφυλιών»
Τα πρώιμα ευρήματα από τη Νεολιθική καθώς και ένα πλήθος άλλων καταλοίπων από την προϊστορική Ελλάδα αποτελούν μια πρόσκληση και πρόκληση για τη διερεύνηση της καταγωγής της καλλιέργειας της αμπέλου στην περιοχή του Αιγαίου και της νοτιοανατολικής Ευρώπης γενικότερα.
Με στόχο την καλύτερη κατανόηση του ζητήματος αυτού, αναλύθηκε ένας μεγάλος αριθμός αρχαιολογικών καταλοίπων γιγάρτων της αμπέλου. Συνολικά 2.223 αρχαιολογικά γίγαρτα από 11 θέσεις, που βρίσκονται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας και χρονολογούνται από τη Νεότερη Νεολιθική (περίπου 4.500-4.000 π.Χ.) μέχρι τα αρχαϊκά χρόνια (7ος αιώνας π.Χ.) μελετήθηκαν για τις ανάγκες της έρευνας.
Τα γίγαρτα αυτά έχουν διατηρηθεί στις αρχαιολογικές αποθέσεις κυρίως μέσω της απανθράκωσης αλλά και με τη διατήρηση σε υγρές αναερόβιες συνθήκες.
Το σχήμα του γιγάρτου παρέχει ασφαλή κριτήρια για τη διάκριση της άγριας αμπέλου από την εξημερωμένη. Επιπλέον, βοηθά στην αναγνώριση μορφοτύπων, δηλαδή αρχαίων ποικιλιών ή ομάδων ποικιλιών που μοιράζονται μορφολογικά χαρακτηριστικά. Μέσα από τη σύγκριση της μορφολογίας των αρχαίων γιγάρτων με αυτά των σύγχρονων ποικιλιών, η ερευνητική ομάδα κατάφερε να διακρίνει κατάλοιπα άγριας και εξημερωμένης αμπέλου καθώς και πολλούς τύπους που πλησιάζουν σε σύγχρονες ποικιλίες.
Το πρόγραμμα PlantCult (2016-2021) ερευνά τους πολιτισμούς της διατροφής στην προϊστορική Ευρώπη με βάση τα φυτικά συστατικά της. Πιο συγκεκριμένα, εξετάζει τρόφιμα από δημητριακά, όσπρια και φρούτα με βάση τα αρχαιολογικά τους κατάλοιπα από θέσεις της Ευρώπης, από το Αιγαίο ως την Κεντρική Ευρώπη (Γερμανία/Ελβετία/Αυστρία). Η υλοποίησή του γίνεται στο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας και Καινοτομίας του ΑΠΘ (ΚΕΔΕΚ-CIRI) και στο Εργαστήριο Διεπιστημονικής Έρευνας του Τομέα Αρχαιολογίας του ΑΠΘ (ΕΔΑΕ/LIRA). Στο έργο συμμετέχουν, επίσης, τρεις εταίροι: το Πανεπιστήμιο της Βασιλείας (UNIBAS, Ferran Antolin και Stefi Jacomet), το Πανεπιστήμιο του Hohenheim στη Γερμανία (UHOH, Hans-Peter Stika) και η Ακαδημία Επιστημών της Βιέννης (OEAW, Andreas Heiss).
.webp "ΑΡΓΟΛΙΚΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ")