Το πρωταπριλιάτικο ψέµα, έχει τις ρίζες του στον 15ο αιώνα και που τελικά επικράτησε τις µέρες µας και έχει γίνει πλέον έθιµο.
Το πρωταπριλιάτικο ψέµα ξεκίνησε αρχικά από την Γαλλία, στην οποία για ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα η πρώτη του Απρίλη είχε καθιερωθεί ως πρωτοχρονιά. Έτσι ενώ όλη η άλλη Ευρώπη την πρωτοχρονιά την γιόρταζε την 1 Ιανουαρίου, οι Γάλλοι, ήταν οι µοναδικοί που ξεχώριζαν, και την γιόρταζαν την 1 Απρίλη. Όταν το 1564 ο βασιλιάς Κάρολος θ’ αποφάσιζε να το αλλάξει, καθιερώνοντας ως πρώτη του έτους την 1 Ιανουαρίου, συνάντησε έντονες αντιδράσεις από ορισµένους ένθερµους οπαδούς του εθίµου, οι οποίοι επέµεναν σε πείσµα όλων των άλλων να γιορτάζουν σαν πρωτοχρονιά την Πρωταπριλιά. Οι άλλοι που δέχτηκαν την αλλαγή πείραζαν τους «παραδοσιακούς» µε κάλπικα πρωτοχρονιάτικα δώρα και πιπεράτα ψέµατα.
Αλλη εκδοχή είναι η εξής: Οι Γάλλοι πάλι ονόµαζαν το πρωταπριλιάτικο ψέµα «ψάρι του Απρίλη» και η εξήγηση είναι, ότι οι Κέλτες λόγω του καλού καιρού άρχιζαν το ψάρεµα την πρώτη Απριλίου. Όµως συχνά η φτωχή ψαριά διέψευδέ τις ικανότητες τους, και οι ψαράδες γύριζαν στα σπίτια τους µ’ άδεια τα χέρια, αλλά µε την φαντασία να οργιάζει και να διηγούνται πολλά ψεύτικα συµβάντα κατά τις ηµέρες που ψάρευαν.
Το ψέµα (της πρωταπριλιάς) στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα διαφοροποιήθηκε το έθιµο και πήρε την γνωστή ελληνική χροιά . Η βασική ιδέα βέβαια παρέµεινε ίδια.
Αλλη εκδοχή είναι η εξής: Οι Γάλλοι πάλι ονόµαζαν το πρωταπριλιάτικο ψέµα «ψάρι του Απρίλη» και η εξήγηση είναι, ότι οι Κέλτες λόγω του καλού καιρού άρχιζαν το ψάρεµα την πρώτη Απριλίου. Όµως συχνά η φτωχή ψαριά διέψευδέ τις ικανότητες τους, και οι ψαράδες γύριζαν στα σπίτια τους µ’ άδεια τα χέρια, αλλά µε την φαντασία να οργιάζει και να διηγούνται πολλά ψεύτικα συµβάντα κατά τις ηµέρες που ψάρευαν.
Το ψέµα (της πρωταπριλιάς) στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα διαφοροποιήθηκε το έθιµο και πήρε την γνωστή ελληνική χροιά . Η βασική ιδέα βέβαια παρέµεινε ίδια.
Λέµε αθώα ψέµατα µε σκοπό να ξεγελάσουµε το «θύµα» µας. Σε κάποιες περιοχές της πατρίδας µας, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη µε το µέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε κάποιες άλλες πιστεύουν ότι ο «θύτης» θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειες του.
Όσο για το «θύµα», πιστεύεται ότι, σε αντίθεση µε τον «θύτη», θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα αν είναι παντρεµένος θα χήρεψει γρήγορα. Στη Θράκη το βρόχινο νερό της Πρωταπριλιάς θεωρείται θεραπευτικό και γι’ αυτό το µαζεύουν σε µπουκάλι και πίνει απ’ αυτό ο άρρωστος.
Στην Κοµοτηνή, την παλιά Γκιουµουλτζίνα, λέγανε πως την πρωταπριλιά το είχαν σε καλό να γελούν, «για να γίνουν τα κουκούλια τους»,όταν, βέβαια, είχαν σηροτροφία (εκτροφή µεταξοσκωλήκων). Στην Τζαντώ της Ανατολικής Θράκης, είχανε, λέει, σε καλό να γελάσουν τον άλλον, για να κάνουν τα δέντρα καρπό Μα κείνος που ξεγελιόταν το είχε σε κακό όλο το χρόνο θα ήτανε γελασµένος, κι αν ήταν παντρεµένος, θα χήρευέ. Στην Άνδρο, πάλι, λένε ψέµατα την 1η του Μάρτη κι όχι την Πρωταπριλιά.
Η πρωταπριλιά στην ελληνική λαογραφία
Στη νεοελληνική λαογραφία, ο Απρίλιος έχει πολλές ονοµασίες: Λέγεται Απρίλης, Ανοιχτοδέντρης, Ανθοφόρος, Αηγιωργίτης και Λαµπριάτης, επειδή µέσα στις 30 µέρες που έχει, συµπίπτουν οι µεγάλες γιορτές του Αγίου Γεωργίου και του Πάσχα. Αλλά, επειδή ο µήνας αυτός είναι ακόµη ο µήνας που φέρνει µαζί του την Άνοιξη που ανοίγουν τα φύλλα των δέντρων και τα λουλούδια ονοµάστηκε Απρίλιος από το λατινικό ρήµα aperio = ανοίγω (aperio, aperire = ανοίγω), δηλαδή ο Απρίλιος είναι ο µήνας που ανοίγουν, ανθίζουν τα κλαριά και γενικά τα λουλούδια.
Κατά την πρώτη Απριλίου γίνονται τα «Πρωταπριλιάτικα γελάσµατα». Το πρωταπριλιάτικο ψέµα. Το έθιµο ξεκινάει από την προχριαστιανική εποχή. Οι αρχαίοι Θρακιώτες τσοπάνηδες τις πρώτες ηµέρες της ανοίξεως, είχαν τη συνήθεια να διαδίδουν ότι τάχα τους έκλεψαν τα πρόβατα. Η έννοια της «κλεψιάς» είχε µεταφορική σηµασία. Με αυτό εννοούσαν, ότι, τώρα που ήρθε η Άνοιξη, τα πρόβατά τους χάνονταν στις καταπράσινες πλαγιές και τα λαγκάδια. Τους τα «έκλεβε», δηλαδή, η ακατάλυτη οµορφιά της φύσεως. Πολλοί, βέβαια, υποστηρίζουν πως τα
«Πρωταπριλιάτικα ψέµατα» µας ήρθαν από τη ∆ύση.
Οι παλιοί Αθηναίοι, µάλιστα, είχαν ιδιαίτερη αδυναµία στην… Πρωταπριλιά. Μικροί και µεγάλοι, άντρες και γυναίκες, έκαναν διάφορες αθώες φάρσες µεταξύ τους για να γελάσουν
Μόνον µια φορά, ένας Αθηναίος ο Ιωάννης Πετροχείλης, για να τροµάξει τους γείτονές του, µάζεψε κρυφά, στο πίσω µέρος του σπιτιού του, κάτι άχρηστα καλύµµατα από στρώµατα, τα γέµισε µε άχυρα, τους έβαλε φωτιά και ύστερα άρχισε να καλεί σε βοήθεια.
Οι γείτονες, όµως, που είχαν µυριστεί το παιχνίδι του τον άφησαν να φωνάζει, ξεκαρδισµένοι στα γέλια. Αλλά η φωτιά απλώθηκε, φούντωσε και το αποτέλεσµα ήταν να καούν τα µισά Αναφιώτικα, αφού αποτελούνταν όλη η συνοικία από ξύλινα σπίτια.
Γενικά, ο Απρίλιος είναι ένας από τους ωραιότερους µήνες του χρόνου. Ανάµεσα στα άλλα καλά που έχει, η βροχή του θεωρείται πολύ ευεργετική για τις καλλιέργειες και τα χωράφια των γεωργών. Γι’ αυτό και οι γεωργοί έχουν πολλές παροιµίες: «Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά (βροχές) και ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ αυτόν το γεωργό πόχει πολλά σπαρµένα».
Και άλλη παροιµία λέει: «Τον Απρίλη η γης φουντώνει και ο ζευγάς την καµαρώνει».
Άλλη πάλι λέει: «Άσπαρτο, αν σε βρει ο Απρίλης και του χρόνου δεν θα σπείρεις». Σε κάθε περιοχή υπάρχουν πολλές και διάφορες παραδόσεις.
Ακόµα και σήµερα, σε διάφορα χωριά της Ελλάδας, πιστεύουν πως το βρόχινο νερό της Πρωταπριλιάς, κάνει καλό στους πυρετούς. Ρίχνει τον πυρετό.
Στην παλιά Αθήνα, πάλι, όταν έβρεχε την Πρωταπριλιά, οι κοπέλες µάζευαν µέσα σε ασηµένια δοχεία, τα λεγόµενα ασηµένια τάσια, το νερό, για να λουστούν µε αυτό. Όχι µόνον έκανε τα µαλλιά µεταξένια, αλλά εξαφάνιζε και τις… ρυτίδες από το πρόσωπο. Έτσι πίστευαν
Όλο τον Απρίλιο, σε πολλά χωριά της Μακεδονίας και της Θράκης, τα κορίτσια φορούσαν στο δεξί τους πόδι µια κόκκινη κορδελίτσα, οι αρραβωνιασµένες φορούσαν άσπρη κορδελίτσα, οι παντρεµένες φορούσαν µια γκρίζα ή καφέ και οι χήρες µαύρη.
Στην Κύπρο, κατά την πρώτη Απριλίου, που την λένε «Πρωτόπεφτον τ’ Απρίλη», δεν επιτρέπεται να απλώσει κανείς στον ήλιο άσπρα ρούχα, ούτε να βγάλει από το σπίτι του σιδερένιο εργαλείο. Γιατί πιστεύουν πως «αναθεµελιώνεται», δηλαδή καταστρέφεται η τύχη του σπιτιού. Την ηµέρα αυτή κανείς δεν πρέπει να σκάβει τη γη γιατί «σκάβει το λάκκο του». Με άλλα λόγια, στρέφεται εναντίον της υγείας του και της προόδου
* ∆ιάσηµοι ψεύτες
1. Πινόκιο . Ο Πινόκιο είναι ο κεντρικός ήρωας του οµώνυµου ιταλικού παραµυθιού, µια ξύλινη κούκλα που έφτιαξε ο Τζεπέτο για να του κάνει παρέα στη µοναχική ζωή του. Μια καλή νεράϊδα λυπήθηκε τον Τζεπέτο, έδωσε ζωή στην κούκλα και έτσι ο Πινόκιο έγινε πραγµατικό αγόρι. Χαρακτηριστικό του παραµυθιού είναι πως κάθε φορά που ο Πινόκιο έλεγε ψέµατα, µεγάλωνε η µύτη του. Το παραµύθι γράφτηκε από τον Κάρλο Κολόντι που γεννήθηκε στην Φλωρεντία το 1826. Το πρωτότυπο γράφτηκε το 1883 και δεν πρόκειται για µια “παιδική” ιστορία. Είναι έργο βαθιά ειρωνικό και για αυτό ο Ιταλός φιλόσοφος Μπενεντέτο Κρότσε επέµενε πως πρέπει να το διαβάσει όποιος θέλει να θεωρεί τον εαυτό του καλλιεργηµένο άνθρωπο.
Στην Κοµοτηνή, την παλιά Γκιουµουλτζίνα, λέγανε πως την πρωταπριλιά το είχαν σε καλό να γελούν, «για να γίνουν τα κουκούλια τους»,όταν, βέβαια, είχαν σηροτροφία (εκτροφή µεταξοσκωλήκων). Στην Τζαντώ της Ανατολικής Θράκης, είχανε, λέει, σε καλό να γελάσουν τον άλλον, για να κάνουν τα δέντρα καρπό Μα κείνος που ξεγελιόταν το είχε σε κακό όλο το χρόνο θα ήτανε γελασµένος, κι αν ήταν παντρεµένος, θα χήρευέ. Στην Άνδρο, πάλι, λένε ψέµατα την 1η του Μάρτη κι όχι την Πρωταπριλιά.
Η πρωταπριλιά στην ελληνική λαογραφία
Στη νεοελληνική λαογραφία, ο Απρίλιος έχει πολλές ονοµασίες: Λέγεται Απρίλης, Ανοιχτοδέντρης, Ανθοφόρος, Αηγιωργίτης και Λαµπριάτης, επειδή µέσα στις 30 µέρες που έχει, συµπίπτουν οι µεγάλες γιορτές του Αγίου Γεωργίου και του Πάσχα. Αλλά, επειδή ο µήνας αυτός είναι ακόµη ο µήνας που φέρνει µαζί του την Άνοιξη που ανοίγουν τα φύλλα των δέντρων και τα λουλούδια ονοµάστηκε Απρίλιος από το λατινικό ρήµα aperio = ανοίγω (aperio, aperire = ανοίγω), δηλαδή ο Απρίλιος είναι ο µήνας που ανοίγουν, ανθίζουν τα κλαριά και γενικά τα λουλούδια.
Κατά την πρώτη Απριλίου γίνονται τα «Πρωταπριλιάτικα γελάσµατα». Το πρωταπριλιάτικο ψέµα. Το έθιµο ξεκινάει από την προχριαστιανική εποχή. Οι αρχαίοι Θρακιώτες τσοπάνηδες τις πρώτες ηµέρες της ανοίξεως, είχαν τη συνήθεια να διαδίδουν ότι τάχα τους έκλεψαν τα πρόβατα. Η έννοια της «κλεψιάς» είχε µεταφορική σηµασία. Με αυτό εννοούσαν, ότι, τώρα που ήρθε η Άνοιξη, τα πρόβατά τους χάνονταν στις καταπράσινες πλαγιές και τα λαγκάδια. Τους τα «έκλεβε», δηλαδή, η ακατάλυτη οµορφιά της φύσεως. Πολλοί, βέβαια, υποστηρίζουν πως τα
«Πρωταπριλιάτικα ψέµατα» µας ήρθαν από τη ∆ύση.
Οι παλιοί Αθηναίοι, µάλιστα, είχαν ιδιαίτερη αδυναµία στην… Πρωταπριλιά. Μικροί και µεγάλοι, άντρες και γυναίκες, έκαναν διάφορες αθώες φάρσες µεταξύ τους για να γελάσουν
Μόνον µια φορά, ένας Αθηναίος ο Ιωάννης Πετροχείλης, για να τροµάξει τους γείτονές του, µάζεψε κρυφά, στο πίσω µέρος του σπιτιού του, κάτι άχρηστα καλύµµατα από στρώµατα, τα γέµισε µε άχυρα, τους έβαλε φωτιά και ύστερα άρχισε να καλεί σε βοήθεια.
Οι γείτονες, όµως, που είχαν µυριστεί το παιχνίδι του τον άφησαν να φωνάζει, ξεκαρδισµένοι στα γέλια. Αλλά η φωτιά απλώθηκε, φούντωσε και το αποτέλεσµα ήταν να καούν τα µισά Αναφιώτικα, αφού αποτελούνταν όλη η συνοικία από ξύλινα σπίτια.
Γενικά, ο Απρίλιος είναι ένας από τους ωραιότερους µήνες του χρόνου. Ανάµεσα στα άλλα καλά που έχει, η βροχή του θεωρείται πολύ ευεργετική για τις καλλιέργειες και τα χωράφια των γεωργών. Γι’ αυτό και οι γεωργοί έχουν πολλές παροιµίες: «Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά (βροχές) και ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ αυτόν το γεωργό πόχει πολλά σπαρµένα».
Και άλλη παροιµία λέει: «Τον Απρίλη η γης φουντώνει και ο ζευγάς την καµαρώνει».
Άλλη πάλι λέει: «Άσπαρτο, αν σε βρει ο Απρίλης και του χρόνου δεν θα σπείρεις». Σε κάθε περιοχή υπάρχουν πολλές και διάφορες παραδόσεις.
Ακόµα και σήµερα, σε διάφορα χωριά της Ελλάδας, πιστεύουν πως το βρόχινο νερό της Πρωταπριλιάς, κάνει καλό στους πυρετούς. Ρίχνει τον πυρετό.
Στην παλιά Αθήνα, πάλι, όταν έβρεχε την Πρωταπριλιά, οι κοπέλες µάζευαν µέσα σε ασηµένια δοχεία, τα λεγόµενα ασηµένια τάσια, το νερό, για να λουστούν µε αυτό. Όχι µόνον έκανε τα µαλλιά µεταξένια, αλλά εξαφάνιζε και τις… ρυτίδες από το πρόσωπο. Έτσι πίστευαν
Όλο τον Απρίλιο, σε πολλά χωριά της Μακεδονίας και της Θράκης, τα κορίτσια φορούσαν στο δεξί τους πόδι µια κόκκινη κορδελίτσα, οι αρραβωνιασµένες φορούσαν άσπρη κορδελίτσα, οι παντρεµένες φορούσαν µια γκρίζα ή καφέ και οι χήρες µαύρη.
Στην Κύπρο, κατά την πρώτη Απριλίου, που την λένε «Πρωτόπεφτον τ’ Απρίλη», δεν επιτρέπεται να απλώσει κανείς στον ήλιο άσπρα ρούχα, ούτε να βγάλει από το σπίτι του σιδερένιο εργαλείο. Γιατί πιστεύουν πως «αναθεµελιώνεται», δηλαδή καταστρέφεται η τύχη του σπιτιού. Την ηµέρα αυτή κανείς δεν πρέπει να σκάβει τη γη γιατί «σκάβει το λάκκο του». Με άλλα λόγια, στρέφεται εναντίον της υγείας του και της προόδου
* ∆ιάσηµοι ψεύτες
1. Πινόκιο . Ο Πινόκιο είναι ο κεντρικός ήρωας του οµώνυµου ιταλικού παραµυθιού, µια ξύλινη κούκλα που έφτιαξε ο Τζεπέτο για να του κάνει παρέα στη µοναχική ζωή του. Μια καλή νεράϊδα λυπήθηκε τον Τζεπέτο, έδωσε ζωή στην κούκλα και έτσι ο Πινόκιο έγινε πραγµατικό αγόρι. Χαρακτηριστικό του παραµυθιού είναι πως κάθε φορά που ο Πινόκιο έλεγε ψέµατα, µεγάλωνε η µύτη του. Το παραµύθι γράφτηκε από τον Κάρλο Κολόντι που γεννήθηκε στην Φλωρεντία το 1826. Το πρωτότυπο γράφτηκε το 1883 και δεν πρόκειται για µια “παιδική” ιστορία. Είναι έργο βαθιά ειρωνικό και για αυτό ο Ιταλός φιλόσοφος Μπενεντέτο Κρότσε επέµενε πως πρέπει να το διαβάσει όποιος θέλει να θεωρεί τον εαυτό του καλλιεργηµένο άνθρωπο.
