Το μνημείο της 21ης Μαΐου 1944 στον Ίναχο Αργολίδας

του Γιαννόπουλου Γιάννη, εκπαιδευτικού
Διευθυντή του 6/θ Δημοτικού Σχολείου Ινάχου

Ολόκληρη η ελληνική επικράτεια διαθέτει τόπους μνήμης, ηρώα και μνημεία που αναφέρονται στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε πολεμικές αναμετρήσεις αλλά και σε ολοκαυτώματα , καταστροφές και εκτελέσεις που οι δυνάμεις κατοχής πραγματοποίησαν. 

Σε κάποιες περιπτώσεις οι τόποι και τα μνημεία αυτά είναι γνωστά στο ευρύ κοινό και αναπαράγουν τα ιστορικά γεγονότα (π.χ. Γοργοπόταμος, Καλάβρυτα) ενώ άλλα κρατάνε την αναγνωρισιμότητα τους σε τοπικό επίπεδο (πόλη ή χωριό) και στέκονται φρουροί της συλλογικής μνήμης. Ένα τέτοιο μνημείο , τοπικής εμβέλειας είναι αυτό που βρίσκεται στο χωριό Ίναχος, 5 χιλιόμετρα ΒΔ του Άργους και η ύπαρξη του ,αν και είναι γνωστή ίσως μόνο στους κατοίκους του χωριού, υπενθυμίζει τη βαρβαρότητα ενός παγκόσμιου πολέμου και τη βασανιστική περίοδο της Κατοχής.

Η διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης

Η δημιουργία μνημείων και ηρώων δεν είναι σαφώς ελληνικό φαινόμενο . Το πρώτο πολεμικό μνημείο στήθηκε στη Φραγκφούρτη το 1793 από το βασιλιά της Πρωσίας προς τιμήν των πεσόντων στη μάχη με Γάλλους επαναστάτες που την είχαν καταλάβει το προηγούμενο έτος (Τσιάρα ,2004:52). Το μνημείο περιέχει τα ονόματα όλων όσων συμμετείχαν ,χαραγμένα με τη σειρά που πρεσβεύει η στρατιωτική ιεραρχία , μια πρακτική που θα γίνει κανόνας και θα εφαρμοστεί σε όλα τα πολεμικά μνημεία που θα ακολουθήσουν.

Στον ελληνικό χώρο η ανέγερση μνημείων είναι πιο πρόσφατη μιας και κυρίως εμφανίζεται μετά το 1913. Πιο πριν, το 1829 τα μέλη της Δ’ Ενθοσυνέλευσης αποφασίζουν την ίδρυση ναού του Σωτήρος προς τιμήν των αγωνιστών της Επανάστασης του ‘21 και ιδρύουν μνημεία στο Ναυαρίνο και στο Πεταλίδι στη μνήμη των φιλελλήνων (Τσιάρα,2004:53). Στην περιοχή της Αργολίδας και πιο συγκεκριμένα στο Ναύπλιο δημιουργείται το 1841 το πρώτο γλυπτό μνημείο , ο κοιμώμενος λέοντας του Ziegel σε βράχο στην περιοχή Πρόνοια, στη μνήμη των Βαυαρών στρατιωτών που έχασαν τη ζωή τους από κοιλιακό τύφο την περίοδο 1833-1834.

Τα πολεμικά μνημεία δεν αποτελούν το μοναδικό τρόπο αναπαράστασης του παρελθόντος αλλά είναι συνισταμένες μιας γενικότερης και πολυεπίπεδης προσπάθειας ενίσχυσης και διάδοσης του εθνικού συναισθήματος και εμπέδωσης μιας ενιαίας ταυτότητας ( Τσιάρα,2004:52). Η προσπάθεια αυτή περιλαμβάνει εθνικές επετείους, παρελάσεις, τελετές, σχολικές γιορτές , χρήση εθνικών συμβόλων κ.α. Παράλληλα τα μνημεία και οι τόποι μνήμης προσδίδουν ιδιαίτερο κύρος σε κάποιες ιστορικές στιγμές, ηρωισμού ή τραγικότητας, και διαδίδουν ένα συγκεκριμένο τύπο ιστορικής μνήμης. Συμβάλλουν σε μια επανερμηνεία του παρελθόντος , μιας και απομονώνουν μια ιστορική στιγμή στο δικό της χωροχρονικό πλαίσιο και της προσδίδουν έναν αυτόνομο λόγο που συνήθως είναι συμπληρωματικός ή ακόμα και εναλλακτικός μπροστά στον ιστορικό λόγο. Πολύ συχνά δε, ιδιαίτερα σε τόπους που τραγικά γεγονότα έχουν συμβεί τα μνημεία έχουν ρόλο συμφιλίωσης με την απώλεια, συνήθως άδικη και ιδιαιτέρως οδυνηρή, αγαπημένων και προσφιλών προσώπων . Παρέχουν μάλιστα έναν εξαγνιστικό τρόπο οδύνης για τα θύματα ενισχύοντας ταυτόχρονα την αντίληψη ενός “ηρωικού θανάτου” (Τσιάρα, 2004:54). Παράλληλα τα μνημεία καλύπτουν και την ανάγκη εκλαΐκευσης και εξιστόρησης του ιστορικού παρελθόντος με τρόπο που να γίνεται πιο εύκολα προσλήψιμο από το ευρύ κοινό.

Το μνημείο της 21 Μαΐου 1944 στον Ίναχο Αργολίδας δεν αποτελεί ένα μνημείο πανελλήνιας εμβέλειας και σε καμία περίπτωση δεν είναι ευρέως γνωστό, όπως άλλα μνημεία που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα της γερμανικής κατοχής. Αποτελεί όμως ένα εμφατικό παράδειγμα του ρόλου που καλείται να διαδραματίσει στην εποχή μας η Δημόσια Ιστορία, η εφαρμοσμένη δηλαδή διάσταση της ακαδημαϊκής ιστορίας και η μεταλαμπάδευσή της στο ευρύ , και συνήθως ανομοιογενές, κοινό.

Αρχικά , στην ιστορία που συνοδεύει το μνημείο βρίσκουν θέση και οι δύο εκδοχές της Δημόσιας Ιστορίας. Από τη μια η αμερικανική εκδοχή της ,ως εφαρμοσμένη εκδοχή της ακαδημαϊκής Ιστορίας , η συστηματική εκλαΐκευση της και η απεύθυνσή της σε ένα ευρύ κοινό ,το οποίο δεν γνωρίζει το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός είτε γιατί κατοικεί αλλού είτε γιατί δεν το γνώρισε ποτέ. Από την άλλη , στην αγγλική εκδοχή της ,η αναζήτηση της ιστορικής γνώσης δίνει το βήμα σε πρόσωπα που ήταν παρόντα στο γεγονός, στο συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός δυστυχώς είναι ελάχιστοι πια, να καταθέσουν τα βιώματα και τις εμπειρίες τους και να μετατραπούν οι ίδιοι σε παραγωγούς ιστορίας ανασυνθέτοντας το παρελθόν (Αθανασιάδης, 2015:21-22).

Οι μαρτυρίες αυτές, βέβαια,υπόκεινται σε έρευνα και αξιολόγηση για τη διασφάλιση των δεσμεύσεων της ιστορικής έρευνας. Στην βιβλιογραφία για τη συγκεκριμένη γερμανική επιχείρηση το Μάιο του 1944 ενώ αναφέρονται εκτενώς οι θηριωδίες και οι εκτελέσεις σε άλλα γειτονικά μέρη ,η εκτέλεση των τριών αντρών στον Ίναχο δεν βρίσκει ανάλογη θέση. Αυτό εξηγείται προφανώς από το γεγονός πως μέσα σε 11 μόλις μέρες οι γερμανικές δυνάμεις προέβησαν σε μεγάλο αριθμό εκτελέσεων και καταστροφών σε όλο το μήκος της Αργολιδοκορινθίας και όχι μόνο. Έτσι, η αφήγηση ιστορικών γεγονότων μέσα από μαρτυρίες συμβάλλουν στην ανασύνθεση ενός αφανούς ή παραμερισμένου ιστορικού γεγονότος, στη διάχυση στην κοινότητα ξανά της ιστορικής γνώσης και στη δόμηση συνεκτικών συλλογικών ταυτοτήτων (Αθανασιάδης, 2005:23).

Τέλος, μέσα από τις μαρτυρίες ως εργαλείο παραγωγής ιστορικής γνώσης ,πραγματοποιείται η ανασύσταση της Ιστορίας από κάτω προς τα πάνω, από το τοπικό στο εθνικό επίπεδο και κατ επέκταση στο παγκόσμιο ( Serge Noiret, 2015:55).

Το μνημείο της 21ης Μαΐου 1944

Ο Ίναχος (ή αλλιώς Πασά, όπως ήταν η ονομασία του στα χρόνια της τουρκοκρατίας) είναι ένα μικρό πεδινό χωριό ,5 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης του Άργους και φιλοξενεί περίπου 800 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Βρίσκεται στον αργολικό κάμπο και ξεχωρίζει κυρίως για τους πορτοκαλεώνες που το περιβάλλουν και τη μεγάλη παραγωγή πορτοκαλιών ενώ και είναι το κέντρο της κοινότητας Ινάχου όπως αυτή ονομάστηκε με το ΦΕΚ 96Α- 21/5/1975. Τα τελευταία χρόνια στο 6/θ Δημοτικό Σχολείο, ύστερα από τη συγχώνευση σχολικών μονάδων, φιλοξενούνται μαθητές/τριες από τις γειτονικές κοινότητες Προσύμνης, Ν. Ηραίου, Ήρας, Τρίστρατου και Χαμάκας, περιοχές που επίσης υπέστησαν βιαιότητες και δολοφονίες από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής τον Μάιο του 1944.

Στην πλατεία του χωριού δίπλα στην εκκλησία του Αγ. Δημητρίου υπάρχει το κεντρικό ηρώο αφιερωμένο στους πεσόντες στα πεδία των μαχών υπέρ Πατρίδος. Ανατολικά της πλατείας βρίσκεται σε γωνιακό σημείο , το μνημείο της 21ης Μαΐου 1944 , περίπου 50 μέτρα δυτικότερα από τον ακριβή τόπο της εκτέλεσης μιας και στο σημείο εκείνο χτίστηκε αργότερα οικία. Το μνημείο, που τοποθετήθηκε το 1990 με πρωτοβουλία της Κοινότητας Ινάχου, είναι λιτό και αποτελείται από μια μαρμάρινη πλάκα διαστάσεων 80Χ70 εκατοστών και στο εμπρόσθιο μέρος του αναγράφεται η φράση :

ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΑΥΤΟ ΤΗΝ 21.5.1944 ΕΚΤΕΛΕΣΤΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΟΙ : 

ΚΟΛΛΙΑΣ Α. ΔΗΜ ΕΤΩΝ 20

ΜΟΥΚΙΟΣ.Δ.ΠΑΝ ΕΤΩΝ 20

ΜΠΑΒΕΛΑΣ Κ. ΔΗΜ ΕΤΩΝ 26

Η πλάκα είναι τοποθετημένη επί τσιμεντένιου τετράγωνου βάθρου με πλευρά 1μ. περίπου. Η οδός που διέρχεται του μνημείου έχει ονομαστεί Οδός 21ης Μαΐου 1944. Το μνημείο είναι τόσο λιτό και απέριττο που πολλοί νέοι κάτοικοι του χωριού δεν γνωρίζουν την ύπαρξη του αν και διέρχονται από την οδό αυτή. Σε αυτό έχει συμβάλλει και το γεγονός πως δεν πραγματοποιείται κάποια εκδήλωση από την κεντρική διοίκηση του Δήμου Άργους – Μυκηνών μιας και τα ονόματα των εκτελεσθέντων μνημονεύονται σε ετήσιο μνημόσυνο που πραγματοποιείται για τους πεσόντες του Δήμου στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τις παραμονές της 28ης Οκτωβρίου στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Πέτρου στο Άργος . Στον Ίναχο πραγματοποιείται επιμνημόσυνη δέηση στο μνημείο την 21/5 κάθε χρονιάς μετά το τέλος της Θ. Λειτουργίας σε παρακείμενο ναό του Αγ. Κωνσταντίνου, στο νεκροταφείο του οποίου είναι θαμμένοι οι εκτελεσθέντες.

Επίσης , εθιμικά τα ονόματα των τριών αντρών μνημονεύονται στον πανηγυρικό λόγο που εκφωνείται ανήμερα της 28ης Οκτωβρίου από τον εκάστοτε εκπαιδευτικό ,μετά το πέρας της Δοξολογίας στον Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου και πριν από την καθιερωμένη παρέλαση. Το ίδιο συμβαίνει και με αγωνιστές της επανάστασης του 1821 που κατάγονται από την περιοχή.

Τα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στην 21η Μαΐου 1944

1. Πελοπόννησος

Στις 19 Μαΐου 1944 η Πελοπόννησος ορίστηκε ως εμπόλεμη ζώνη , με απόφαση του Διοικητή του 68ου Σώματος Στρατού με έδρα την Αθήνα, στρατηγού Φέλμυ. Έκθεση απ’ τα μυστικά αρχεία του Γ. Ράϊχ της 25-5- 44 αναφέρει: Έκθεσις της Γερμανικής υπηρεσίας πληροφοριών της αντικατασκοπείας Αϊνς Τσέ, εξ’ Ελλάδος της 25-5-44. Η κατάστασις εις Πελοπόννησον κατέστη τόσον σοβαρά από πολυπληθείς πράξεις σαμποτάζ στις μεταφορές μας, και επιθέσεις στρατηγικών θέσεων, ώστε απέβη αναγκαίον να χαρακτηρισθή ολόκληρος η περιοχή ως πεδίον επιχειρήσεων (Κυριαζόπουλος, 1984).

Με την ίδια απόφαση του Φέλμυ ορίζεται ως διοικητής της άμυνας της Πελοποννήσου ο στρατηγός Λε Σουιρ και επιβάλλεται απαγόρευση κυκλοφορίας από τις 18:00 μέχρι τις 06:00 πρωινή με ποινή εκτέλεσης σε όποιον την παραβεί. Απαγορεύονται οι δημόσιες συναθροίσεις άνω τον πέντε (5) ατόμων ενώ κλείνουν εστιατόρια,ταβέρνες ,καφενεία. Διακόπτεται η λειτουργία λαϊκών αγορών και απαγορεύεται αυστηρά η συγκοινωνία από χωριό σε χωριό και η κάθε είδους επικοινωνία με ταχυδρομείο, τηλέγραφο ή τηλέτυπο για τον άμαχο πληθυσμό. Παράλληλα δεν επιτρέπεται στους πολίτες η χρήση μέσων συγκοινωνίας, τρένων, οχημάτων με ρόδες συμπεριλαμβανομένων και ποδηλάτων σε όλη την Πελοπόννησο. Ελεύθερη κίνηση επιτρέπεται μόνο στις κατοικημένες περιοχές ενώ εκτός αυτών επιτρέπεται μόνο σε δρόμους και χαραγμένα μονοπάτια. Οποιαδήποτε κίνηση σε μη επιτρεπόμενη περιοχή ή σε ακατοίκητες και ορεινές περιοχές θα αντιμετωπίζεται με σκληρότητα από τα γερμανικά στρατεύματα και ο πολίτης θα εκτελείται επιτόπου (Μάγερ, 2010:554 ).

Επίσης, αποφασίζεται η χρήση της “κλούβας” , ενός ανοιχτού βαγονιού που τοποθετείται στο μπροστινό μέρος των τρένων με 15-20 Έλληνες ως ομήρους και το οποίο ήταν παγιδευμένο με εκρηκτικά από τους Γερμανούς . Η κίνηση αυτή σκοπό είχε να αποτρέψει την προσβολή των τρένων ή των σιδηροδρομικών γραμμών από τον ΕΛΑΣ, μιας και αν αυτό συνέβαινε η διαταγή ήταν να εκτελεστούν οι όμηροι αμέσως (Μάγερ, 2010:556). Οι όμηροι αυτοί ονομάστηκαν από το λαό “κλουβίτες” και σε μια τέτοια κλούβα έχασαν τη ζωή τους τρεις νέοι άνθρωποι από τον Ίναχο τον Ιούλιο του 1944 στο τρένο που εκτελούσε τη διαδρομή Κόρινθος – Καλαμάτα .

Έχει προηγηθεί έντονη δράση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου στην περιοχή , ιδιαίτερα από τη στιγμή ανάληψης της αρχηγίας από τον Άρη Βελουχιώτη τον Απρίλιο του 1944. Η ίδια έκθεση από τα μυστικά αρχεία του Γ’ Ράιχ της 25-5-1944 αναφέρει: “Εις Πελοπόννησον η παρουσία του Αρχηγού των Ελλήνων ανταρτών Άρη Βελουχιώτη οδηγεί εις περαιτέρω έντασιν της δραστηριότητος των ανταρτών...” (Κυριαζόπουλος , 1984). Αποκορύφωμα της δράσης των αντάρτικων σωμάτων αποτελεί η μάχη στο Χάνι του Αχλαδοκάμπου στην Αργολίδα στις 17 Μαΐου 1944, όπου οι κατοχικές δυνάμεις μετρούν 67 νεκρούς και τραυματίες ενώ 6 πιάστηκαν αιχμάλωτοι και ο ΕΛΑΣ αντίστοιχα 4 νεκρούς και 9 τραυματίες. Πλήθος από λάφυρα θα πέσει στα χέρια των ελληνικών δυνάμεων, λάφυρα όπως 56 τουφέκια Μάουζερ, 18 πιστόλια, 5000 φυσίγγια, προσωπίδες,μυδραλιοβόλα, όλμοι κ.α. (Κυριαζόπουλος ,1984).

Ως συνέπεια αυτών των επιχειρήσεων , οι Γερμανοί θέτουν σε εφαρμογή την επιχείρηση με την κωδική ονομασία “Κοράκι” με τέσσερις μάχιμες ομάδες και διοικητή τον συνταγματάρχη Βάλτερ Μπαρτ και στόχο “την εξόντωση των ομάδων του ΕΛΑΣ στην περιοχή Κορίνθου – Άργους, στο νοτιοανατολικό άκρο της Αργολίδας, στην περιοχή Επιδαύρου – Ισθμίων και στα νησιά γύρω από τις Σπέτσες” (Μάγερ,2010:558) . Ο Μπαρτ σε οδηγίες προς τις στρατιωτικές ομάδες του αναφέρει “οι Γερμανοί στρατιώτες με πολιτικά θα πρέπει να εξουδετερώνουν αθόρυβα κάθε άνδρα που συναντούν στα βουνά, η εκτέλεση αποδεδειγμένα κομμουνιστών μπορεί να γίνει σε οποιονδήποτε αριθμό, όμηροι μπορεί να συλλαμβάνονται όταν θεωρείται αναγκαίο, στην περίπτωση που ο πληθυσμός προσπαθεί να διαφύγει τη στιγμή της προσέγγισης της μονάδας, τότε θα πυροβολούνται οι άνδρες” (Mάγερ,2010:560).

Σύμφωνα με επίσημες γερμανικές εκθέσεις κατά τη διάρκεια της εφαρμογής της επιχείρησης “Κοράκι”, και μέχρι τη λήξη της στις 9 Ιουνίου 1944 , εκτελέστηκαν συνολικά 235 άτομα , στην συντριπτική τους πλειοψηφία άμαχοι πολίτες (Μάγερ,2010:564). Αξίζει να σημειωθεί επιπλέον , πως μόνο τον Μάιο του 1944 και στο χρονικό διάστημα από 19 Μαΐου έως 31 Μαΐου εκτελέστηκαν στην περιοχή της Αργολίδας και στη νοητή γραμμή που συνδέει τα χωριά Ίναχος, Προσύμνη, Λίμνες, Αγιονόρι και Αγγελόκαστρο (τα δύο τελευταία ανήκουν σήμερα στο Νομό Κορινθίας) συνολικά 136 άμαχοι ,χωρίς σε αυτούς να υπολογίζονται οι τρεις στο χωριό Ίναχος (Γλέζος, 2006:84). Αποκορύφωμα αποτελεί σαφώς το ολοκαύτωμα του χωριού Λίμνες στις 23-27 Μαΐου 1944 , όπου εκτελέστηκαν συνολικά 86 κάτοικοι , ανάμεσα τους και 10 παιδιά ,ηλικίας 5-14 ετών.

2. Ίναχος , 21 Μαΐου 1944

Οι πληροφορίες για τα γεγονότα που έλαβαν χώρα τη συγκεκριμένη ημέρα προέρχονται από τις μαρτυρίες των Κατσουλιέρη Κων/νου και Μαλτέζου Ευάγγελου, κατοίκων του χωριού Ίναχος ,οι οποίοι ήταν παρόντες σε όσα διαδραματίστηκαν και τότε βρίσκονταν στην ηλικία των 14-15 ετών. Η μαρτυρία του Κατσουλιέρη Κων/νου, ο οποίος δεν βρίσκεται πια εν ζωή, έχει ηχογραφηθεί και βρίσκεται στο αρχείο της κόρης του Παναγιώτας Κατσουλιέρη, εκπαιδευτικού και αναπληρώτριας Διευθύντριας του Δημοτικού Σχολείου Ινάχου ενώ με τον Μαλτέζο Ευάγγελο έγινε τηλεφωνική επικοινωνία και συνέντευξη , όπου κατέθεσε τη δική του μαρτυρία και επιβεβαίωσε όσα αναφέρει ο Κατσουλιέρης Κων/νος στη δική του αφήγηση.

Οι μαρτυρίες των αναφερομένων έρχονται σε πλήρη ομοφωνία και με την τρίτη μαρτυρία του Ιωάννη Παπανδριανού, συνταξιούχου Δασκάλου, ο οποίος την ημέρα εκείνη ,σε ηλικία επτά (7) ετών , ήταν και ο ίδιος στο γεγονός. Ακολουθεί ολόκληρη η αφήγηση του κου Παπανδριανού , όπως παραδόθηκε από τον ίδιο :

Ήταν πρωί! Ξημερώματα!

Τα σκυλιά στα περιφερειακά σπίτια γαυγίζουν έντονα! Οι κάτοικοι του χωριού ανησύχησαν. Κάποιοι ήξεραν, ότι οι Γερμανοί επρόκειτο να προβούν σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, για να απαλλαγούν από αντιστασιακούς του Ε.Α.Μ. – ΕΛΛΑΣ και για εκφοβισμό των κατοίκων.

Γρήγορα έγινε γνωστό στους κατοίκους του χωριού, ότι οι Γερμανοί κάνουν «μπλόκο»(1), αρχίζοντας από τα μακρινά σπίτια. Πράγματι, οι Γερμανοί και οι Ιταλοί, σε ομάδες των 3-4 ατόμων, έμπαιναν στα σπίτια και ανάγκαζαν όλα τα άτομα της οικογένειας να τους ακολουθήσουν.

Στη συνέχεια, τους άρρενες, από 13 περίπου χρονών και άνω, τους συγκέντρωναν σε μια άπλα-αλάνα, νοτίως της οικείας του Ευθυμίου Καραχάλιου (μπάρμπα Θύμιου Τσεκούρα)(2), εκεί όπου σήμερα, το 2021, είναι οι οικείες Βασιλείου Ν.Δέμη, Κυριάκου Διαμ.Κατσουλιέρη και Αναστασίου και Παναγιώτας (Πίτσας) Κρίκου.

Οι γυναίκες και τα παιδιά συγκεντρώθηκαν στο ανατολικό τμήμα της πλατείας Αγίου Δημητρίου, νοτίως της οικείας του Ευαγγέλου Ιωάννη Μαλτέζου(3) και του Αναστασίου Αργέντου(4) σήμερα.

Σε πολλά σπίτια οι Γερμανοί μπήκαν δύο και τρεις φορές για έρευνα. Προσωπικά, εμένα, Ιωάννη Νικ.Παπανδριανό, 7 ετών τότε, επειδή κοιμόμουν με άφησαν στο σπίτι. Ο πατέρας μου, Νικόλαος Ιωαν.Παπανδριανός, είχε κρυφτεί πάνω και στο πίσω μέρος του σκεπαστού φούρνου.

Όταν τελείωσε η συγκέντρωση όλων των κατοίκων, ο υπεύθυνος Γερμανός αξιωματικός, με τη βοήθεια ενός διερμηνέα, επέλεξε 14 άτομα από μια λίστα-κατάσταση και τα τοποθέτησε μπροστά (νοτίως) μιας υψηλής πλινθόκτιστης μάνδρας της οικείας του Ευθυμίου Καραχάλιου, σημερινής οικείας του Παναγιώτη και Παρασκευής (Βούλας) Τρισπαγώνα.

Τα πάντα τα πλάκωνε ο φόβος και ο τρόμος. Τα πολυβόλα ήταν τοποθετημένα απέναντι από τους μελλοθάνατους, σε απόσταση περίπου 15 μέτρων, στην άκρη του δρόμου Ινάχου-Νέου Ηραίου (Πασσά-Χώνικα). Οι μελλοθάνατοι ήσαν:

1) Μπαβέλλας Δημήτριος του Κων/νου.

2) Μούκιος Παναγιώτης του Δημητρίου (του Τσουβά)

3) Κόλλιας Δημήτριος του Αναστασίου (του Μπουρίκη)

4) Σοφός Παναγιώτης του Δημητρίου

5) Κατσουλιέρης Γεώργιος του Αναστασίου (του Γίγαντα)

6) Αργέντος Παντελής του Γεωργίου (του Καπούδα)

7) Μούκιος Παναγιώτης του Δημητρίου (ή Σκουμάκης)

8) Παπακωνσταντίνου Εμμανουήλ του Μιχάλη (ή Τσαμπάσης)

9) Κεραμίδας Κων/νος του Ιωάννου (ή Λάκιας)

10) Χρόνης Δημήτριος του Χρόνη(5)

11) Αργέντος Παναγιώτης του Κων/νου (ή Κουλούκας)

12) Ματράγκος Νικόλαος του Βασιλείου

13) Μούκιος Παναγιώτης (ή Λάσπας)

14) Χρόνης Δημήτριος του Χρήστου (ή Μπελτέκος)

Ο Γερμανός διοικητής έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να τοποθετήσουν τους συγχωριανούς μας έτσι, ώστε να μπορούν από κοντά να παρακολουθήσουν την εκτέλεση.

Πριν ο διοικητής δώσει το παράδειγμα για την εκτέλεση, ακούστηκε η φωνή του μελλοθάνατου Παπακωνσταντίνου Εμμανουήλ, ζητώντας βοήθεια! Αμέσως ο παππά- Δημήτρης, αψηφώντας τον κίνδυνο για τη ζωή του, βγήκε μπροστά στα πολυβόλα και με τα χέρια ψηλά, φώναξε δυνατά: «Τι κάνετε; Σκοτώνετε άδικα αθώους ανθρώπους!».(6)

Ο Γερμανός διοικητής, ξαφνιασμένος και βλέποντας την αυταπάρνηση και τον ηρωισμό ενός ιερέα, έδωσε εντολή στο εκτελεστικό απόσπασμα να κατεβάσουν τα όπλα. Απευθυνόμενος στον παππά-Δημήτρη μέσω του διερμηνέα είπε: «Παππά, θα σε βάλω και εσένα μαζί με τους άλλους!». Και ο παππά-Δημήτρης απάντησε: «Εάν σας έχω κάνει κακό, να με σκοτώσεις.».

Ο Γερμανός διοικητής, με τη βοήθεια του διερμηνέα, άρχισε να εξετάζει ένα-ένα τα άτομα, που ήταν για εκτέλεση, κατηγορώντας τα ότι ήταν γραμμένα στο Ε.Α.Μ. Ο παππά-Δημήτρης του είπε, ότι όλοι, και ο ίδιος ακόμη, έχουν γραφτεί στο Ε.Α.Μ. μετά από πίεση! Κανείς όμως από αυτούς δεν έκανε κακό στους Γερμανούς.

Τότε, ο υπεύθυνος της Οργάνωσης, Μπαβέλλας Δημήτριος, είπε: «Εάν θέλετε, σκοτώστε εμένα, που είμαι υπεύθυνος της Οργάνωσης. Οι άλλοι δε φταίνε για τίποτε!».

Ο Γερμανός συνέχισε την εξέταση και έναν-έναν τους έβαζε ξεχωριστά. Όταν ο διερμηνέας διάβασε το όνομα του Δημητρίου Κόλλια, ο παππά-Δημήτρης είπε: «Δεν έχει κάνει κακό σε κανέναν. Έχει μερικές προβατίνες και τις φυλάει. Είναι αθώος». Ο Γερμανός απάντησε με ερώτηση: «Ο Ευάγγελος Κόλλιας που είναι;». Πράγματι, ο Βαγγέλης Κόλλιας, αδερφός του Δημήτρη Κόλλια, ήταν στα βουνά, στην Εθνική Αντίσταση και ο παππά-Δημήτρης δεν μπορούσε να τον καλύψει. Ο Γερμανός διοικητής είπε: «Θα πληρώσει για τον αδερφό του». Επίσης, ο παππά-Δημήτρης δεν μπόρεσε να σώσει τους άλλους δύο, τον Παναγιώτη Δημήτριο Μούκιο (του Τσουβά) και τον Δημήτριο Μπαβέλλα, υπεύθυνο της Οργάνωσης. Έτσι, στη γραμμή έμεινα οι τρεις τους!

Τότε, ο παππά-Δημήτρης είπε στον Γερμανό διοικητή: «Είσαι και εσύ χριστιανός και θα περιμένεις να τους κοινωνήσω».

Παραδόξως, ο Γερμανός διοικητής, εντυπωσιασμένος από τη θαρραλέα απαίτηση του παππά, ενέδωσε και του είπε το «ΝΑΙ».

Ο παππά-Δημήτρης, πολύ γρήγορα, επήρε από την εκκλησία τη Θεία Κοινωνία και φτάνοντας στο μέσον της σημερινής οδού «Ιερέως Δημητρίου Παπανδριανού» άκουσε τους πυροβολισμούς!!! Ο Γερμανός διοικητής δεν άντεξε την «παγερή» αναμονή και έδωσε την εντολή: «FEUER» (φόγια «ΠΥΡ» στα ελληνικά) και σκότωσε τους τρεις συγχωριανούς μας, τον Μπαβέλλα Δημήτριο, φυσικομαθηματικό, υπεύθυνο της Οργάνωσης, ετών 26, τον Μούκιο Παναγιώτη του Δημητρίου, ετών 20 και τον Κόλλια Δημήτριο του Αναστασίου, ετών 20.

Ο παππά-Δημήτρης γύρισε πίσω. Οι γυναίκες με τα ανήλικα παιδιά, στο άκουσμα των πυροβολισμών, πίστεψαν ότι όλους τους άνδρες τους σκότωσαν, όπως είχε γίνει στα Καλάβρυτα, στις 13 Δεκεμβρίου 1943! Φωνές, κλαυθμός και οδυρμός…

Κατόπιν, οι Γερμανοί έβαλαν τους 11 διασωθέντες σε στρατιωτικό φορτηγό και τους μετέφεραν στα στρατόπεδα Κορίνθου και Χαϊδαρίου.

Τους σκοτωμένους δεν επέτρεψαν να τους ενταφιάσουν στο Κοιμητήριο του χωριού! Επέλεξαν 6 άτομα, μεταξύ αυτών και τον μετέπειτα πρόεδρο της Κοινότητας, Βαλσαμόπουλο Γεώργιο(7), και τους μετέφεραν σε κτήμα, απέναντι και νοτίως της οικείας του Αναστασίου Γ.Μούκιου, παππού της Μαρίνας Αλεξανδροπούλου, σε απόσταση περίπου 30 μέτρων από τον δρόμο Πασά-Χώνικα (Ινάχου-Νέου Ηραίου). Μετά από αρκετές ημέρες επέτρεψαν οι Γερμανοί τον ενταφιασμό τους στο Νεκροταφείο του χωριού μας, στον Άγιο Κωνσταντίνο.

Από τους 11 διασωθέντες, τρεις: τον Σοφό Παναγιώτη, τον Κατσουλιέρη Γεώργιο και τον Αργέντο Παντελή, τους έβαλαν οι Γερμανοί στην «κλούβα», δηλαδή σε βαγόνι τρένου, που ήταν το πρώτο της αμαξοστοιχίας, ανοιχτό από παντού, με συρματόπλεγμα γύρω-γύρω, για να αποτρέψουν δολιοφθορές. Κατάληξη ήταν την 1η Ιουλίου 1944 να ανατιναχθούν από νάρκες, έξω από την Κόρινθο, προς το Άργος. Βρήκαν οικτρό θάνατο…

Άλλα 4 άτομα: ο Μούκιος Παναγιώτης του Δημητρίου (ή Σκουμάκης),ο Παπακωνσταντίνου Εμμανουήλ του Μιχαήλ (ή Τσαμπάσης), ο Κεραμίδας Κων/νος του Ιωάννου (ή Λάκιας) και ο Χρόνης Δημήτριος του Χρόνη κατόρθωσαν, με τη μεσολάβηση γνωστών ατόμων, να αποφυλακισθούν και να επιστρέψουν στις οικογένειες τους σώοι και αβλαβείς.

Οι υπόλοιποι: Χρόνης Δημήτριος του Χρήστου (ή Μπελτέκος), Μούκιος Παναγιώτης (ή Λάσπας), Αργέντος Παναγιώτης του Κων/νου (ή Κουλούκας) και Ματράγκος Νικόλαος του Βασιλείου, εστάλησαν στη Γερμανία ως αιχμάλωτοι για εργασία. Μετά την κατάρρευση της Γερμανίας και την πτώση του Χίτλερ επέστρεψαν σώοι στις οικογένειες τους.

Το Κοινοτικό Συμβούλιο της Κοινότητάς μας, με Πρόεδρο τον Βαλσαμόπουλο Γεώργιο(7) και Αντιπρόεδρο τον Παπανδριανό Ιωάννη του Δημητρίου, με το υπ’αριθμόν 6/18-1988 πρακτικό, μετά από αίτηση-αναφορά των: Χρόνη Δημητρίου του Χρήστου, Ματράγκου Νικολάου του Βασιλείου και Χρόνη Δημητρίου του Χρόνη, αποφάσισε η οδός «Χώνικα» να μετονομασθεί, από την οικεία του Χρήστου Σκίκου του Δημητρίου (ή Κουτσούνα) μέχρι την οικεία του Φουντοραδάκη Ιωάννη του Σταύρου, σε οδό «Ιερέως Δημητρίου Παπανδριανού» και από την οικεία του Σπυρίδωνος Σκίκου του Δημητρίου μέχρι τα όρια της Κοινότητας μας, σε οδό «21ης Μαΐου 1944».

Πέραν αυτού, στον τόπο της εκτέλεσης και σε κατάλληλο σημείο αποφασίσθηκε να τοποθετηθεί μαρμάρινη πλάκα με τα ονόματα των εκτελεσθέντων. Έτσι και έγινε! Κάθε φορά που γίνεται περιφορά της εικόνας των Αγίων Κων/νου και Ελένης, παραμονή της εορτής τους, γίνεται στάση της λιτανείας και τρισάγιο στη μνήμη των πεσόντων.

Ο παππά-Δημήτρης, εφημέριος του Ινάχου (Πασά) από το 1936, γιος του Ιερέως Ιωάννου Νικ. Παπανδριανού, εφημέριου της ενορίας Αγίου Γεωργίου Μπουτίων (Ήρας) για τα έτη 1876-1973, εγεννήθη το έτος 1903 και απεδήμησε εις Κύριον το έτος 1985, σε ηλικία 82 ετών(8). Για τον ηρωισμό, το θάρρος του, την αυταπάρνηση και το αίσιον αποτέλεσμα της παρέμβασής του, με αποτέλεσμα 11 συγχωριανοί μας να σωθούν από βέβαιο θάνατο, αξίζει να του αποδώσουμε εμείς οι νεότεροι, την οφειλόμενη τιμή και ευγνωμοσύνη μας με μια προτομή, που θα διδάσκει στις επερχόμενες γενιές την ιστορία του χωριού μας, σχετικά με το γεγονός της 21ης Μαΐου 1944 και επί πλέον να μαθαίνουν οι επερχόμενοι για τα οικτρά αποτελέσματα απολυταρχικών καθεστώτων, στην προκειμένη περίπτωση για το αιματοκύλισμα της Ευρώπης και όλου του κόσμου, εξ’ αιτίας του ιμπεριαλισμού και του Ναζισμού του Γερμανικού Έθνους, με τη δημιουργία δύο παγκόσμιων πολέμων, το 1914-1918 και το 1939-1945.

Ίναχος, 2 Μαΐου 2021

Ο συντάξας

Ιωάννης Παπανδριανός του Νικολάου,

Συνταξιούχος δάσκαλος
(ημερομηνία γέννησης: 5 Αυγούστου 1937)
*γραμμένο δια χειρός του ιδίου και ενυπόγραφο

Σημειώσεις:

1) ο μπλόκος και το μπλόκο: ιταλική λέξη, φράξιμο, αποκλεισμός, ενέδρα, παγίδα, αιφνιδιαστική επίθεση.

2) Ευθύμιος Καραχάλιος: παππούς του συνταξιούχου σήμερα διδασκάλου Θύμιου Καραχάλιου του Γεωργίου.

3) Τότε οικεία του Ιωάννη Μαλτέζου, πατέρα του Ευάγγελου Ιωάννη Μαλτέζου.

4) Τότε οικεία του Γεωργίου Αργέντου (Κουτσομύτη), παππού του Αναστασίου Δημητρίου Αργέντου.

5) Το όνομα αυτό αναφέρεται ως Χρόνης Δημήτριος του Χρόνη, δυο φορές στο υπ’ αριθμόν 6/1988 πρακτικό του Κοινοτικού Συμβουλίου Ινάχου, θέμα 7ον. Εγώ, προσωπικά, τέτοιο όνομα-άτομο δε θυμάμαι. Ερώτησα ηλικιωμένους κατοίκους του χωριού μας, τον Ευάγγελο Ιωάννη Μαλτέζο, ετών 93, τον Γεώργιο Βασιλείου Καλογερόπουλο, ετών 90 και άλλους, και το όνομα αυτό δε τους θύμιζε κανένα άνδρα του χωριού.

6) Ο Δημήτριος Χρόνης του Χρήστου, στην ως άνω αναφορά του λέγει: «… τρέχει ο παππά-Δημήτρης και πιάνει από τον λαιμό ένα γκεσταμπίτη Έλληνα, λέγοντας του: Τι κάνετε εκεί… κ.λπ.». Στην απόφαση του ίδιου πρακτικού δεν επαναλαμβάνεται η φράση αυτή. Ο ίδιος ο παππά-Δημήτρης, σε όλες μας τις συζητήσεις για το θέμα αυτό, ουδέποτε μου ανέφερε για γκεσταμπίτη.

7) Βαλσαμόπουλος Γεώργιος του Ιωάννη, τότε ετών 16, κατόπιν πρόεδρος της Κοινότητας (1986-1988) και την επόμενη διετία ανέλαβε ως πρόεδρος ο Παπανδριανός Ιωάννης του Δημητρίου, γιος του παππά-Δημήτρη Παπανδριανού.

8) Ο παππά Δημήτρης μου είχε πει, ότι μετά από αρκετά χρόνια έμαθε ότι ο Γερμανός διοικητής, μετά την εκτέλεση των τριών συγχωριανών μας, γύρισε στη σκηνή του, έριξε το πιστόλι του με δύναμη επάνω στο τραπέζι του γραφείου του και είπε: «Με ρεζίλεψε ένας παππάς! Έπρεπε να τον σκοτώσω!».
Σύμφωνα με τα λεγόμενα του παππά-Δημήτρη, το περιστατικό για τον Γερμανό διοικητή το έμαθε από Γερμανό τουρίστα, που ήταν παρών στο «μπλόκο», γνώριζε αρκετά καλά την ελληνική γλώσσα και τυχαία συνταξίδευαν με το τρένο, από το Άργος προς την Αθήνα. Εντυπωσιασμένος από τη συνάντησή του με τον παππά-Δημήτρη έδειξε με τη στάση του και τον λόγο του, τον θαυμασμό και τον σεβασμό στο πρόσωπό του.

Βιβλιογραφία

Αθανασιάδης Χάρης, Τα αποσυρθέντα βιβλία. Έθνος και σχολική ιστορία στην Ελλάδα, 1858-2008, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2015.

Γλέζος Μ, Μαύρη Βίβλος της Κατοχής, Εθνικό Συμβούλιο για τη διεκδίκηση των οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα , Αθήνα, 2006 .

Κυριαζόπουλος Κ, Η Αργολίδα στα όπλα-Η μάχη του Αχλαδοκάμπου 17-5-1944, εφημερίδα “Φείδων”, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1984, ανακτήθηκε 12-1-2021 από https://argolikivivliothiki.gr/2011/11/01/%ce%b7-%ce%b1%cf%81%ce%b3%ce%bf%ce%bb%ce%af%ce%b4%ce%b1-%cf%83%cf%84%ce%b1-%cf%8c%cf%80%ce%bb%ce%b1-%ce%b7-%ce%bc%ce%ac%cf%87%ce%b7-%cf%83%cf%84%ce%bf-%cf%87%ce%ac%ce%bd%ce%b9-%ce%b1%cf%87%ce%bb/

Χ. Φ. Μάγερ: «Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα», Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 2010.

Serge Noiret, "Υπάρχει τελικά διεθνής δημόσια ιστορία;", στο Α. Ανδρέου, Σ. Κακουριώτης, κ.ά. (επιμ.), Η δημόσια ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2015.

Τσιάρα Συραγώ, Τοπία της εθνικής μνήμης. Ιστορίες της Μακεδονίας γραμμένες σε μάρμαρο, Κλειδάριθμος, Αθήνα, 2004.

Φλάισερ Χάγκεν, Οι πόλεμοι της μνήμης. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στη δημόσια Ιστορία, Νεφέλη, Αθήνα, 2009.