Του Τόλη Κοϊνη
Σίγουρα, μπουχτίσατε σημαιούλες και αναπαραγωγή των ζωγραφιών του Φον Ές, του Βρυζάκη και της εικονογράφησης των ωραίων παιδικών βιβλίων των εκδόσεων Στρατίκη. Προτίμησα μια ξεχασμένη ταμπέλα… σε ένα δρομάκι της Πρόνοιας.
Η πρώτη παράλληλος προς την οδό 25ης Μαρτίου ονομάζεται Μοσχονησιώτου (Ο Μοσχονησιώτης είναι πρωτόκλιτο και οι καθαρευουσιάνοι μιας παλιάς εποχής τον μετέτρεψαν έτσι στην γενική). Βρήκα μόνο δύο τέτοιες ταμπελίτσες. Στα σπίτια φαίνεται μετά την ανακαίνιση ή την εκ νέου κατασκευή τους ξήλωσαν τις παλιές οδονυμικές πινακίδες και κανένας δεν ενδιαφέρθηκε να τοποθετήσει νέες.
Σίγουρα, έχετε επίσης συνηθίσει αυτές τις μέρες είτε παραληρούντες με εθνικιστικούς πομφόλυγες τύπους, είτε δήθεν μορφωμένους που καταναλώνουν χώρο να καταγγέλλουν «εθνικούς μύθους»… ως ένδειξη προοδευτικότητας…
Η ιστορία, δυστυχώς για όλους αυτούς είναι μια συνεχής συνάρτηση του χρόνου, είναι μια σειρά συγκεκριμένων γεγονότων που οδηγεί σε κορυφώσεις…
Η 25η Μαρτίου είναι μια κορύφωση. Είχε κατ αρχήν ορισθεί από την Φιλική Εταιρεία ως η ημέρα έκρηξης της Επανάστασης στη Νότια Ελλάδα, ως αντιπερισπασμός της καθόδου του Αλεξάνδρου Υψηλάντη. Βρήκε διστακτικούς τους περισσότερους. Χρειάστηκε η σχεδόν προβοκατόρικη διαγωγή του Παπαφλέσσα… Γι αυτό λίγα μέρη είχαν ξεσηκωθεί πριν από τις 25 Μαρτίου (Μάνη, Κυνουρία, Καλάβρυτα). Το δεκαπενθήμερο που ακολούθησε (μέχρι το Πάσχα, που έπεσε εκείνη την χρονιά στις 10 Απριλίου) είχε ξεσηκωθεί όλη η Νότια Ελλάδα και τα περισσότερα νησιά.
Εκτός σχεδιασμού της εξέγερσης είχαν απομείνει η Θράκη, η Μικρά Ασία, ο Πόντος και η Κύπρος. Είχαν συμβάλλει μεν στην προετοιμασία του αγώνα, αλλά το σχέδιο που είχε εκπονηθεί δεν είχε προβλέψει κάτι για αυτούς. Αυτό ήταν ολέθριο λάθος. Οι πρώτοι που το πλήρωσαν ήταν οι Κυδωνιείς…
Ποιοι ήταν αυτοί; Ίσως εκείνη την εποχή να ήταν η μεγαλύτερη Ελληνική πόλη (μετά την πόλη). 30.000 κατοίκους, αμιγώς Έλληνες χριστιανούς. Άρχισε να συνοικείται περί το 1570 (όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν και τα τελευταία Φραγκοκρατούμενα Ελληνικά νησιά), από Μυτηλινιούς. Μετά το 1700 εξελίχθηκε σε μεγάλο εμπορικό κέντρο (ελαιουργεία, σαπωνοποιία και ναυτιλία). Σύμφωνα με τον αείμνηστο Θεοδ. Γιαννακόπουλο (στην τελευταία του διάλεξη στο Ναύπλιο που είχε οργανώσει ο «Παλαμήδης») μετά το 1715, πολλοί Ναυπλιείς κατέφυγαν εκεί, όπου ο τοπικός πασάς της Περγάμου επέτρεψε εγκατάστασή τους.
Η εμπορική και οικονομική ακμή έφερε και την πολιτιστική ανάπτυξη. Ένα Ελληνικό σχολείο. Το πρώτο που διδάχθηκαν τα Μαθηματικά και οι Φυσικές Επιστήμες. Μούτρωσαν οι συντηρητικοί κληρικοί και οι συνακολουθούντες αυτούς λογιότατοι. Όμως το σχολείο των Κυδωνιών απέκτησε φήμη στα πέρατα του Ελληνισμού.
Ήταν μια ανεπτυγμένη αστική κοινωνία… Δεν είχε ούτε τους κλέφτες ούτε τους κουρσάρους, που θα μπορούσαν να ηγηθούν ένοπλου αγώνα. Μια ειρηνική κοινωνία. Οι Τούρκοι της γύρω περιοχής, μόλις έμαθαν για την Επανάσταση, μαζεύτηκαν 4.000 οπλοφόροι στα περίχωρα, με το πρόσχημα ότι θα έρχονταν να πολεμήσουν στην Πελοπόννησο. Ήταν βέβαιο ότι ο στόχος τους ήταν η εθνοκάθαρση, το ολοκαύτωμα των Κυδωνιέων. Προσπάθησαν οι πρόκριτοι να έρθουν σε διαπραγματεύσεις… Μάταια.
Εμφανίσθηκε στα παράλια της περιοχής ο στόλος του Σουλτάνου, ο «Ανίκητος». Εμφανίσθηκαν όμως και τα Ελληνικά καράβια υπό τον Τομπάζη. Κι ανάμεσα στους καπεταναίους πετάχτηκε και ο Πατατούκος και έριξε την ιδέα: Τα καράβια είναι από ξύλο και καίγονται με πυρπολικά («ηφαίστεια» τα έλεγαν οι καθαρολόγοι ιστορικοί, μπουρλότα τα είπε ο λαός)… Και με ένα τέτοιο ο Παπανικολής τίναξε απέναντι από τις Κυδωνίες ένα μεγάλο δίκροτο των Οθωμανών… Τότε οι Τούρκοι έγιναν… Τούρκοι και όρμησαν στους άμαχους Κυδωνιείς. Κατέκαψαν όλα τα σπίτια και άρχισαν τις σφαγές… Οι Ψαριανοί πλησίασαν με τα καράβια τους, αποβίβασαν ένα «άγημα» απέκρουσαν τους Τούρκους, έφτιαξαν μια ζώνη ασφαλείας και μπάρκαραν στα Ελληνικά πλοία τους πρόσφυγες.
Από τους πρόσφυγες αυτούς οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στα νησιά… ένας μεγάλος αριθμός ήρθε και στην Αργολίδα.
Από αυτούς, που μπορούμε να εντοπίσουμε, είναι η οικογένεια Τόμπρα (του μεγάλου τυπογράφου, που τόσα πρόσφερε με την τέχνη του), η οικογένεια Ευστρατίου ή Καρβοκύρη (με δικό τους πλοίο ήρθε ο Δημ. Υψηλάντης στην Ελλάδα), η θρυλική Πανωραία που έμεινε στην ιστορία ως η Ψωροκώσταινα και ο Μοσχονησιώτης (ο πατέρας Νικολός και ο γιος Μήτρος, τουλάχιστον). Όσοι ήταν ικανοί για πόλεμο στρατεύθηκαν κάτω από την σημαία του Στάϊκου Σταϊκόπουλου.
Το καλοκαίρι του 1822, όταν έγινε η επιδρομή του Δράμαλη στην Αργολίδα, δέχτηκαν οι Κυδωνιείς μια άνανδρη και γελοία επίθεση. Οι Μανιάτες λεηλάτησαν τις περιουσίες των Κυδωνιέων της Αργολίδας!!! Είχαν έρθει για να λεηλατήσουν τους Τούρκους του Ναυπλίου και προτίμησαν να αρπάξουν τα λιγοστά πράγματα των ομοεθνών τους. Ο Κολοκοτρώνης τους χαρακτήρισε εξ αιτίας αυτού του γεγονότος «κακαβούλια». (Ως γνωστόν οι Μανιάτες δεν πολέμησαν στα Δερβενάκια, είχαν κάτσει στους Μύλους ή είχαν φύγει στα χωριά τους).
Μετά τη νίλα του Δράμαλη συνεχίστηκε η πολιορκία του Ναυπλίου. Το Βράδυ της 29 προς 30 Νοεμβρίου, ο Σταϊκόπουλος πλησίασε τα τείχη. Ένας καλόγερος και ένας βιολιτζής στερέωσαν την σκάλα… λένε πως εκείνη τη στιγμή ο Στάϊκος έβγαλε έναν λόγο (μου φαίνεται εντελώς μούφα)… Την σκάλα την κράτησε ένας πατέρας και την ανέβηκε ξυπόλητος ο γιος του, με το μαχαίρι στα δόντια. Σε λίγο έκανε το σήμα… Ο δρόμος ήταν ελεύθερος… και στην δεύτερη τάπια πάλι το ίδιο σκηνικό… ο πατέρας βοηθούσε τον γιό… Ο γιός, Δημήτριος Μοσχονησιώτης του Νικολάου, έγραψε εκείνο το βράδυ ιστορία…
Ο Σταϊκόπουλος του έδωσε μια … «βεβαίωση» και του υποσχέθηκε μεγάλο μερίδιο από τα λάφυρα… Το τί έλαβε, το μαθαίνουμε από μια αίτηση (πρωτοκολλημένη κλπ.) τον Απρίλιο του 1825, την υπογράφη ανορθόγραφα ο Δημ. Μοσχονησιώτης. Ήταν οι μέρες που είχε η Κυβέρνηση εισπράξει το Εγγλέζικο δάνειο και ζητούσε και αυτός κάτι…
Ο Λαμπρυνίδης γράφει πως έγινε φρούραρχος στην τάπια του Μόσχου… Από την αίτησή του, ούτε από πουθενά αλλού προκύπτει κάτι τέτοιο… Αλλά, το πιο πιθανό είναι ότι μπροστά από την Τάπια του Μόσχου (εκεί που είναι τώρα η Βιβλιοθήκη) ήταν το Πορτέλο, η κύρια πόρτα της πόλης προς την θάλασσα… ήταν και η πιάτσα των χαμάληδων… οι οποίοι ήταν φανατικοί οπαδοί του Ι.Κωλέττη (εξ ου και το κόμμα του ονομαζόταν Μοσχομάγκα)…και εκεί δούλευε ο Δημήτριος Μοσχονησιώτης…
Επί Καποδίστρια πήρε ένα σπιτάκι των 40 τετραγωνικών στην Πρόνοια (εξ ου και ο δρόμος μπροστά ονομάσθηκε Μοσχονησιώτου)… από τους απογόνους του κάποιος έγινε στρατιωτικός ( Ο θείος μου ο Δώρος Κοϊνης το αναφέρει ως το σπίτι του Στρατηγού, μάλλον ήταν βαθμός κατ απονομήν από την …γειτονιά). Κάποια στιγμή συμπεθέρεψαν με τους Ευστρατίου, καρπός αυτής της «κηδεστίας» η προγιαγιά μου Ασημίνα Κοϊνη, το γένος Ευστρατίου… υπάρχουν και άλλοι απόγονοι «εκ θηλυγονίας» από τον Μοσχονησιώτη στην Πρόνοια… (τους συνιστώ να το ψάξουν).
Σίγουρα, έχετε επίσης συνηθίσει αυτές τις μέρες είτε παραληρούντες με εθνικιστικούς πομφόλυγες τύπους, είτε δήθεν μορφωμένους που καταναλώνουν χώρο να καταγγέλλουν «εθνικούς μύθους»… ως ένδειξη προοδευτικότητας…
Η ιστορία, δυστυχώς για όλους αυτούς είναι μια συνεχής συνάρτηση του χρόνου, είναι μια σειρά συγκεκριμένων γεγονότων που οδηγεί σε κορυφώσεις…
Η 25η Μαρτίου είναι μια κορύφωση. Είχε κατ αρχήν ορισθεί από την Φιλική Εταιρεία ως η ημέρα έκρηξης της Επανάστασης στη Νότια Ελλάδα, ως αντιπερισπασμός της καθόδου του Αλεξάνδρου Υψηλάντη. Βρήκε διστακτικούς τους περισσότερους. Χρειάστηκε η σχεδόν προβοκατόρικη διαγωγή του Παπαφλέσσα… Γι αυτό λίγα μέρη είχαν ξεσηκωθεί πριν από τις 25 Μαρτίου (Μάνη, Κυνουρία, Καλάβρυτα). Το δεκαπενθήμερο που ακολούθησε (μέχρι το Πάσχα, που έπεσε εκείνη την χρονιά στις 10 Απριλίου) είχε ξεσηκωθεί όλη η Νότια Ελλάδα και τα περισσότερα νησιά.
Εκτός σχεδιασμού της εξέγερσης είχαν απομείνει η Θράκη, η Μικρά Ασία, ο Πόντος και η Κύπρος. Είχαν συμβάλλει μεν στην προετοιμασία του αγώνα, αλλά το σχέδιο που είχε εκπονηθεί δεν είχε προβλέψει κάτι για αυτούς. Αυτό ήταν ολέθριο λάθος. Οι πρώτοι που το πλήρωσαν ήταν οι Κυδωνιείς…
Ποιοι ήταν αυτοί; Ίσως εκείνη την εποχή να ήταν η μεγαλύτερη Ελληνική πόλη (μετά την πόλη). 30.000 κατοίκους, αμιγώς Έλληνες χριστιανούς. Άρχισε να συνοικείται περί το 1570 (όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν και τα τελευταία Φραγκοκρατούμενα Ελληνικά νησιά), από Μυτηλινιούς. Μετά το 1700 εξελίχθηκε σε μεγάλο εμπορικό κέντρο (ελαιουργεία, σαπωνοποιία και ναυτιλία). Σύμφωνα με τον αείμνηστο Θεοδ. Γιαννακόπουλο (στην τελευταία του διάλεξη στο Ναύπλιο που είχε οργανώσει ο «Παλαμήδης») μετά το 1715, πολλοί Ναυπλιείς κατέφυγαν εκεί, όπου ο τοπικός πασάς της Περγάμου επέτρεψε εγκατάστασή τους.
Η εμπορική και οικονομική ακμή έφερε και την πολιτιστική ανάπτυξη. Ένα Ελληνικό σχολείο. Το πρώτο που διδάχθηκαν τα Μαθηματικά και οι Φυσικές Επιστήμες. Μούτρωσαν οι συντηρητικοί κληρικοί και οι συνακολουθούντες αυτούς λογιότατοι. Όμως το σχολείο των Κυδωνιών απέκτησε φήμη στα πέρατα του Ελληνισμού.
Ήταν μια ανεπτυγμένη αστική κοινωνία… Δεν είχε ούτε τους κλέφτες ούτε τους κουρσάρους, που θα μπορούσαν να ηγηθούν ένοπλου αγώνα. Μια ειρηνική κοινωνία. Οι Τούρκοι της γύρω περιοχής, μόλις έμαθαν για την Επανάσταση, μαζεύτηκαν 4.000 οπλοφόροι στα περίχωρα, με το πρόσχημα ότι θα έρχονταν να πολεμήσουν στην Πελοπόννησο. Ήταν βέβαιο ότι ο στόχος τους ήταν η εθνοκάθαρση, το ολοκαύτωμα των Κυδωνιέων. Προσπάθησαν οι πρόκριτοι να έρθουν σε διαπραγματεύσεις… Μάταια.
Εμφανίσθηκε στα παράλια της περιοχής ο στόλος του Σουλτάνου, ο «Ανίκητος». Εμφανίσθηκαν όμως και τα Ελληνικά καράβια υπό τον Τομπάζη. Κι ανάμεσα στους καπεταναίους πετάχτηκε και ο Πατατούκος και έριξε την ιδέα: Τα καράβια είναι από ξύλο και καίγονται με πυρπολικά («ηφαίστεια» τα έλεγαν οι καθαρολόγοι ιστορικοί, μπουρλότα τα είπε ο λαός)… Και με ένα τέτοιο ο Παπανικολής τίναξε απέναντι από τις Κυδωνίες ένα μεγάλο δίκροτο των Οθωμανών… Τότε οι Τούρκοι έγιναν… Τούρκοι και όρμησαν στους άμαχους Κυδωνιείς. Κατέκαψαν όλα τα σπίτια και άρχισαν τις σφαγές… Οι Ψαριανοί πλησίασαν με τα καράβια τους, αποβίβασαν ένα «άγημα» απέκρουσαν τους Τούρκους, έφτιαξαν μια ζώνη ασφαλείας και μπάρκαραν στα Ελληνικά πλοία τους πρόσφυγες.
Από τους πρόσφυγες αυτούς οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στα νησιά… ένας μεγάλος αριθμός ήρθε και στην Αργολίδα.
Από αυτούς, που μπορούμε να εντοπίσουμε, είναι η οικογένεια Τόμπρα (του μεγάλου τυπογράφου, που τόσα πρόσφερε με την τέχνη του), η οικογένεια Ευστρατίου ή Καρβοκύρη (με δικό τους πλοίο ήρθε ο Δημ. Υψηλάντης στην Ελλάδα), η θρυλική Πανωραία που έμεινε στην ιστορία ως η Ψωροκώσταινα και ο Μοσχονησιώτης (ο πατέρας Νικολός και ο γιος Μήτρος, τουλάχιστον). Όσοι ήταν ικανοί για πόλεμο στρατεύθηκαν κάτω από την σημαία του Στάϊκου Σταϊκόπουλου.
Το καλοκαίρι του 1822, όταν έγινε η επιδρομή του Δράμαλη στην Αργολίδα, δέχτηκαν οι Κυδωνιείς μια άνανδρη και γελοία επίθεση. Οι Μανιάτες λεηλάτησαν τις περιουσίες των Κυδωνιέων της Αργολίδας!!! Είχαν έρθει για να λεηλατήσουν τους Τούρκους του Ναυπλίου και προτίμησαν να αρπάξουν τα λιγοστά πράγματα των ομοεθνών τους. Ο Κολοκοτρώνης τους χαρακτήρισε εξ αιτίας αυτού του γεγονότος «κακαβούλια». (Ως γνωστόν οι Μανιάτες δεν πολέμησαν στα Δερβενάκια, είχαν κάτσει στους Μύλους ή είχαν φύγει στα χωριά τους).
Μετά τη νίλα του Δράμαλη συνεχίστηκε η πολιορκία του Ναυπλίου. Το Βράδυ της 29 προς 30 Νοεμβρίου, ο Σταϊκόπουλος πλησίασε τα τείχη. Ένας καλόγερος και ένας βιολιτζής στερέωσαν την σκάλα… λένε πως εκείνη τη στιγμή ο Στάϊκος έβγαλε έναν λόγο (μου φαίνεται εντελώς μούφα)… Την σκάλα την κράτησε ένας πατέρας και την ανέβηκε ξυπόλητος ο γιος του, με το μαχαίρι στα δόντια. Σε λίγο έκανε το σήμα… Ο δρόμος ήταν ελεύθερος… και στην δεύτερη τάπια πάλι το ίδιο σκηνικό… ο πατέρας βοηθούσε τον γιό… Ο γιός, Δημήτριος Μοσχονησιώτης του Νικολάου, έγραψε εκείνο το βράδυ ιστορία…
Ο Σταϊκόπουλος του έδωσε μια … «βεβαίωση» και του υποσχέθηκε μεγάλο μερίδιο από τα λάφυρα… Το τί έλαβε, το μαθαίνουμε από μια αίτηση (πρωτοκολλημένη κλπ.) τον Απρίλιο του 1825, την υπογράφη ανορθόγραφα ο Δημ. Μοσχονησιώτης. Ήταν οι μέρες που είχε η Κυβέρνηση εισπράξει το Εγγλέζικο δάνειο και ζητούσε και αυτός κάτι…
Ο Λαμπρυνίδης γράφει πως έγινε φρούραρχος στην τάπια του Μόσχου… Από την αίτησή του, ούτε από πουθενά αλλού προκύπτει κάτι τέτοιο… Αλλά, το πιο πιθανό είναι ότι μπροστά από την Τάπια του Μόσχου (εκεί που είναι τώρα η Βιβλιοθήκη) ήταν το Πορτέλο, η κύρια πόρτα της πόλης προς την θάλασσα… ήταν και η πιάτσα των χαμάληδων… οι οποίοι ήταν φανατικοί οπαδοί του Ι.Κωλέττη (εξ ου και το κόμμα του ονομαζόταν Μοσχομάγκα)…και εκεί δούλευε ο Δημήτριος Μοσχονησιώτης…
Επί Καποδίστρια πήρε ένα σπιτάκι των 40 τετραγωνικών στην Πρόνοια (εξ ου και ο δρόμος μπροστά ονομάσθηκε Μοσχονησιώτου)… από τους απογόνους του κάποιος έγινε στρατιωτικός ( Ο θείος μου ο Δώρος Κοϊνης το αναφέρει ως το σπίτι του Στρατηγού, μάλλον ήταν βαθμός κατ απονομήν από την …γειτονιά). Κάποια στιγμή συμπεθέρεψαν με τους Ευστρατίου, καρπός αυτής της «κηδεστίας» η προγιαγιά μου Ασημίνα Κοϊνη, το γένος Ευστρατίου… υπάρχουν και άλλοι απόγονοι «εκ θηλυγονίας» από τον Μοσχονησιώτη στην Πρόνοια… (τους συνιστώ να το ψάξουν).
