Του Σμαράγδη Αρβανίτη
Δρ Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Παν/μιο Αθηνών
Η ανάγκη για πολιτική οργάνωση και συγκρότηση Διοικητικής Αρχής – Κυβέρνησης, δημιουργήθηκε σύγκαιρα με τις πρώτες στρατιωτικές επιτυχίες των Ελλήνων. Καθώς, όπως έλεγε και ο Ισοκράτης: «Ψυχή για το κράτος δεν είναι τίποτα άλλο παρά το πολίτευμα, το οποίο έχει τόσο μεγάλη δύναμη, όσο και η φρόνηση στον άνθρωπο».
Έτσι, ήδη από το 1821, ιδρύθηκαν: η Μεσσηνιακή Γερουσία στην Καλαμάτα από τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, η Πελοποννησιακή Γερουσία στη Μονή Καλτεζών, από τους Κοτζαμπάσηδες, η Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος στο Μεσολόγγι, από τον Αλ. Μαυροκορδάτο και ο Άρειος Πάγος στα Σάλωνα, για την Ανατολική Ελλάδα, από το Θ. Νέγρη. Στη συνέχεια, τον Αύγουστο του 1821, στον Άγιο Ιωάννη Θυρέας, συγκεντρώθηκαν αντιπρόσωποι και Αγωνιστές, για να συσκεφθούν για τη δημιουργία ενιαίας Δοίκησης – Κυβέρνησης. Δεν ευοδώθηκε τελικά τότε η προσπάθεια αυτή, δηλ. η συγκρότηση της πρώτης Προσωρινής Διοίκησης- Κυβέρνησης, αλλά αργότερα, κατά τη σύγκλιση της Α΄ Εθνικής Συνέλευσης της Επιδαύρου, το 1822 (20 Δεκεμβρίου 1821 – 16 Ιανουαρίου 1822).
Το 1822, για διάστημα 42 ημερών (20 Αυγούστου – 1 Οκτωβρίου), η Επαναστατική Προσωρινή Διοίκηση – Κυβέρνηση, υπό τον Προεστό της Πελοποννήσου Αθαν. Κανακάρη, φιλοξενήθηκε στον Αγιάννη. Τέλος, με ενέργειες των Κουντουριωτών, την 1η Οκτωβρίου 1822, η Κυβέρνηση μεταφέρθηκε στην Ερμιονίδα, όπου και παρέμεινε έως την 6η Φεβρουαρίου 1823.
Μετά, λοιπόν, από περιπλανήσεις και ταλαντεύσεις, ήταν πεπρωμένο η Επαναστατική Προσωρινή Διοίκηση – Κυβέρνηση να επανέλθει προς προετοιμασία και διεξαγωγή της Β΄ Εθνικής Συνέλευσης των Ελλήνων. Το Άστρος προτιμήθηκε ως χώρος διεξαγωγής ως «τόπος του Έθνους», ακομμάτιστος, αντίθετα με το Ναύπλιο που χαρακτηριζόταν ως «τόπος μερικός», κομματικός, και μάλιστα υπό την επιρροή του Κολοκοτρώνη.
Η Συνέλευση
Η ανάγκη για πολιτική οργάνωση και συγκρότηση Διοικητικής Αρχής – Κυβέρνησης, δημιουργήθηκε σύγκαιρα με τις πρώτες στρατιωτικές επιτυχίες των Ελλήνων. Καθώς, όπως έλεγε και ο Ισοκράτης: «Ψυχή για το κράτος δεν είναι τίποτα άλλο παρά το πολίτευμα, το οποίο έχει τόσο μεγάλη δύναμη, όσο και η φρόνηση στον άνθρωπο».
Έτσι, ήδη από το 1821, ιδρύθηκαν: η Μεσσηνιακή Γερουσία στην Καλαμάτα από τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, η Πελοποννησιακή Γερουσία στη Μονή Καλτεζών, από τους Κοτζαμπάσηδες, η Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος στο Μεσολόγγι, από τον Αλ. Μαυροκορδάτο και ο Άρειος Πάγος στα Σάλωνα, για την Ανατολική Ελλάδα, από το Θ. Νέγρη. Στη συνέχεια, τον Αύγουστο του 1821, στον Άγιο Ιωάννη Θυρέας, συγκεντρώθηκαν αντιπρόσωποι και Αγωνιστές, για να συσκεφθούν για τη δημιουργία ενιαίας Δοίκησης – Κυβέρνησης. Δεν ευοδώθηκε τελικά τότε η προσπάθεια αυτή, δηλ. η συγκρότηση της πρώτης Προσωρινής Διοίκησης- Κυβέρνησης, αλλά αργότερα, κατά τη σύγκλιση της Α΄ Εθνικής Συνέλευσης της Επιδαύρου, το 1822 (20 Δεκεμβρίου 1821 – 16 Ιανουαρίου 1822).
Το 1822, για διάστημα 42 ημερών (20 Αυγούστου – 1 Οκτωβρίου), η Επαναστατική Προσωρινή Διοίκηση – Κυβέρνηση, υπό τον Προεστό της Πελοποννήσου Αθαν. Κανακάρη, φιλοξενήθηκε στον Αγιάννη. Τέλος, με ενέργειες των Κουντουριωτών, την 1η Οκτωβρίου 1822, η Κυβέρνηση μεταφέρθηκε στην Ερμιονίδα, όπου και παρέμεινε έως την 6η Φεβρουαρίου 1823.
Μετά, λοιπόν, από περιπλανήσεις και ταλαντεύσεις, ήταν πεπρωμένο η Επαναστατική Προσωρινή Διοίκηση – Κυβέρνηση να επανέλθει προς προετοιμασία και διεξαγωγή της Β΄ Εθνικής Συνέλευσης των Ελλήνων. Το Άστρος προτιμήθηκε ως χώρος διεξαγωγής ως «τόπος του Έθνους», ακομμάτιστος, αντίθετα με το Ναύπλιο που χαρακτηριζόταν ως «τόπος μερικός», κομματικός, και μάλιστα υπό την επιρροή του Κολοκοτρώνη.
Η Συνέλευση
Από τις αρχές Μαρτίου άρχισαν να καταφθάνουν στο Άστρος και τη Μελιγού αντιπρόσωποι από τις διάφορες περιοχές της Ελλάδας, πληρεξούσιοι και παραστάτες – βουλευτές, δηλ., από τη Συνέλευση της Επιδαύρου, συνολικά 266, κληρικοί, πολιτικοί και στρατιωτικοί και Πρόεδρός της ορίστηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης.
Η ατμόσφαιρα ήταν φορτισμένη. Η αντιπαλότητα των Στρατιωτικών, με τους Κολοκοτρώνη, Υψηλάντη, Ανδρούτσο, Νικηταρά, Πάνο Ζαφειρόπουλο (τον θρυλικό Άκουρο), που είχαν στρατοπεδεύσει στη Μελιγού και των Πολιτικών που βρίσκονταν στο Άστρος, όλο και εκτραχυνόταν. Είχαν δημιουργηθεί δύο κόμματα αντιμέτωπα το «αρχοντικόν» ή «των Προεστών» και το «καπετανίστικον», ή «του Κολοκοτρώνη». Οι στρατιωτικοί, από τη μια, είχαν στο ενεργητικό τους τις επιτυχίες στα πεδία των μαχών και οι πολιτικοί, από την άλλη, έβλεπαν πως έχαναν την εξουσία. Έτσι, η Επανάσταση λίγο έλειψε να τιναχτεί στον αέρα, καθώς οι Τούρκοι καραδοκούσαν για να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία που θα τους έδινε η διχόνοια.
Τα κρίσιμα σημεία της Εθνοσυνέλευσης:
Α) Με την έναρξη των εργασιών, για να μειώσουν το γόητρο του Κολοκοτρώνη, του αφαίρεσαν το αξίωμα του Αρχιστρατήγου, που του είχε απονεμηθεί μετά τη νίκη στα Δερβενάκια. Και επιπλέον, έδωσαν τον ίδιο τίτλο, του Στρατηγού, σε 50 ακόμα στρατιωτικούς.
Β) Παραδίδεται πως ο Ανδρούτσος, αψύς και αδιάλλακτος, πρότεινε σε κάποια στιγμή να κάνουν αιφνιδιαστικά επίθεση, να συλλάβουν και να σφάξουν τους ανώτερους Πολιτικούς, για να σχηματίσουν, έτσι, Στρατιωτική Κυβέρνηση. Η σύνεση του Κολοκοτρώνη έσωσε και πάλι την κατάσταση και την Επανάσταση: «Ρε, τι τους πέρασες τους ανθρώπους, κοκορόπουλα να τους σφάξουμε; Αυτοί οι Πολιτικοί ξέρουν τέτοια τερτίπια στα πολιτικά πράγματα που μας είναι χρήσιμοι, όπως εμείς είμαστε χρήσιμοι περισσότερο στον πόλεμο».
Γ) Η οργή του λαού, αλλά και η άμεση παρέμβαση του Κολοκοτρώνη, απέτρεψε την εκποίηση των εθνικών γαιών – κτημάτων, που άφηναν πίσω τους οι Τούρκοι άρχοντες. Μια τέτοια εξέλιξη θα είχε ως αποτέλεσμα την ιδιοποίηση των κτημάτων από τους Προεστούς και Κοτζαμπάσηδες, ενώ οι καλλιεργητές θα συνέχιζαν να δουλεύουν ως κολίγοι. Αφηγείται ο Κολοκοτρώνης: «Εψήφισαν να εκποιήσουν την γην, με σκοπόν να βγάλουν ό,τι είχαν εξοδεύσει, όσα ήθελαν, και να αποζημιωθούν εις γην και να αφήσουν τον λαόν γυμνόν και απ’ αυτήν την ελπίδα της γης».
Οι αποφάσεις:
1) Το πιο σημαντικό έργο της Εθνοσυνέλευσης ήταν η Αναθεώρηση του «Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδος». Το Έθνος απέκτησε οριστικό Καταστατικό Χάρτη (Σύνταγμα), που όριζε ως πολιτικά σώματα της Ελληνικής Διοίκησης το Βουλευτικό και το Εκτελεστικό και την ανεξαρτησία της Δικαστικής εξουσίας. Καταργούσε τις προαναφερθείσες Τοπικές Διοικήσεις και ρύθμιζε όλα τα σχετικά θέματα με τη σύσταση και τη λειτουργία του κράτους, των θεσμών, του στρατού.
2) Το αναθεωρημένο Σύνταγμα, εξαιρετικά προοδευτικό και πρωτοποριακό για την εποχή του, περιείχε φιλελεύθερες και δημοκρατικές διατάξεις, που διασφάλιζαν τα ατομικά δικαιώματα του πολίτη. Θεσμοθετήθηκε η Δημόσια εκπαίδευση, λύθηκαν ζητήματα θρησκευτικής ελευθερίας, καθιερώθηκε η αρχή της ελευθεροτυπίας κ.α. Καταρτίστηκε και ο Ποινικός Κώδικας, βάσει του Βυζαντινού Δικαίου, για την προστασία του πολίτη από την ασυδοσία των αρχών.
3) Στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων προβλέφθηκε η κατάργηση της όποιας μορφής δουλείας: «κανείς δεν πωλείται και δεν αγοράζεται στην ελληνική επικράτεια και ο αγορασμένος άνθρωπος, άμα πατήσει την ελληνική γη, γίνεται ελεύθερος και ο αγοραστής χάνει τα χρήματά του».
4) Το νέο Σύνταγμα αντιτάχθηκε στη συμβιβαστική πρόταση των Μεγάλων Δυνάμεων για τη σύσταση Ελληνικής Ηγεμονίας, εντός των πλαισίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που θα παρέμενε φόρου υποτελής στο Σουλτάνο, και όριζε ρητώς πως η Ελλάδα αποτελεί έθνος αυτόνομο και ανεξάρτητο. Η απάντηση αυτή αποτελεί τρανή διακήρυξη πως ο Έλληνας σε ζητήματα ελευθερίας δεν κάνει συμβιβασμούς. «Είμεθα αποφασισμένοι να ανεξαρτισθώμεν, ως έθνος αυτόνομον και ανεξάρτητον». «…Πάσα άλλη λύσις, όπως η εισαγωγή μεταρρυθμίσεων ή η δωρεά ψευδοελευθεριών τινων εκ μέρους του κυριάρχου αποτελεί παραφθοράν και κίνδυνον».
5) Με την περάτωση των εργασιών συντάχθηκε, στα πρότυπα των Συνταγμάτων της Γαλλικής Επανάστασης του 1789, η περίφημη «Διακήρυξη της Β΄ των Ελλήνων Συνελεύσεως», προς την Υφήλιο, υπογραμμένη από 128 Πληρεξούσιους, μεταξύ των οποίων και ο Κολοκοτρώνης.
Μια Διακήρυξη εθνικής ανεξαρτησίας, πνευματικής ανάτασης και εθνικής ανάστασης, η οποία μετέφερε σε όλη την οικουμένη τη δίκαιη φωνή ενός υπόδουλου λαού που επαναστάτησε υπέρ της ελευθερίας του, υπέρ της πολιτικής και της φυσικής του ύπαρξης, υπέρ των απαράγραπτων ανθρώπινων δικαιωμάτων του: «..Εις το όνομα του Ελληνικού Έθνους… και … ενώπιον Θεού και ανθρώπων την πολιτικήν των Ελλήνων ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν…, καθώς ανήκει εις ανθρώπους προσπαθούντας ν’ απολαύσουν ατίμητα αγαθά, ό,τι λογής είναι η πολιτική ύπαρξις και ανεξαρτησία, και τα οποία αυτά αγαθά δεν γνωρίζουσιν εκ φήμης, αλλ’ έχοντες εστερήθησαν, καθώς ανήκει εις ανθρώπους κατοικούντας γην ηρωικήν… και τέλος καθώς ανήκει εις ανθρώπους πάτριον έχοντας τον Βάρβαρον να καταπολεμώσι και την πατρίδα να απελευθερώνωσι».
Τα αποτελέσματα και η σημασία της:
Η Β΄ Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων, παρά τα κάποια μελανά της σημεία, συγκαταλλέγεται μεταξύ των μεγάλων και καθοριστικών, για την τύχη του Έθνους, γεγονότων. Γιατί επρόκειτο για την αίσια έκβαση της μάχης του δημοκρατικού διαλόγου για την εδραίωση της Πολιτείας με νόμιμα εκλεγμένη Κυβέρνηση. Δίκαια χαρακτηρίστηκε ως το σημαντικότερο θετικό πολιτικό γεγονός για το πρώτο εξάμηνο του 1823.
Η κορυφαία στιγμή της Εθνοσυνέλευσης ήταν η συμφιλίωση του Κολοκοτρώνη με τους Πολιτικούς, αφού συνυπέγραψε τα Πρακτικά, παρ’ όλες τις διαφωνίες του. Και έτσι αποσοβήθηκε ο κίνδυνος εμφυλίου σπαραγμού μεταξύ των Στρατιωτικών και των Πολιτικών. Αφηγείται ο ίδιος: «Επήγα εις ένα περιβόλι όπου έκαμναν την Συνέλευσιν… και άρχισα να τους ειπώ: Σεβαστή Συνέλευσις, δεν είναι καλά αυτά τα ψηφίσματα οπού εκάματε, να ήναι τόσο πολλοί Βουλευταί και τόσο πολλοί στρατηγοί, διατί θα μας φέρουν τόσα έξοδα και ζημίαις, διότι το έθνος μας είναι πτωχό και δεν ημπορεί να πληρώσει τόσους πολιτικούς και πολεμικούς ανωφελείς˙ ο Ζαϊμης εσηκώθηκε τότε και λέγει: Κολοκοτρώνη! Κολοκοτρώνη! Εις το χέρι σου στέκεται να χαθή η Ελλάς, ή να ελευθερωθη, αν ενωθής μαζί μας˙ τον ερώτησα τρεις φορές ‘εγώ Κύρ Ανδρέα;’ με απεκρίθηκε, εσύ! έτζι επήγα και εγώ και υπόγραψα…»
Το μεγάλο δίδαγμα είναι πως οι Έλληνες με ομόνοια μεγαλουργούν. Οι πρόγονοί μας, μας κληροδότησαν μια ελεύθερη πατρίδα, κερδισμένη με αγώνα, με θυσίες και με το αίμα τους, αλλά μας κληροδότησαν και τις αδυναμίες τους. Η αχίλλεια πτέρνα για τον Έλληνα είναι η διχόνοια, που οδηγεί στην καταστροφή. Η αναξιοκρατία, η αρχομανία, μόνιμα χαρακτηριστικά της φυλής μας από τα πανάρχαια χρόνια, που επιβιώνουν μέχρι σήμερα. Μάλιστα, ενδεικτικό προς τούτο είναι ότι και το αρχαιότερο λογοτεχνικό αριστούργημα του Ελληνικού πνεύματος, η Ιλιάδα του Ομήρου, αρχίζει με αυτό το ελάττωμά μας, τη διχόνοια: «Μήνιν άειδε, θεά… – Για την οργή, για τη διχόνοια, μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα, τραγούδησέ μου, θεά, την καταραμένη, που τόσες γενναίες ψυχές ξαπόστειλε στον Άδη…».
Ο Ευριπίδης από τα βάθη των αιώνων διακηρύσσει: «Όλβιος όστις της Ιστορίας έσχε μάθησιν. – Ευτυχής όποιος γνωρίζει και παίρνει μαθήματα, και διδάσκεται από την Ιστορία». Γι’ αυτό και εμείς, γυρίζουμε με τη μνήμη μας, πίσω, στο παρελθόν, στα όσα διαδραματίστηκαν, θετικά και αρνητικά, στο Άστρος κατά τη Β΄ Εθνοσυνέλευση, γεγονός εθνικής διδασκαλίας, πολιτικής ευθύνης και παιδείας, αξιοκρατίας και ομόνοιας, τονίζοντας έτσι και τη σημαντικότητα της Εθνικής – Ιστορικής μνήμης για την επιβίωσή μας ως Έθνος.
