Οι Άγιοι Πάντες και τα "Ρώσικα" του Ναυπλίου

Του Τόλη Κοϊνη

“Ανέκαθεν”, που λένε και οι μορφωμένοι, στην Πρόνοια του Ναυπλίου οι Ασπασίες, οι Ανθούλες, οι Αθηνούλες, οι Μέμοι (Αγαμέμνωνες) και άλλα τέτοια αρχαιοπρεπή ονόματα γιόρταζαν σήμερα. Των Αγίων Πάντων. 

Γιόρταζε (και γιορτάζει) ένα από τα πιο παλιά εκκλησάκια της πόλης μας. Πρέπει να υπήρχε από τον 17ο αιώνα τουλάχιστον… Ήταν μια σπηλιά πάνω από το τότε νεκροταφείο… από ευλάβεια την έκλεισαν με έναν τοίχο και την μετέτρεψαν σε εκκλησία (κατά πάσα πιθανότητα ο υφιστάμενος τοίχος της εκκλησίας είναι μεταγενέστερος).

Όταν το 1715 οι Τούρκοι έδιωξαν τους Έλληνες κατοίκους από το Ναύπλιο και άφησαν κάποιες λίγες οικογένειες στον Ψαρομαχαλά… Το μόνο δικαίωμα που είχαν αυτοί οι ραγιάδες ήταν να θάβονται στο Νεκροταφείο των προγόνων τους… όμως, πώς θα γινόταν κηδεία όταν στο Ναύπλιο είχαν κλείσει όλες τις εκκλησίες;;; (άλλες τζαμιά, άλλες αποθήκες μαγαζιών!!) Γι αυτό άφησαν τους Αγίους Πάντες… να “διαβάζουν” οι παπάδες τους πεθαμένους (περισσότερο από τον φόβο μην βρυκολακιάσουν).
Ένα μέρος του Νεκροταφείου το χρησιμοποίησαν οι Τούρκοι για τους δικούς τους. Δεν αναφέρεται όμως λειτουργία τζαμιού εκεί κοντά.

Όταν άρχισε η Επανάσταση του 21, άρχισαν να έρχονται πρόσφυγες από διάφορα μέρη και να εγκθίστανται στον χώρο της Πρόνοιας. Η μόνη εκκλησία που μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ήταν οι Άγιοι Πάντες, στην σπηλιά πάνω από το Νεκροταφείο. Όμως όταν διαμορφώθηκε επί Καποδίστρια το προάστειο της Πρόνοιας, η σπηλιά δεν χώραγε τόσο κόσμο… Πρώτοι που προσπάθησαν να “φύγουν” από εκεί ήταν οι πρόσφυγες από Κυδωνιές, Μοσχονήσια, Χίο, Σμύρνη κλπ. που κατάφεραν να κτίσουν την Αγία Τριάδα. Απόμειναν οι Κρητικοί μόνο να εκκλησιάζονται στην σπηλιά των Αγίων Πάντων. Προφανώς δυσαρεστήθηκαν, διαμαρτυρήθηκαν και έδρασαν καταλλήλως. Πήραν και αυτοί τις προβλεπόμενες άδειες και έκτισαν την ΑγιαΒαγγελίστρα στην κορφή του λόφου που είχαν κτίσει τον “μαχαλά” τους.

Μετά από λίγα χρόνια έφυγε και το Νεκροταφείο!!! Μια νεροποντή σάρωσε κάποιους τάφους και ξέθαψε τους νεκρούς … αυτό προκάλεσε μεγάλη αναταραχή που ο Μιχαήλ Ιατρός (ο πλουσιότερος κάτοικος του Ναυπλίου όλων των εποχών) μετέφερε το Νεκροταφείο κατά πεντακόσια μέτρα, δώρισε ένα χωράφι του και διαμόρφωσε το εκκλησάκι “τοίς Ασωμάτοις” που έχουμε μέχρι σήμερα.
Έτσι οι Άγιοι Πάντες πέρασαν 100 χρόνια μοναξιάς σαν ένα ξωκκλήσι, που μόνο την ημέρα της γιορτής του το επισκέπτονταν.

Το 1938 στον χώρο που κάλυπτε το παλιό νεκροταφείο η Κυβέρνηση Μεταξά έδωσε οικόπεδα στους “Ρώσους” για να στεγαστούν.

Οι Ναυπλιώτες ακούγοντες αυτούς τους νέους πρόσφυγες να προσφωνούν την γιαγιά τους “Μπάμπουσκα” στραβομουτσούνιαζαν και τους έδωσαν τον τίτλο “Ρώσοι”. Ήταν Έλληνες Πόντιοι από την Γεωργία. Με ξακάθαρη Ελληνική εθνική συνείδηση, ιδιαίτερα εργατικοί, και με προοδευτικές αντιλήψεις. Από τη φτωχογειτονιά τους ο Δήμαρχος και βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, ο Μελίδης, από την γειτονιά τους και το ποδοσφαιρικό μας αστέρι ο Ταχτσίδης.

Την δεκαετία του 1930 είχαν σκουρήνει τα πράγματα για τους Έλληνες στη Σοβιετική Ένωση. Η Ελληνική Πρεσβεία στην Μόσχα έδινε εύκολα τα απαιτούμενα χαρτιά για μετανάστευση και η Σοβιετική Κυβέρνηση δεν είχε αντίρηση (Μην ξεχνάμε πως οι οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών επί Μεταξά-Στάλιν είχαν απογειωθεί με τις εξαγωγές κλήρινγκ… τους στέλναμε καπνά και εισάγαμε ξυλεία και οικοδομικά υλικά).

Εκτός από το Ναύπλιο και άλλες πόλεις έχουν παρόμοιες γειτονιές (Άργος, Λαμία κλπ.).
Για τους Μικρασιάτες πρόσφυγες του συνοικισμού “Νέον Βυζάντιον” υπάρχει η ωραία μελέτη του αείμνηστου παπα Γιάννη Γιαννόπουλου, που μεταξύ των άλλων καταγράφει την προέλευση των Μικρασιατικών οικογενειών. Μια παρόμοια μελέτη για τα “Ρώσικα” θα ήταν πολύ καλή… τα μαθητολόγια των σχολείων και τα αρχεία του Δήμου υπάρχουν, νέους επιστήμονες έχουμε πολλούς, δεν νομίζω να χρειάζεται κάτι άλλο.

Τελειώνοντας εκτός από τα “χρόνια πολλά” σε όλους τους εορτάζοντες, να εξηγήσω γιατί επέλεξα την συγκεκριμένη φωτογραφία… Η σκάλα αυτή πού οδηγεί από την οδό Μιχαήλ Ιατρού στην εκκλησία, είναι ένα από τα αθλιότερα δημοτικά έργα όλων των εποχών. Για “οικονομία”, τα σκαλοπάτια είναι τόσο ψηλά που ένας γέρος ή χοντρός (ή και τα δύο μαζί, σαν κι εμένα, δεν τα ανεβαίνεις). Θέλουν ξήλωμα, νέα σχεδίαση και νέα κατασκευή.