Τα πρόσωπα των αγωνιστικών και των ηρώων του ’21 μας είναι, βεβαίως, οικεία. Σκίτσα τους υπήρχαν άλλωστε στα σχολικά βιβλία και εξ απαλών ονύχων είχαμε στη συνείδηση τη μορφή τους.
Πώς, και από ποιον; Ποιος έκατσε και… φωτογράφισε, με την «τεχνολογία» της εποχής, το σκιτσάρισμα δηλαδή, τους οπλαρχηγούς του 1821; Όχι όλους βέβαια…
Πρόκειται για τον Καρλ Κρατσάιζεν. Σε έναν Γερμανό χρωστάμε ό,τι γνωρίζουμε σήμερα για το πώς ήταν και έμοιαζαν οι σπουδαίοι επικεφαλής που επικαλούμαστε κάθε τέτοιες μέρες ή όποτε θυμόμαστε ότι τους χρωστάμε την ελευθερία μας.
Άλλωστε, για να θυμηθούμε και… τη δραχμούλα, το ελληνικό πεντοχίλιαρο που εμφανίστηκε το 1984 στις τσέπες των Ελλήνων βασίστηκε στη μορφή του Κολοκοτρώνη όπως τη σχεδίασε ο Κρατσάιζεν.
Ρίγος σε διαπερνά όταν κοιτάζεις το ημιτελές πορτρέτο του Γιώργου Καραϊσκάκη, του γιου της καλογριάς, που φιλοτεχνήθηκε λίγο πριν (μέρες ίσως) το θάνατο του στρατηγού στη μάχη του Αναλάτου. Χαρακτηριστικό επίσης της επιτυχίας των λιθογραφιών του Γερμανού λοχαγού είναι ότι το
Αφίχθη στην Ελλάδα το 1826 και πολέμησε με τους Έλληνες για περίπου ένα χρόνο στις σημαντικές μάχες των Αθηνών και της πολιορκίας της Ακροπόλης. Ως αυτοδίδακτος ζωγράφος, σχεδιαστής και χαράκτης, γνώρισε και ζωγράφισε αρκετούς πρωταγωνιστές του αγώνα: Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Νικηταράς, Ιωάννης Μακρυγιάννης, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Κωνσταντίνος Κανάρης, Κίτσος Τζαβέλας, Ανδρέας Μιαούλης και άλλους 12 στρατιωτικούς και πολιτικούς ηγέτες της εποχής, κάποιοι εξ’ αυτών αμφιλεγόμενοι. Τα σχέδιά του κυκλοφόρησαν στη Γερμανία με γενικό τίτλο «Προσωπογραφίες των διασημοτέρων Ελλήνων και Φιλελλήνων».
Ο Καρλ Κρατσάιζεν γεννήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 1794 στο Kαστελάουμ του Παλατινάτου και πέθανε στο Mόναχο στις 27 Iανουαρίου 1878. Το 1812 κατετάγη στον Βαυαρικό Στρατό και πήρε μέρος στις επιχειρήσεις της Γερμανίας κατά του Nαπολέοντα (1813-1814).Τον Αύγουστο του 1826, ενώ υπηρετούσε στην Βαυαρία με τον βαθμό του υπολοχαγού (ΠΖ), αποφάσισε να έρθει στην Ελλάδα για να στηρίξει τον αγώνα των Ελλήνων. Χωρίς να εξασφαλίσει την απαραίτητη άδεια από την υπηρεσία του, έφυγε από το Μόναχο, και μετέβη εν τέλει στο Ναύπλιο μέσω Ιταλίας (Ανκόνα), Δυρραχίου, Κέρκυρας, Ζακύνθου, με ενδιάμεσους σταθμούς τον Πόρο, την Αίγινα και τη Σαλαμίνα. Στην Αθήνα κατατάχθηκε στο σώμα Βαυαρών εθελοντών υπό τον Karl Wilhelm von Heideck και πήρε μέρος σε σημαντικές μάχες. Είχε μάλιστα συμμετάσχει στην πολιορκία της Αθήνας το 1826 και την πολιορκία της Ακρόπολης (Μάρτιος -Απρίλιος 1827).
Αγωνίστηκε στη μάχη του Φαλήρου, στη διάρκεια της οποίας σκοτώθηκε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Ο Κρατσάιζεν, φιλοτέχνησε το πρόσωπο του Έλληνα Στρατηγού μία ημέρα πριν τον χτυπήσει το μοιραίο βόλι. Το έργο έμεινε ημιτελές μιας και δεν πρόλαβε να αποτυπώσει λεπτομερώς τα της ενδυμασίας του.
Όλα άρχισαν στις 11 Αυγούστου 1826 στο Ναύπλιο, όταν ο Βαυαρός συνάντησε τον Γεώργιο Μαυρομιχάλη και ζωγράφισε το πορτραίτο του, το οποίο άλλωστε ήταν και το πρώτο που δημιούργησε. Όλα τα σκίτσα έγιναν εκ του φυσικού σε απλό χαρτί μικρών διαστάσεων (16,3 x 12,5) και φέρουν την ιδιόχειρη υπογραφή του κάθε εικονιζόμενου. Σιγά σιγά δημιούργησε ένα πάνθεον αθανάτων. Ανάμεσά τους πυρπολητές, καπεταναίοι, οπλαρχηγοί και προεστοί. Σήμερα μια σειρά από λιθογραφίες μας επιτρέπουν να γνωρίζουμε το αληθινό πρόσωπο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, του Νικηταρά, του στρατηγού Μακρυγιάννη, του Ανδρέα Μιαούλη, του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου αλλά και των Τομπάζη, Κουντουριώτη, Ζαΐμη, Σισίνη και πολλών άλλων αγωνιστών.
Το σύνολο του έργου του είναι 91 πίνακες, από τα οποία 21 είναι υδατογραφίες τοπίων και τα υπόλοιπα 70 σχέδια με μολύβι προσώπων, μνημείων και πολεμικές συνθέσεις.
Επιστρέφοντας στη Γερμανία ο Κρατσάιζεν λιθογράφησε τα σχέδιά του και τα κυκλοφόρησε, από το 1827 έως το 1831, σε επτά λευκώματα με το γενικό τίτλο Bildnisse ausgezeichneter Griechen und Philhellenen nebst einigen Ansichten und Trachten. Nach der Natur gezeichnet und herausgegeben von Karl Krazeisen (Προσωπογραφίες των διασημοτέρων Ελλήνων και Φιλελλήνων, μαζί με μερικές απόψεις και ενδυμασίες σχεδιασμένες εκ του φυσικού και δημοσιευμένες από τον Καρλ Κρατσάιζεν).
Το καθένα από αυτά περιείχε 3-4 πορτρέτα και ένα ή δυο ελληνικά τοπία. Τα λευκώματα έγιναν πολύ δημοφιλή την εποχή εκείνη, εν είδει πολεμικής ανταπόκρισης, και παρά το λιτό και σχετικά απλοϊκό τους χαρακτήρα αποτέλεσαν βάση για πολλά πορτρέτα των επαναστατών που εμφανίστηκαν αργότερα.
Οι λιθογραφίες του Κρατσάιζεν κληροδοτήθηκαν μετά το θάνατό του στην κόρη του Μαρία, που με τη σειρά της τα άφησε στον άντρα της, τον ρωσικής καταγωγής καθηγητή Ιον Φέτοφ ,που σε προχωρημένη ηλικία αποφάσισε, αντί να τα κληρονομήσει στους απογόνους του να τα διαθέσει στο ελληνικό δημόσιο.
Έτσι τα έδωσε προς εκτίμηση σε έναν Έλληνα ονόματι Αντύπα, ενώ κατέθεσε και σχετική επιστολή στο ελληνικό Προξενείο στο Γαλάτιο της Ρουμανίας.
Ο Αντύπας ήρθε σε διαπραγμάτευση με τον τότε διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης Ζαχαρία Παπαντωνίου, και έτσι τα λιθογραφήματα του Κράτσαϊζεν πουλήθηκαν στην Πινακοθήκη το 1926 αντί 200.00 δραχμών, μαζί με προσωπικά του αντικείμενα, μια φωτογραφία του και ένα σελάχι του Πλαπούτα.
Οι λιθογραφίες του βρίσκονται σήμερα στην Αίθουσα Ελευθερίου Βενιζέλου του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου στην Αθήνα. Μερικές είναι επιχρωματισμένες με το χέρι, από ιδιώτες, εξ ου και το… έγχρωμο της κεντρικής φωτογραφίας.
