Το μήκος του σώματός του φτάνει τα 15 εκατοστά. Το κεφάλι του έχει στο πάνω μέρος ένα όρθιο λοφίο, που είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένο στα αρσενικά άτομα. Το χρώμα του φτερώματός του είναι καστανόφαιο, με μακριές άσπρες λωρίδες. 
Τρέφεται με διάφορα έντομα που συλλαμβάνει με το μακρύ και κυρτό ράμφος του και φωλιάζει μέσα σε κοιλότητες διάφορων δέντρων. Ο Τσαλαπετεινός είναι αμέσως μετά τα χελιδόνια, το πουλί που είναι συνδεδεμένο με τον ερχομό της Άνοιξης. Στην Αίγυπτο το θεωρούν ιερό πουλί γιατί πιστεύουν πως θα είναι στοργικός απέναντι στους γέρους γονείς του.
Μια άλλη παράδοση τον θέλει να ήταν κάποτε κατοικίδιος, πολύ περήφανος και να τον λένε "αγριοκόκορα". Καμάρωνε σε κότες και παπιά για την όμορφη μύτη του. Την πρόσεχε να μην τη λερώνει και την κρατούσε ψηλά.
Τη θεωρούσε και σπουδαίο όπλο. Σε έναν περίπατο όμως, μαζί με τις κότες και τις πάπιες, τους επιτέθηκε μια αλεπού. Ήταν ο πρώτος που το έβαλε στα πόδια. Η αλεπού έφαγε όλες τις κότες και τις πάπιες και ο Τσαλαπετεινός έγινε αγριοπούλι αφού από την ντροπή του δεν ξαναγύρισε στο κοτέτσι.
