ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Είμαστε εδώ, με τον Καθηγητή κ. Κώστα Καρτάλη, τον Γενικό Γραμματέα, κ. Διδασκάλου και την κ. Κουντούρη, Διευθύντρια Προϊστορικών Κλασικών Αρχαιοτήτων, για να σας παρουσιάσουμε τις πρωτοβουλίες που έχει αναπτύξει και που έχει πάρει το Υπουργείο Πολιτισμού το τελευταίο διάστημα, για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά και στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των πολιτιστικών χώρων τουριστικής και οικονομικής σημασίας. Επίσης, για να σας μιλήσουμε για το εθνικό σχέδιο αντιμετώπισης των επιπτώσεων και τα πιλοτικά έργα τα οποία έχουν ενταχθεί στις χρηματοδοτήσεις του Ταμείου Ανάκαμψης.
Δεν επιλέξαμε τυχαία τη σημερινή μέρα. Το Σάββατο 5 Ιουνίου, είναι Ημέρα Περιβάλλοντος. Επιπλέον αυτές τις μέρες που μιλάμε, εξελίσσεται η προετοιμασία της Διεθνούς Διάσκεψης για το Κλίμα, η οποία θα γίνει το Νοέμβριο του 2021, στη Γλασκόβη, και αφορά στη Σύμβαση για το Κλίμα και τη Συμφωνία των Παρισίων.
Τα θέματα της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων και των σχέσεων που υπάρχουν με την πολιτιστική κληρονομιά, είναι γνωστά. Συζητώνται το τελευταίο διάστημα, από ειδικούς και από λιγότερου ειδικούς. Σημασία έχει ότι υπάρχει μία πραγματικότητα την οποία οφείλουμε να προλάβουμε. Αυτό το οποίο έχει σημασία στην περίπτωσή μας είναι η πρόληψη. Προκαταλαμβάνω τη συζήτηση για να πω, θα το δείτε και στη συνέχεια, ότι σήμερα που μιλάμε, πρόβλημα δεν υπάρχει στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία μας. Οφείλουμε, όμως, να προβλέψουμε και να είμαστε έτοιμοι για να αντιμετωπίσουμε τυχόν προβλήματα.
Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά, υλική και άυλη, αναγνωρίζεται σήμερα ως μία από τις μεγαλύτερες διεθνείς προκλήσεις. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σχετίζονται με μεταβολές στη θερμοκρασία, στις βροχοπτώσεις, στα υπόγεια ύδατα, στη στάθμη της θάλασσας, στη διάβρωση, στην ερημοποίηση του εδάφους, και ακραία καιρικά φαινόμενα που έχουν σαν αποτέλεσμα πυρκαγιές, πλημμύρες, κατολισθήσεις, βραχοπτώσεις κ.λπ..
Εκτός από τις φυσικές απειλές για τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, η κλιματική αλλαγή μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αλλαγές και αλλοιώσεις στο φυσικό τοπίο που με τη σειρά του επηρεάζει απολύτως διάφορες πρακτικές παραδοσιακών κοινωνιών.
Τον τελευταίο καιρό έγινε λόγος για τις επιπτώσεις που έχει η κλιματική αλλαγή, για παράδειγμα στη μετακινούμενη κτηνοτροφία. Εδώ, είναι περισσότερες οι επιπτώσεις, μπορούμε να τις συνειδητοποιήσουμε καλύτερα, μιλώντας και συνδυάζοντάς τις με την άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Και τελικά η αλλοίωση του φυσικού και του πολιτιστικού τοπίου που μπορεί να επηρεάσει την οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα και την ανάπτυξη των επιμέρους κοινωνιών.
Στην περίπτωση της χώρας μας, όπως είπα και προηγουμένως, άμεσος, ευρύς και συστηματικός κίνδυνος από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δεν καταγράφεται. Καταγράφονται, ωστόσο, υπαρκτοί κίνδυνοι. Καταγράφονται κάποιες τάσεις αύξησης της έντασης και της συχνότητας ακραίων καιρικών φαινομένων καθώς και δυσοίωνες εκτιμήσεις για τις μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, και κυρίως οι ειδικοί έχουν δύο ημερομηνίες αναφοράς, το 2040 και το 2050.
Και, επίσης, υπάρχουν μεμονωμένα περιστατικά ζημιών, μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης, σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία, στα οποία η κλιματική αλλαγή κρίνεται ότι αποτελεί έναν επιβαρυντικό παράγοντα.
Τώρα, οι ελληνικές πρωτοβουλίες έχουν ξεκινήσει από το 2016, όταν καταρτίστηκε η εθνική στρατηγική για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, στην οποία ενσωματώθηκε ως διακριτή τομεακή πολιτική ο κλάδος της πολιτιστικής κληρονομιάς. Από εκεί και πέρα, το 2019 στη Διάσκεψη του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη και στην Cop 25 στη Μαδρίτη συζητήθηκαν οι ελληνικές θέσεις, παρουσιάστηκε σε συγκεκριμένες εκδηλώσεις η ελληνική πρωτοβουλία που αφορά στη σύμπραξη φορέων της πολιτιστικής κληρονομιάς για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, που έλαβε τη στήριξη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, της UNESCO, του ICOMOS και του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, δηλαδή των κατ' εξοχήν φορέων που ασχολούνται και με την κλιματική αλλαγή και με την πολιτιστική κληρονομιά.
Η εθνική πρωτοβουλία για την προστασία των μνημείων της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς από την κλιματική αλλαγή, που δρομολογείται σε συνεργασία με την Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή και την UNESCO, συντονίζεται από το Γραφείο του Πρωθυπουργού και υποστηρίζεται από τα συναρμόδια Υπουργεία Πολιτισμού, Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Η Ελλάδα ήδη το 2019 στην εκδήλωση που έγινε στα πλαίσια της διάσκεψης του ΟΗΕ πρότεινε τη διοργάνωση Θερινού Σχολείου σε ετήσια βάση, και σε διαφορετική χώρα κάθε χρόνο προκειμένου να ενισχυθεί η απόκτηση ικανοτήτων και τεχνογνωσίας από στελέχη που διαχειρίζονται την πολιτιστική κληρονομιά στα κράτη-μέλη του ΟΗΕ. Το πρώτο Σχολείο ήταν προγραμματισμένο να διοργανωθεί στην Ελλάδα, στους Δελφούς συγκεκριμένα. Δυστυχώς δεν μπόρεσε να γίνει με φυσική παρουσία, και διοργανώθηκε παρ' όλα αυτά το 2020 από την Ελλάδα, από το Υπουργείο Πολιτισμού, ψηφιακά, εξαιτίας της πανδημίας.
Επίσης, το 2019, στο Υπουργείο συστήσαμε Διεπιστημονική Επιτροπή για τη μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά, και τη διατύπωση προτάσεων και ενεργειών στο πλαίσιο ενός Εθνικού Σχεδίου Δράσης. Πρόεδρος και συντονιστής της ομάδας είναι ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών ο κ. Καρτάλης, και υπό την ιδιότητά του αυτή είναι σήμερα μαζί μας.
Είναι η κ. Ασημακοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Η κ. Βαλάκου, Επίτιμη Διευθύντρια Αρχαιοτήτων. Η κ. Γαρέζου, Προϊσταμένη του Τμήματος Εθνικού Αρχείου Μνημείων και Αρχαιολογικού Κτηματολογίου. Η κ. Κοκκώνη, η οποία είναι στέλεχος της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και έχει την ειδικότητα Π.Ε. Περιβάλλοντος Φυσικών. Ο κ. Χάρης Κοκκώσης, Ομότιμος Καθηγητής Χωροταξίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Ο κ. Νίκος Μουρτζάς, Γεωλόγος και Αναπληρωματικό Μέλος στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Ο κ. Φρισήρας, Διευθυντής Μελετών και Εκτέλεσης Έργων Μουσείων και Πολιτιστικών Κτιρίων του Υπουργείου. Και η κ. Φωτοπούλου, η Διευθύντρια της Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η οποία διαχειρίζεται και τα θέματα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η δράση του Υπουργείου, όπως είπαμε, είναι προληπτική, για ένα πρόβλημα που σήμερα ακόμα είναι υπό έλεγχο. Παρ' όλα αυτά, οφείλουμε να το αντιμετωπίσουμε, και όπως θα σας πει ο κύριος Καρτάλης, στη συνέχεια, η Ελλάδα ανήκει στις ελάχιστες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ενεργούν ήδη προς αυτήν την κατεύθυνση.
Οι βασικοί άξονες της στρατηγικής μας είναι η διάγνωση, η εποπτεία, η πρόληψη, η θεραπεία. Χαρτογράφηση και εντοπισμός των στοιχείων εκείνων των πολιτιστικών που βρίσκονται σε κίνδυνο. Αξιολόγηση της ευπάθειας και των διαφορετικών κατηγοριών κινδύνου. Ταυτοποίηση, ανάλυση και αξιολόγηση των χαρακτηριστικών κάθε κατηγορίας. Ανάπτυξη μεθοδολογίας, τεχνολογίας, πρωτοκόλλων, πρακτικών και διαδικασιών διάγνωσης, πρόληψης και θεραπείας. Διαρκής προσαρμοσμένη και εξειδικευμένη εποπτεία και παρακολούθηση του πολιτιστικού κεφαλαίου βάσει της προηγούμενης χαρτογράφησης και αξιολόγησης. Προτεραιοποίηση των χώρων και των μνημείων που απειλούνται, εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων στην πραγματοποίηση των ενδεδειγμένων παρεμβάσεων για την πρόληψη και την θεραπεία των κινδύνων.
Στο πλαίσιο της Ομάδας Εργασίας για την κατάρτιση του Εθνικού Σχεδίου για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά, σε δύο φάσεις, έγιναν οι εξής εργασίες:
Σε α' φάση καταγράφηκε η διεθνής εμπειρία στο συγκεκριμένο θέμα, και συγκεντρώθηκαν οι απόψεις των Υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού, κυρίως των Εφορειών Αρχαιοτήτων που έχουν την άμεση επαφή με τα μνημεία. Σε β' φάση εξετάστηκαν οι υποχρεώσεις της Ελλάδας ως προς τη συγκεκριμένη διάσταση της κλιματικής αλλαγής, την υφιστάμενη νομοθεσία και τη σύνδεσή της με το δίπτυχο κλιματική αλλαγή και πολιτιστική κληρονομιά, τις προκλήσεις που διαμορφώνονται ως προς τον χωρικό σχεδιασμό, τη διάκριση των κλιματικών κινδύνων για το τοπίο, τα μνημεία, τους εργαζομένους, τους επισκέπτες, τις κατευθύνσεις που πρέπει να υποστηρίζει το Εθνικό Σχέδιο, αλλά και τις προδιαγραφές των ειδικότερων σχεδίων προσαρμογής. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από αυτήν την έρευνα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα.
Θα ήθελα στο σημείο αυτό να δώσω τον λόγο στον κ. Καρτάλη, να σας μιλήσει για την έρευνα που έγινε από την Ομάδα Εργασίας στις Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού.
ΚΑΡΤΑΛΗΣ: Σας ευχαριστώ, κ. Υπουργέ. Η έρευνα επικεντρώθηκε στους ανθρώπους οι οποίοι λειτουργούν στο πεδίο, γνωρίζουν καλύτερα από εμάς που είμαστε μέσα στους πανεπιστημιακούς χώρους, πώς συμπεριφέρεται μία περιοχή, ένα τοπίο, στους κινδύνους που αναπτύσσονται λόγω της κλιματικής αλλαγής ή λόγω ακραίας συμπεριφοράς των καιρικών φαινομένων. Απευθύνθηκα, λοιπόν, στις Εφορείες Αρχαιοτήτων, σε Μουσεία, στις Τεχνικές Υπηρεσίες των Μουσείων, και στην πρώτη διαφάνεια βλέπετε την αξιολόγηση της σημαντικότητας των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Η ελάχιστη σημαντικότητα είναι στο μηδέν, η μέγιστη κλίμακα είναι στο 5. Στον αριθμό των απαντήσεων, βλέπετε ότι η μεγάλη πλειοψηφία, θα έλεγα το μεγαλύτερο ποσοστό των απαντήσεων από τις Εφορείες Αρχαιοτήτων, αποτυπώνει ότι διαπιστώνουν μία σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Αυτό το καταγράφουμε ως εισαγωγικό στοιχείο γιατί είναι σημαντικό να γνωρίζουμε, όπως είπα προηγουμένως, τι αντιλαμβάνονται και πώς νιώθουν την επίδραση, τι αλλαγές στη λειτουργία μιας περιοχής από πλευράς φυσικού περιβάλλοντος και κλιματικών παραμέτρων οι άνθρωποι που είναι κοντά στους χώρους τους αρχαιολογικούς και στα μνημεία.
Στην επόμενη διαφάνεια αξιολόγησαν οι ίδιοι παραλήπτες τους κινδύνους που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή. Αναφέρθηκε η κύρια Υπουργός προηγουμένως. Πρόκειται για μία συστοιχία πέντε σημαντικών κινδύνων, ή κυρίων κινδύνων, θα έλεγα.
Το ένα είναι ακραία καιρικά φαινόμενα που οδηγούν σε έντονες ανεμολογικές συνθήκες, και πλημμυρικά φαινόμενα.
Η δεύτερη κατηγορία είναι η απερήμωση που οδηγεί σε αποσάθρωση του εδάφους, διάβρωση, κατολισθήσεις.
Ο τρίτος κίνδυνος είναι οι δασικές πυρκαγιές, σε ό,τι αφορά στην αύξηση της έντασης και της συχνότητάς τους.
Ο τέταρτος κίνδυνος είναι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και ο κατακλυσμός παρακτίων ζωνών.
Και ο πέμπτος κίνδυνος είναι καυσωνικά επεισόδια, τα οποία έχουν ως επί το πλείστον επίδραση στους εργαζομένους και στους επισκέπτες.
Βλέπετε, λοιπόν, εδώ, την κατηγοριοποίηση. Η μεγάλη πλειοψηφία, το πέντε, που είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος, εμφανίζεται κυρίως στις κατηγορίες των ακραίων καιρικών φαινομένων. Δεν είναι τυχαίο αυτό, άλλωστε. Τα τελευταία χρόνια έχουμε παρατηρήσει ακραία καιρικά φαινόμενα που είχαν μεγάλη ένταση. Και είχαν σημαντικές ζημιές στο φυσικό περιβάλλον.
Θα ήθελα εδώ να πω ότι στην ουσία αξιολογούμε κινδύνους που επηρεάζουν τη περιοχή που φιλοξενεί το μνημείο ή τον αρχαιολογικό χώρο και όχι το μνημείο αυτό καθ' αυτό. Δηλαδή δεν κοιτάμε την επίδραση πάνω στο υλικό του μνημείου, αλλά στο τοπίο που φιλοξενεί το μνημείο και τον αρχαιολογικό χώρο. Άρα, ένα πλημμυρικό φαινόμενο θα επηρεάσει και το μνημείο, τον αρχαιολογικό χώρο.
Όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας μπορεί να καταστήσει μια περιοχή που είναι πάνω από το νερό, κάτω από το νερό.
Οι μεγαλύτεροι, λοιπόν, κίνδυνοι, συναρτώνται με την αύξηση των καιρικών φαινομένων και με τις πλημμύρες, σύμφωνα με την αποτύπωση αυτή.
Στην επόμενη διαφάνεια αξιολογούμε τη σύνδεση με τον κλιματικό κίνδυνο. Δηλαδή, αυτή την φορά βλέπουμε πώς η σύνδεση αυτή διαμορφώνει κάποιες επιμέρους επιπτώσεις. Για παράδειγμα, βλέπουμε ότι υπάρχουν οι συνέπειες από την αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων, η κίτρινη στήλη, η οποία έχει και γαλάζιο, η οποία έχουν το μεγαλύτερο ύψος, αλλά ακριβώς δίπλα, διάβρωση του εδάφους και διάβρωση των δομικών υλικών. Δηλαδή οι ίδιοι οι παραλήπτες του ερωτηματολογίου μάς αποτυπώνουν μια δευτερογενή επίδραση, μια δευτερογενή επίπτωση, όχι μόνο στο ακραίο καιρικό φαινόμενο, αλλά πώς αυτό αρχίζει και επηρεάζει το μνημείο ή τον αρχαιολογικό χώρο αυτόν καθ' αυτόν.
Και το βλέπουμε αυτό και σε άλλες κατηγορίες, όπως για παράδειγμα εκεί που μιλάει για την ερημοποίηση ή αργότερα πολύ μικρότερο ποσοστό, για την αλλαγή της κοίτης ενός ποταμού που μπορεί να προκαλέσει ένα πλημμυρικό φαινόμενο.
Στην επόμενη διαφάνεια, το ερώτημα είναι αν οι παρούσες και οι μελλοντικά εκτιμώμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την οριοθέτηση των ζωνών προστασίας των μνημείων και αρχαιολογικών χώρων. Εδώ δεν πρόκειται για μια πρωτοτυπία. Είναι μία συζήτηση που γίνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κατά πόσον η έννοια τοπίων των συνόλων της πρέπει να αναθεωρηθεί ως προς τα όρια μιας περιοχής που προστατεύεται, γιατί υπάρχει ένας καινούριος κίνδυνος. Και αυτός ο καινούριος ο κλιματικός κίνδυνος είναι ένας αργός κίνδυνος. Εξελίσσεται αργά, δεν έχει τα χαρακτηριστικά, για παράδειγμα της πανδημίας, είναι μία πανδημία σε αργή κίνηση και γι' αυτόν τον λόγο πρέπει να λάβει κάποιος υπόψη πώς παρεμβαίνει στο τοπίο έτσι όπως το περιέγραψα προηγουμένως και τους κινδύνους τους κλιματικούς, για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις νέες πιέσεις.
Εδώ η μεγάλη πλειοψηφία αναφέρεται στο «μάλλον ναι», «πολύ σημαντική», «οπωσδήποτε». Οι μεγάλες κατηγορίες παίρνουν και την περισσότερη ανταπόκριση από τους ερωτώμενους. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, πρακτικά, ότι αξίζει να γίνει μια συζήτηση πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. Αλλάζει η συμπεριφορά του τοπίου, αλλάζουν οι αντοχές του τοπίου, αλλάζει, κατά συνέπεια, και η αντοχή του αρχαιολογικού χώρου που φιλοξενείται στο τοπίο.
Και η επόμενη διαφάνεια είναι αν γνωρίζουν τη σημασία του όρου «τρωτότητα χώρων και μνημείων». Εδώ βλέπετε ότι οι απαντήσεις είναι ως επί το πλείστον θετικές γιατί πρόκειται για ένα ακροατήριο-παραλήπτες που την έννοια «τρωτότητα» την αντιλαμβάνονται πολύ καλύτερα από πολλές άλλες ειδικότητες σε σχέση με τους αρχαιολογικούς χώρους. Άρα, λοιπόν, υπάρχει μια καλή γνώση. Αυτό είναι θετικό γιατί δημιουργεί και μια βάση πάνω στην οποία μπορούν να στηριχτούν μέτρα πολιτικής.
Και, τέλος, στην τελευταία διαφάνεια, αν γνωρίζουν μεθοδολογίες και μέτρα για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Εδώ έχουμε μία αναστροφή. Οι περισσότερες απαντήσεις είναι προς το «όχι». Είναι απολύτως λογικό. Πρόκειται για κάτι καινούριο. Χρειάζονται ειδικές μεθοδολογίες και μέτρα, γι' αυτό και άλλωστε στο σχέδιο δράσης που έχει αναπτυχθεί και έχει παραδοθεί στο Υπουργείο Πολιτισμού από την Ομάδα Εργασίας υπάρχει ένα ειδικότερο κεφάλαιο δράσης που αφορά στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση του προσωπικού του Υπουργείου Πολιτισμού ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες που διαμορφώνονται από τον νέο κίνδυνο που καταγράφουμε και μας ανησυχεί.
ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Ευχαριστούμε πολύ. Να συνεχίσουμε με τις βασικές αρχές του Εθνικού Σχεδίου. Και εδώ στη συζήτηση μπορεί και ο Γενικός Γραμματέας και ο κ. Καρτάλης και η κ. Κουντούρη να πουν πολύ περισσότερα πράγματα.
Οι βασικές αρχές, λοιπόν, του Εθνικού Σχεδίου, είναι να διαπερνά κάθε τρέχουσα πολιτική που σχετίζεται με την πολιτιστική κληρονομιά, το τοπίο, και το περιβάλλον, δηλαδή να υπάρχει διασυνδεσιμότητα. Να βασίζεται σε μακροχρόνιο σχεδιασμό με ορίζοντα το 2050 και ενδιάμεσους στόχους ανά 5ετίας. Είναι ορίζοντας σχεδιασμού, το 2050 μπορεί να φαίνεται μακρινό, αλλά τελικά δεν είναι τόσο μακρινό, όταν μιλάμε για τέτοια σχέση. Να προβλέπει την αναθεώρησή του με βάση νέα δεδομένα για τους κλιματικούς κινδύνους και τις κλιματικές επιπτώσεις, δηλαδή να είναι ευέλικτο και να προσαρμόζεται, γιατί σε πάρα πολλές περιπτώσεις η πραγματικότητα και η φύση μας εκπλήσσει. Και τελικά να υποστηρίζει και να αναδεικνύει την αναπτυξιακή διάσταση του πολιτισμού γιατί δεν πρέπει κανείς να θεωρεί ότι επιβαρύνσεις οι οποίες μπορεί να δημιουργούνται από φυσικά φαινόμενα ή από τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής δεν επηρεάζουν την αναπτυξιακή διάσταση των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων, και γενικά της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Έτσι, λοιπόν, συμπυκνώνοντας κατά κάποιον τρόπο, αυτά τα οποία είπαμε προηγουμένως, αλλά και σε αυτά στα οποία έχει καταλήξει η ομάδα εργασίας, είναι ότι χρειάζεται ένας μηχανισμός υποστήριξης, και αυτός διαμορφώνεται όχι μόνο από στελέχη του Υπουργείου Πολιτισμού, αλλά από στελέχη του ακαδημαϊκού χώρου, των πανεπιστημίων μας, δηλαδή, και από άλλες δημόσιες αρχές. Χρειάζεται αυτό που είπε ο κ. Καρτάλης πολύ έντονα, πρόγραμμα, επιμόρφωση και κατάρτιση των στελεχών. Και από εκεί και πέρα οι στόχοι είναι ο κατάλογος των πολιτιστικών αγαθών σε κίνδυνο, τα είπαμε και προηγουμένως, σχέδια προσαρμογής και διαχείρισης. Το ζήτημα της ενεργειακής αναβάθμισης των μουσείων, το οποίο μας απασχολεί πλέον έντονα και με αφορμή το Ταμείο Ανάκαμψης και ο Γενικός μπορεί να σας πει μερικά πράγματα στη συνέχεια γι' αυτό. Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού που συνδέεται, βέβαια, και με τα μουσεία στην κλιματική αλλαγή, όπως και τα σχέδια προσαρμογής και διαχείρισης συνδέονται με τον χωρικό σχεδιασμό. Ο χωρικός σχεδιασμός μπορεί να περιλαμβάνει από αυτά που είπε προηγουμένως ο κ. Καρτάλης, να συζητήσουμε ζώνες προστασίας, ή σε συνεργασία με το Υπουργείο Περιβάλλοντος να δούμε ευρύτερα σχέδια.
Τώρα, η α΄ φάση, επειδή μιλήσαμε για 5ετία, είναι μέχρι το 2025, και ο στόχος μας είναι:
Να δημιουργήσουμε έναν κατάλογο κλιματικής τρωτότητας σε επίπεδο χώρας, με έμφαση τις χωρικές ενότητες με μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους, και ανάπτυξη ψηφιακού αποθετηρίου, σε σύνδεση με το αρχαιολογικό κτηματολόγιο. Και εδώ είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι υπάρχει πλέον και λειτουργεί κανονικά το αρχαιολογικό κτηματολόγιο.
Να καταρτιστεί ο εθνικός κατάλογος πολιτιστικών αγαθών σε κλιματικό κίνδυνο.
Σταδιακή κατάρτιση και εφαρμογή μέχρι τέλος του 2025 τουλάχιστον 12 - είμαστε λίγο συντηρητικοί, μπορεί να είναι περισσότερα -, αλλά μιλάμε για τουλάχιστον 12 σχέδια προσαρμογής αρχαιολογικών χώρων και μνημείων, στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και αναθεώρηση και επικαιροποίηση των αντίστοιχων σχεδίων πολιτικής προστασίας.
Αξιολόγηση των αναγκών ενεργειακής αναβάθμισης των μουσείων του υπουργείου και ενεργειακή αναβάθμιση τουλάχιστον 13 μουσείων, είτε είναι αμιγώς δημόσια μουσεία, αρχαιολογικά, είτε είναι εποπτευόμενα νομικά πρόσωπα.
Αναθεώρηση σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας των σχεδίων πολιτικής προστασίας των ευρύτερων περιοχών στις οποίες ανήκουν αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία. Και εδώ ήδη βρισκόμαστε σε συνεργασία με τον αρμόδιο υφυπουργό προκειμένου να προχωρήσουν τα σχέδια αυτά και έχουν συμπεριλάβει και εκείνοι στον δικό τους προγραμματισμό όλη αυτή τη διαδικασία αναθεώρησης.
Κατάρτιση σε συνεργασία με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και θεσμοθέτηση ειδικών χωρικών σχεδίων για αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία που χαρακτηρίζονται από αυξημένη τρωτότητα σε κλιματικούς κινδύνους. Και την επαναξιολόγηση των ζωνών που είπαμε προηγουμένως.
Εκπαίδευση και κατάρτιση του στελεχιακού δυναμικού του υπουργείου.
Ανάπτυξη ειδικού προγράμματος για την προστασία των υλικών των μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Και εδώ πρέπει να πω ότι η Διεύθυνση Συντήρησης του Υπουργείου θα έχει καθοριστικό ρόλο και ήδη προχωρεί και επεξεργάζεται τέτοια προγράμματα.
Και τη δημιουργία ενός μηχανισμού υποστήριξης εντός του Υπουργείου, που όπως είπα προϋποθέτει συνεργασίες με εξειδικευμένους φορείς του δημοσίου τομέα.
Μέχρι το 2030 θέλουμε να έχουμε φτάσει στα 35 συνολικά σχέδια προσαρμογής. Ήδη εδώ πρέπει να πω ότι η Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στο πρόγραμμα το οποίο δουλεύει για τα συνολικά σχέδια για τα μνημεία UNESCO προφανώς συμπεριλαμβάνει και το κεφάλαιο κλιματική αλλαγή και επιπτώσεις.
2ος στόχος είναι η ενεργειακή αναβάθμιση 30 συνολικά μουσείων του υπουργείου, ώστε να διασφαλίζεται η ομαλή τους λειτουργία σε επιβαρυμένες θερμικές συνθήκες, να χαρακτηρίζονται από συνθήκες θερμικής άνεσης για τους επισκέπτες, να προστατεύονται οι συλλογές, να περιορίζονται οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, στο πνεύμα της Συνθήκης των Παρισίων και των εθνικών στόχων.
Και, η πιλοτική ενεργειακή αναβάθμιση μουσείων του υπουργείου με σχεδόν μηδενική ενέργεια. Αυτό είναι μία καινούρια έννοια, η οποία όμως μπαίνει πλέον δυναμικά, όχι για τα μουσεία μόνο, αλλά γενικά για τα κτίρια και τα δημόσια κτίρια. Επομένως θα πρέπει τουλάχιστον σε πιλοτική εφαρμογή μέχρι το 2030 να το έχει δει και το Υπουργείο Πολιτισμού.
Θα δώσω ξανά τον λόγο στον κ. Καρτάλη, για να σας μιλήσει για τα περιεχόμενα των σχεδίων προσαρμογής.
ΚΑΡΤΑΛΗΣ: Θα προσπαθήσω να τα περάσω λίγο σύντομα. Εδώ επιχειρούμε σε κάθε κεφάλαιο του σχεδίου δράσης που έχει καταρτίσει η ομάδα εργασίας για το Υπουργείο Πολιτισμού να αποτυπωθούν οι ειδικότερες δράσεις που πρέπει να υλοποιηθούν και μάλιστα να αποτυπωθούν και χρονοδιαγραμματικά. Γι' αυτό υπάρχουν τρεις στήλες. Η μία είναι από το έτος 0, σήμερα ας πούμε, η ημερομηνία έναρξης έως το 2ο έτος, 3 έως 5, 6 έως 10. Αυτό δημιουργεί μία ασφάλεια συνέργειας των ενεργειών μεταξύ τους, και διαμορφώνει μία συμπαγή βάση πάνω στην οποία μπορούν να κτιστούν μελλοντικές δράσεις, και να ικανοποιηθούν μελλοντικές προϋποθέσεις εφαρμογής του προγράμματος δράσης. Βλέπετε, για παράδειγμα, ότι το σημείο 1 είναι η εκτίμηση των άμεσων και έμμεσων κλιματικών κινδύνων. Αυτό προφανώς θα γίνει είτε με εργασίες πεδίου, είτε με την εφαρμογή κλιματικών μοντέλων για την εκτίμηση της τρωτότητας των περιοχών και αυτό προφανώς πρέπει να ξεκινήσει άμεσα και θα διαρκέσει όλο το διάστημα αυτής της δεκαετίας σταδιακά.
Η διασύνδεση των κλιματικών κινδύνων με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Η τεκμηριωμένη περιγραφή των επιπτώσεων πάνω στα στοιχεία της κληρονομιάς, θα βοηθήσει σε β' φάση τον κατάλογο πολιτιστικών αγαθών σε κίνδυνο. Η καταγραφή του ευρύτερου φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, τα στοιχεία που εντείνουν τις επιπτώσεις. Ο βαθμός έκθεσης των πολιτιστικών αγαθών. Και η τρωτότητα που είναι το τελικό στοιχείο. Έχουμε ένα τετράπτυχο που δουλεύουμε, το οποίο είναι η ευαισθησία μίας περιοχής στον κλιματικό κίνδυνο, έκθεση της περιοχής, δηλαδή πόσο εκτεθειμένη είναι η περιοχή στον κλιματικό κίνδυνο, η προσαρμοστική ικανότητα που σημαίνει πώς μπορεί αυτή η περιοχή να αντιδράσει με παρεμβάσεις στον κίνδυνο που δημιουργείται και εντέλει όλα αυτά συνθέτουν την τρωτότητα, πόσο ευάλωτη, δηλαδή, είναι η περιοχή, στον κλιματικό κίνδυνο, όταν θα προκύψει. Γιατί θα προκύψει. Το ερώτημα είναι πότε θα προκύψει.
Και η επόμενη διαφάνεια είναι μία διαφάνεια που συμπληρώνει την προηγούμενη: Μηχανισμός παρακολούθησης, καταγραφής των κλιματικών παραμέτρων. Είναι προφανές ότι χρειάζεται ένας διαρκής μηχανισμός για να μπορεί να υπάρχει και μία εκτίμηση των τάσεων που διαμορφώνονται. Το 8 είναι τα απαιτούμενα μέτρα για την αύξηση της προσαρμοστικής ικανότητα. Το 9 είναι προϋποθέσεις εφαρμογής, κυρίως με ζητήματα που έχουν να κάνουν με χρηματοδότηση, ανθρώπινο δυναμικό. Το 10 το ανέφερα ήδη. Και το 11 και το 12 είναι η επικαιροποίηση του προγράμματος δράσης. Όπως είπα και προηγουμένως πρόκειται για ένα θέμα το οποίο εξελίσσεται αργά, χρειάζεται μπροστά του χρόνια για να δείξει τις περισσότερες επιπτώσεις. Η 30ετία στην οποία αναφέρθηκε και η υπουργός το 2050 όντως μοιάζει μακρινή, αλλά θα ήθελα να επισημάνω πόσο κοντινό είναι το 1990 με το σήμερα που είναι πάλι 30 χρόνια. Άρα, λοιπόν, πρόκειται για τρεις δεκαετίες που εξελίσσονται γρήγορα και μέσα σε αυτές πρέπει να ληφθούν πολλά μέτρα και πολλές δράσεις, για να είναι θωρακισμένοι οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία της χώρας.
ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Ευχαριστούμε. Και να περάσουμε στο Ταμείο Ανάκαμψης, το οποίο ας το δούμε σαν ένα πιλοτικό πεδίο εφαρμογής. Δεν είναι τόσο πιλοτικό, γιατί έχει πολύ συγκεκριμένα αποτελέσματα, αλλά επειδή ακριβώς προηγήθηκε η συστηματική δουλειά της ομάδας εργασίας, η συστηματική συνεργασία της ομάδας εργασίας και των εκπροσώπων τους με τις Διευθύνσεις του Υπουργείου και ιδιαίτερα με τη Διεύθυνση Προϊστορικών Κλασικών Αρχαιοτήτων και το γεγονός ότι ο κ. Καρτάλης και η κ. Κουντούρη εκπροσωπούν το υπουργείο και σε διάφορες επιτροπές της UNESCO, αυτό μας έδωσε τη δυνατότητα να προετοιμάσουμε και να αποκτήσουμε την αναγκαία ωριμότητα προκειμένου να διεκδικήσουμε τη συμμετοχή ενός τέτοιου έργου στο Ταμείο Ανάκαμψης. Εδώ πρέπει να πω ότι ήταν πολύ συστηματική η δουλειά που έγινε από τον Γενικό Γραμματέα, τον κ. Διδασκάλου, και τις Υπηρεσίες του Υπουργείου, προκειμένου όχι απλώς να καταθέσουμε, αλλά να πετύχουμε και τη χρηματοδότηση των συγκεκριμένων έργων.
Όπως είπαμε από την αρχή, αυτό το οποίο μας ενδιαφέρει είναι να προλάβουμε. Η πρόληψη είναι ο βασικός μας στόχος, να προλάβουμε πριν τα φαινόμενα εξελιχθούν. Και αυτό το οποίο επίσης μας ενδιαφέρει είναι να θωρακίσουμε στον μέγιστο βαθμό τα μνημεία μας και τους αρχαιολογικούς χώρους. Πρώτον, για την ίδια τους την αξία, αυτοτελώς. Δεύτερον - όταν μιλάμε για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αυτό έχει σημασία - να μην λειτουργήσει η οποιαδήποτε φθορά εις βάρος της αναπτυξιακής τους διάστασης και της τουριστικής επισκεψιμότητας των περιοχών των συγκεκριμένων. Γιατί είτε το ομολογούμε είτε δεν το ομολογούμε, σε πάρα πολλές περιπτώσεις οι χώροι, οι τόποι, έχουν γίνει τουριστικοί προορισμοί εξαιτίας των σημαντικών μνημειακών και αρχαιολογικών χώρων που διαθέτουν.
Για να μην παίρνουμε πάρα πολύ χρόνο, να πάμε κατευθείαν στα έργα. Δηλαδή, να περάσουμε μία διαφάνεια. Τα έργα τα οποία ξεκινούν αφορούν τους αρχαιολογικούς χώρους των Δελφών με την προστασία από τις βραχοπτώσεις, αντιπλημμυρικά έργα στο Δίον, αντιπλημμυρικά έργα σε μινωικά ανάκτορα, ξεκινάμε με τη Φαιστό και τα Μάλια αλλά αν χρειαστεί μπορούμε να παρέμβουμε και σε άλλα, και δύο κρίσιμα έργα πυροπροστασίας στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων και στον αρχαιολογικό χώρο του Μυστρά. Οι Δελφοί, οι Φίλιπποι, ο Μυστράς, είναι ήδη στον κατάλογο των μνημείων της UNESCO. Το Δίον είναι ένας πάρα πολύ σημαντικός αρχαιολογικός χώρος, δεν είναι UNESCO μεν, αλλά είναι πάρα πολύ σημαντικός και αντιμετωπίζει πολύ έντονα πλημμυρικά φαινόμενα. Και τα μινωικά ανάκτορα της Κρήτης είναι ήδη σε διαδικασία κατάρτισης φακέλου για την υποψηφιότητα στην UNESCO.
Εκτός όμως από τα έργα αυτά, το συγκεκριμένο πακέτο από το Ταμείο Ανάκαμψης θα χρηματοδοτήσει συστήματα παρακολούθησης και καταγραφής των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο μικροπεριβάλλον και τις ανάγκες συντήρησης των επιφανειών του μνημείου, τον σχεδιασμό της εθνικής στρατηγικής για την προσαρμογή της προστασίας των μνημείων της πολιτιστικής κληρονομιάς, και τις επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγή.
Ο προϋπολογισμός των έργων αυτών όσον αφορά το Ταμείο Ανάκαμψης είναι 23 εκατομμύρια. Στα 23 εκατομμύρια συμπεριλαμβάνονται οι εκπτώσεις, επομένως είναι καθαρό το ποσό, και δεν συμπεριλαμβάνεται το ΦΠΑ. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να πάμε σε 32 έως 35 εκατομμύρια περίπου χρηματοδότηση για το συγκεκριμένο πρόγραμμα.
Το θέμα των βραχοπτώσεων των Δελφών είναι μία παλιά ιστορία. Είχε ξεκινήσει από το 2011 η συνεργασία του Υπουργείου Πολιτισμού με την αρμόδια Περιφέρεια προκειμένου να μελετηθεί το θέμα των βραχοπτώσεων, που δεν αφορά μόνο των αρχαιολογικό χώρο αλλά αφορά πολύ μεγαλύτερη περιοχή των Δελφών. Στην προκειμένη περίπτωση εμείς λόγω αρμοδιότητας θα καλύψουμε το πρόβλημα που αφορά στον αρχαιολογικό χώρο. Βλέπετε τα έργα που θα γίνουν, για να μην πάρω περισσότερο χρόνο. Ο Γενικός μπορεί, επίσης, να σας τα αναπτύξει αυτά.
Στον αρχαιολογικό χώρο του Δίου αυτό το οποίο πρέπει να πούμε είναι ότι το Δίον και στην περίοδο της λειτουργίας του στην Αρχαιότητα είχε πλημμυρικά φαινόμενα. Και σε ένα μεγάλο βαθμό κάποια από αυτά τα φαινόμενα συνδέονταν και με συγκεκριμένες λατρείες οι οποίες αναπτύχθηκαν στο Δίον. Παρόλα αυτά, σήμερα αυτά όλα έχουν ενταθεί. Και σε κάθε περίπτωση εμείς οφείλουμε με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης να προστατεύσουμε τον αρχαιολογικό χώρο. Επομένως, δύο είναι τα κύρια σημεία. Είναι η κοίτη του ρέματος της Ορλιάς και η διευθέτηση της κοίτης του ποταμού Βαφύρα. Ο Βαφύρας είναι ο ποταμός που ήδη υπήρχε στον χώρο από την Αρχαιότητα.
Στην Κρήτη τώρα, στα μινωικά ανάκτορα. Ξέρετε ότι στα Μάλια είναι πρόσφατες οι πλημμύρες οι οποίες έγιναν εκεί. Θεωρούμε ότι είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να επαναληφθεί, γιατί στην προκειμένη περίπτωση το πλημμυρικό φαινόμενο οφειλόταν σε πάρα πολύ μεγάλη ποσότητα βροχής που έπεσε σε περιορισμένο χρονικό διάστημα. Οπότε, δεν υπήρχε η δυνατότητα της γης να απορροφήσει όλη αυτή τη βροχή. Συγχρόνως όμως δεν είχαν γίνει και κάποια μέτρα που μπορούσαν να γίνουν. Και επίσης, στη Φαιστό, που είναι ένας εξαιρετικά σημαντικός χώρος, οφείλουμε να προλάβουμε κάποια πράγματα που αφορούν την απορροή των ομβρίων και την προστασία του εδάφους από τη διάβρωση.
Οι Φίλιπποι και ο Μυστράς, όπως είπαμε, τα έργα μάλλον στους Φιλίππους και στον Μυστρά αφορούν εγκαταστάσεις ολοκληρωμένου συστήματος πυροπροστασίας και πυρόσβεσης.
Και τέλος, τα δύο τελευταία υποέργα, που είναι τα συστήματα παρακολούθησης και καταγραφής των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο μικροπεριβάλλον για τις ανάγκες συντήρησης των επιφανειών των μνημείων και ο σχεδιασμός της εθνικής στρατηγικής, υπάρχει η αναγκαία ωριμότητα. Όπως είπε ήδη ο κ. Καρτάλης, κατετέθη πολύ πρόσφατα στο Υπουργείο το πρώτο σχέδιο. Επομένως, θα μπορέσουμε να συνεχίσουμε για να αντλήσουμε όλα τα συμπεράσματα που χρειάζονται προκειμένου μέχρι το 2030 να υλοποιηθεί το σχέδιο που μόλις τώρα σας αναπτύξαμε.
Θα δώσω τον λόγο στον Γενικό Γραμματέα και στην κ. Κουντούρη, αν θέλει.
ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: Ευχαριστώ πολύ, κ. Υπουργέ. Όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, ουσιαστικά προστατεύουμε μέσα από αυτό το πιλοτικό έργο επιλεγμένα μνημεία σε πολιτιστικούς χώρους και μείζονες αρχαιολογικούς χώρους από τους κινδύνους που σχετίζονται με τις μεταβαλλόμενες κλιματικές αλλαγές, μέσα από την υλοποίηση στοχευμένων έργων και υποδομών. Ταυτόχρονα, διασφαλίζουμε τις παρεχόμενες σε αυτά πολιτιστικές υπηρεσίες, ενώ παράλληλα συμβάλλουμε στην υλοποίηση του σχεδιασμού της εθνικής στρατηγικής και του οδικού χάρτη για την προσαρμογή της προστασίας των μνημείων της πολιτιστικής κληρονομιάς από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Ουσιαστικά, προχωράμε μαζί με τη θεωρία και στην πράξη και στην υλοποίηση όλων αυτών που σχεδιάζουμε. Ευχαριστώ πολύ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Μπορούμε να προχωρήσουμε στις ερωτήσεις, τις οποίες σας παρακαλώ να υποβάλετε στο Q&A με το όνομά σας και το μέσο σας. Από τον Σάκη Ιωαννίδη από την «Καθημερινή». «Ποιοι είναι οι δώδεκα ευάλωτοι αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία για τους οποίους θα καταρτιστούν σχέδια προσαρμογής και ποια είναι τα δεκατρία μουσεία που θα αναβαθμιστούν ενεργειακά;»
ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Ευχαριστούμε, κ. Ιωαννίδη, για την ερώτηση. Δεν είναι ακριβώς ευάλωτοι χώροι. Είναι χώροι οι οποίοι θα πρέπει να προλάβουμε τυχόν επιπτώσεις τους. Κάποιοι ίσως έχουν μία μεγαλύτερη ανάγκη. Συνδέονται όμως και με τα μνημεία UNESCO, όπως είπαμε και προηγουμένως. Οι δώδεκα, λοιπόν, χώροι, είναι εκτός από την Ακρόπολη των Αθηνών, που ήδη εκπονείται η μελέτη αυτή, οι Μυκήνες, ο Ναός του Επικούριου Διός, το Δίον, οι Δελφοί, η Ολυμπία, οι Φίλιπποι, τα μινωικά ανάκτορα, η Δήλος, η Σάμος, δηλαδή το Ηραίο, η Ρόδος και ο Μυστράς. Και στην περίπτωση των μουσείων ξεκινάμε από τους Δελφούς, την Ολυμπία, την Πάτρα, το Μουσείο Ηρακλείου, το Μουσείο Ιωαννίνων, της Θήβας, οι Βασιλικοί Τάφοι στη Βεργίνα, η Πέλλα, η Καβάλα, το Μουσείο της Χίου, το Παλαιό της Σπάρτης, το Τατόι και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Αυτά είναι τα πρώτα δεκατρία. Είπαμε ότι είμαστε συντηρητικοί και στο δώδεκα και στο δεκατρία.
ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: Και παράλληλα, ταυτόχρονα μάλλον, σε πολλά από αυτά τα μουσεία που αναφέρατε, κα Υπουργέ, έχουμε προχωρήσει και ήδη είμαστε στη διαδικασία σύνταξης των απαραίτητων μελετών μέσα από τις μελέτες ωρίμανσης του Υπουργείου Πολιτισμού. Ενώ παράλληλα, έχουμε έρθει σε συνεργασία και με το Υπουργείο Περιβάλλοντος προκειμένου από το πρόγραμμα «Εξοικονομώ» του Υπουργείου Περιβάλλοντος να συμπεριληφθούν και οι μουσειακές υποδομές του υπουργείου, της β' φάσης, για να μπορέσουμε να χρηματοδοτήσουμε , όπως είπατε πολύ σωστά νωρίτερα, και από το Ταμείο Ανάκαμψης τέτοιες δράσεις σε εποτευόμενα μουσεία.
ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Επίσης, να πω ότι μουσεία τα οποία τώρα επισκευάζονται ή επεκτείνονται ή είναι καινούρια, προφανώς λαμβάνουν υπόψη τους όλη την παράμετρο της ενεργειακής εξοικονόμησης. Δηλαδή, για παράδειγμα, το Μουσείο του Άργους, το οποίο τώρα είναι σε φάση επισκευής- υπάρχουν ήδη οι ανάδοχοι- έχει λάβει υπόψη και την ανάγκη ενεργειακής αναβάθμισης του παλαιού και προφανώς της επέκτασης. Θέλω να πω, δηλαδή, ότι αυτό δεν είναι κάτι στατικό. Είναι κάτι το οποίο σε κάθε ευκαιρία πλέον μπαίνει στον σχεδιασμό.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Υπάρχει μία ερώτηση από την Πόλυ Κρημνιώτη. «Πότε θα δοθεί στη δημοσιότητα», είναι για άλλο θέμα η ερώτηση, «η γνωμοδότηση του Κ.Α.Σ. για τη φωτογράφιση DIOR στην Ακρόπολη, όπως και η υπουργική απόφαση;»
ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Δεν σχετίζεται φυσικά με την κλιματική αλλαγή αυτό. Η γνωμοδότηση θα δοθεί μόλις το σύνολο του πρακτικού είναι έτοιμο και υπογραφεί από την εισηγήτρια, τον Γενικό Γραμματέα και τον Γραμματέα του Συμβουλίου. Είναι θέμα 1-2 ημερών. Είναι θέμα ολοκλήρωσης της διοικητικής διαδικασίας.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Άλλη μία ερώτηση από την Πόλυ Κρημνιώτη. «Πότε θα μπορέσουμε οι δημοσιογράφοι να παρακολουθούμε πάλι τις συνεδριάσεις του Κ.Α.Σ.;»
ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Μόλις τα επιδημιολογικά δεδομένα και η επιτροπή του ΕΟΔΥ μάς επιτρέψει τις διά ζώσης συνεδριάσεις, θα επανέλθουμε στις καλές παλιές μας συνήθειες.
Δεν επιλέξαμε τυχαία τη σημερινή μέρα. Το Σάββατο 5 Ιουνίου, είναι Ημέρα Περιβάλλοντος. Επιπλέον αυτές τις μέρες που μιλάμε, εξελίσσεται η προετοιμασία της Διεθνούς Διάσκεψης για το Κλίμα, η οποία θα γίνει το Νοέμβριο του 2021, στη Γλασκόβη, και αφορά στη Σύμβαση για το Κλίμα και τη Συμφωνία των Παρισίων.
Τα θέματα της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων και των σχέσεων που υπάρχουν με την πολιτιστική κληρονομιά, είναι γνωστά. Συζητώνται το τελευταίο διάστημα, από ειδικούς και από λιγότερου ειδικούς. Σημασία έχει ότι υπάρχει μία πραγματικότητα την οποία οφείλουμε να προλάβουμε. Αυτό το οποίο έχει σημασία στην περίπτωσή μας είναι η πρόληψη. Προκαταλαμβάνω τη συζήτηση για να πω, θα το δείτε και στη συνέχεια, ότι σήμερα που μιλάμε, πρόβλημα δεν υπάρχει στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία μας. Οφείλουμε, όμως, να προβλέψουμε και να είμαστε έτοιμοι για να αντιμετωπίσουμε τυχόν προβλήματα.
Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά, υλική και άυλη, αναγνωρίζεται σήμερα ως μία από τις μεγαλύτερες διεθνείς προκλήσεις. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σχετίζονται με μεταβολές στη θερμοκρασία, στις βροχοπτώσεις, στα υπόγεια ύδατα, στη στάθμη της θάλασσας, στη διάβρωση, στην ερημοποίηση του εδάφους, και ακραία καιρικά φαινόμενα που έχουν σαν αποτέλεσμα πυρκαγιές, πλημμύρες, κατολισθήσεις, βραχοπτώσεις κ.λπ..
Εκτός από τις φυσικές απειλές για τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, η κλιματική αλλαγή μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αλλαγές και αλλοιώσεις στο φυσικό τοπίο που με τη σειρά του επηρεάζει απολύτως διάφορες πρακτικές παραδοσιακών κοινωνιών.
Τον τελευταίο καιρό έγινε λόγος για τις επιπτώσεις που έχει η κλιματική αλλαγή, για παράδειγμα στη μετακινούμενη κτηνοτροφία. Εδώ, είναι περισσότερες οι επιπτώσεις, μπορούμε να τις συνειδητοποιήσουμε καλύτερα, μιλώντας και συνδυάζοντάς τις με την άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Και τελικά η αλλοίωση του φυσικού και του πολιτιστικού τοπίου που μπορεί να επηρεάσει την οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα και την ανάπτυξη των επιμέρους κοινωνιών.
Στην περίπτωση της χώρας μας, όπως είπα και προηγουμένως, άμεσος, ευρύς και συστηματικός κίνδυνος από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δεν καταγράφεται. Καταγράφονται, ωστόσο, υπαρκτοί κίνδυνοι. Καταγράφονται κάποιες τάσεις αύξησης της έντασης και της συχνότητας ακραίων καιρικών φαινομένων καθώς και δυσοίωνες εκτιμήσεις για τις μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, και κυρίως οι ειδικοί έχουν δύο ημερομηνίες αναφοράς, το 2040 και το 2050.
Και, επίσης, υπάρχουν μεμονωμένα περιστατικά ζημιών, μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης, σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία, στα οποία η κλιματική αλλαγή κρίνεται ότι αποτελεί έναν επιβαρυντικό παράγοντα.
Τώρα, οι ελληνικές πρωτοβουλίες έχουν ξεκινήσει από το 2016, όταν καταρτίστηκε η εθνική στρατηγική για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, στην οποία ενσωματώθηκε ως διακριτή τομεακή πολιτική ο κλάδος της πολιτιστικής κληρονομιάς. Από εκεί και πέρα, το 2019 στη Διάσκεψη του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη και στην Cop 25 στη Μαδρίτη συζητήθηκαν οι ελληνικές θέσεις, παρουσιάστηκε σε συγκεκριμένες εκδηλώσεις η ελληνική πρωτοβουλία που αφορά στη σύμπραξη φορέων της πολιτιστικής κληρονομιάς για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, που έλαβε τη στήριξη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, της UNESCO, του ICOMOS και του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, δηλαδή των κατ' εξοχήν φορέων που ασχολούνται και με την κλιματική αλλαγή και με την πολιτιστική κληρονομιά.
Η εθνική πρωτοβουλία για την προστασία των μνημείων της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς από την κλιματική αλλαγή, που δρομολογείται σε συνεργασία με την Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή και την UNESCO, συντονίζεται από το Γραφείο του Πρωθυπουργού και υποστηρίζεται από τα συναρμόδια Υπουργεία Πολιτισμού, Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Η Ελλάδα ήδη το 2019 στην εκδήλωση που έγινε στα πλαίσια της διάσκεψης του ΟΗΕ πρότεινε τη διοργάνωση Θερινού Σχολείου σε ετήσια βάση, και σε διαφορετική χώρα κάθε χρόνο προκειμένου να ενισχυθεί η απόκτηση ικανοτήτων και τεχνογνωσίας από στελέχη που διαχειρίζονται την πολιτιστική κληρονομιά στα κράτη-μέλη του ΟΗΕ. Το πρώτο Σχολείο ήταν προγραμματισμένο να διοργανωθεί στην Ελλάδα, στους Δελφούς συγκεκριμένα. Δυστυχώς δεν μπόρεσε να γίνει με φυσική παρουσία, και διοργανώθηκε παρ' όλα αυτά το 2020 από την Ελλάδα, από το Υπουργείο Πολιτισμού, ψηφιακά, εξαιτίας της πανδημίας.
Επίσης, το 2019, στο Υπουργείο συστήσαμε Διεπιστημονική Επιτροπή για τη μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά, και τη διατύπωση προτάσεων και ενεργειών στο πλαίσιο ενός Εθνικού Σχεδίου Δράσης. Πρόεδρος και συντονιστής της ομάδας είναι ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών ο κ. Καρτάλης, και υπό την ιδιότητά του αυτή είναι σήμερα μαζί μας.
Είναι η κ. Ασημακοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Η κ. Βαλάκου, Επίτιμη Διευθύντρια Αρχαιοτήτων. Η κ. Γαρέζου, Προϊσταμένη του Τμήματος Εθνικού Αρχείου Μνημείων και Αρχαιολογικού Κτηματολογίου. Η κ. Κοκκώνη, η οποία είναι στέλεχος της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και έχει την ειδικότητα Π.Ε. Περιβάλλοντος Φυσικών. Ο κ. Χάρης Κοκκώσης, Ομότιμος Καθηγητής Χωροταξίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Ο κ. Νίκος Μουρτζάς, Γεωλόγος και Αναπληρωματικό Μέλος στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Ο κ. Φρισήρας, Διευθυντής Μελετών και Εκτέλεσης Έργων Μουσείων και Πολιτιστικών Κτιρίων του Υπουργείου. Και η κ. Φωτοπούλου, η Διευθύντρια της Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η οποία διαχειρίζεται και τα θέματα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η δράση του Υπουργείου, όπως είπαμε, είναι προληπτική, για ένα πρόβλημα που σήμερα ακόμα είναι υπό έλεγχο. Παρ' όλα αυτά, οφείλουμε να το αντιμετωπίσουμε, και όπως θα σας πει ο κύριος Καρτάλης, στη συνέχεια, η Ελλάδα ανήκει στις ελάχιστες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ενεργούν ήδη προς αυτήν την κατεύθυνση.
Οι βασικοί άξονες της στρατηγικής μας είναι η διάγνωση, η εποπτεία, η πρόληψη, η θεραπεία. Χαρτογράφηση και εντοπισμός των στοιχείων εκείνων των πολιτιστικών που βρίσκονται σε κίνδυνο. Αξιολόγηση της ευπάθειας και των διαφορετικών κατηγοριών κινδύνου. Ταυτοποίηση, ανάλυση και αξιολόγηση των χαρακτηριστικών κάθε κατηγορίας. Ανάπτυξη μεθοδολογίας, τεχνολογίας, πρωτοκόλλων, πρακτικών και διαδικασιών διάγνωσης, πρόληψης και θεραπείας. Διαρκής προσαρμοσμένη και εξειδικευμένη εποπτεία και παρακολούθηση του πολιτιστικού κεφαλαίου βάσει της προηγούμενης χαρτογράφησης και αξιολόγησης. Προτεραιοποίηση των χώρων και των μνημείων που απειλούνται, εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων στην πραγματοποίηση των ενδεδειγμένων παρεμβάσεων για την πρόληψη και την θεραπεία των κινδύνων.
Στο πλαίσιο της Ομάδας Εργασίας για την κατάρτιση του Εθνικού Σχεδίου για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά, σε δύο φάσεις, έγιναν οι εξής εργασίες:
Σε α' φάση καταγράφηκε η διεθνής εμπειρία στο συγκεκριμένο θέμα, και συγκεντρώθηκαν οι απόψεις των Υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού, κυρίως των Εφορειών Αρχαιοτήτων που έχουν την άμεση επαφή με τα μνημεία. Σε β' φάση εξετάστηκαν οι υποχρεώσεις της Ελλάδας ως προς τη συγκεκριμένη διάσταση της κλιματικής αλλαγής, την υφιστάμενη νομοθεσία και τη σύνδεσή της με το δίπτυχο κλιματική αλλαγή και πολιτιστική κληρονομιά, τις προκλήσεις που διαμορφώνονται ως προς τον χωρικό σχεδιασμό, τη διάκριση των κλιματικών κινδύνων για το τοπίο, τα μνημεία, τους εργαζομένους, τους επισκέπτες, τις κατευθύνσεις που πρέπει να υποστηρίζει το Εθνικό Σχέδιο, αλλά και τις προδιαγραφές των ειδικότερων σχεδίων προσαρμογής. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από αυτήν την έρευνα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα.
Θα ήθελα στο σημείο αυτό να δώσω τον λόγο στον κ. Καρτάλη, να σας μιλήσει για την έρευνα που έγινε από την Ομάδα Εργασίας στις Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού.
ΚΑΡΤΑΛΗΣ: Σας ευχαριστώ, κ. Υπουργέ. Η έρευνα επικεντρώθηκε στους ανθρώπους οι οποίοι λειτουργούν στο πεδίο, γνωρίζουν καλύτερα από εμάς που είμαστε μέσα στους πανεπιστημιακούς χώρους, πώς συμπεριφέρεται μία περιοχή, ένα τοπίο, στους κινδύνους που αναπτύσσονται λόγω της κλιματικής αλλαγής ή λόγω ακραίας συμπεριφοράς των καιρικών φαινομένων. Απευθύνθηκα, λοιπόν, στις Εφορείες Αρχαιοτήτων, σε Μουσεία, στις Τεχνικές Υπηρεσίες των Μουσείων, και στην πρώτη διαφάνεια βλέπετε την αξιολόγηση της σημαντικότητας των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Η ελάχιστη σημαντικότητα είναι στο μηδέν, η μέγιστη κλίμακα είναι στο 5. Στον αριθμό των απαντήσεων, βλέπετε ότι η μεγάλη πλειοψηφία, θα έλεγα το μεγαλύτερο ποσοστό των απαντήσεων από τις Εφορείες Αρχαιοτήτων, αποτυπώνει ότι διαπιστώνουν μία σημαντικότητα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Αυτό το καταγράφουμε ως εισαγωγικό στοιχείο γιατί είναι σημαντικό να γνωρίζουμε, όπως είπα προηγουμένως, τι αντιλαμβάνονται και πώς νιώθουν την επίδραση, τι αλλαγές στη λειτουργία μιας περιοχής από πλευράς φυσικού περιβάλλοντος και κλιματικών παραμέτρων οι άνθρωποι που είναι κοντά στους χώρους τους αρχαιολογικούς και στα μνημεία.
Στην επόμενη διαφάνεια αξιολόγησαν οι ίδιοι παραλήπτες τους κινδύνους που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή. Αναφέρθηκε η κύρια Υπουργός προηγουμένως. Πρόκειται για μία συστοιχία πέντε σημαντικών κινδύνων, ή κυρίων κινδύνων, θα έλεγα.
Το ένα είναι ακραία καιρικά φαινόμενα που οδηγούν σε έντονες ανεμολογικές συνθήκες, και πλημμυρικά φαινόμενα.
Η δεύτερη κατηγορία είναι η απερήμωση που οδηγεί σε αποσάθρωση του εδάφους, διάβρωση, κατολισθήσεις.
Ο τρίτος κίνδυνος είναι οι δασικές πυρκαγιές, σε ό,τι αφορά στην αύξηση της έντασης και της συχνότητάς τους.
Ο τέταρτος κίνδυνος είναι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και ο κατακλυσμός παρακτίων ζωνών.
Και ο πέμπτος κίνδυνος είναι καυσωνικά επεισόδια, τα οποία έχουν ως επί το πλείστον επίδραση στους εργαζομένους και στους επισκέπτες.
Βλέπετε, λοιπόν, εδώ, την κατηγοριοποίηση. Η μεγάλη πλειοψηφία, το πέντε, που είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος, εμφανίζεται κυρίως στις κατηγορίες των ακραίων καιρικών φαινομένων. Δεν είναι τυχαίο αυτό, άλλωστε. Τα τελευταία χρόνια έχουμε παρατηρήσει ακραία καιρικά φαινόμενα που είχαν μεγάλη ένταση. Και είχαν σημαντικές ζημιές στο φυσικό περιβάλλον.
Θα ήθελα εδώ να πω ότι στην ουσία αξιολογούμε κινδύνους που επηρεάζουν τη περιοχή που φιλοξενεί το μνημείο ή τον αρχαιολογικό χώρο και όχι το μνημείο αυτό καθ' αυτό. Δηλαδή δεν κοιτάμε την επίδραση πάνω στο υλικό του μνημείου, αλλά στο τοπίο που φιλοξενεί το μνημείο και τον αρχαιολογικό χώρο. Άρα, ένα πλημμυρικό φαινόμενο θα επηρεάσει και το μνημείο, τον αρχαιολογικό χώρο.
Όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας μπορεί να καταστήσει μια περιοχή που είναι πάνω από το νερό, κάτω από το νερό.
Οι μεγαλύτεροι, λοιπόν, κίνδυνοι, συναρτώνται με την αύξηση των καιρικών φαινομένων και με τις πλημμύρες, σύμφωνα με την αποτύπωση αυτή.
Στην επόμενη διαφάνεια αξιολογούμε τη σύνδεση με τον κλιματικό κίνδυνο. Δηλαδή, αυτή την φορά βλέπουμε πώς η σύνδεση αυτή διαμορφώνει κάποιες επιμέρους επιπτώσεις. Για παράδειγμα, βλέπουμε ότι υπάρχουν οι συνέπειες από την αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων, η κίτρινη στήλη, η οποία έχει και γαλάζιο, η οποία έχουν το μεγαλύτερο ύψος, αλλά ακριβώς δίπλα, διάβρωση του εδάφους και διάβρωση των δομικών υλικών. Δηλαδή οι ίδιοι οι παραλήπτες του ερωτηματολογίου μάς αποτυπώνουν μια δευτερογενή επίδραση, μια δευτερογενή επίπτωση, όχι μόνο στο ακραίο καιρικό φαινόμενο, αλλά πώς αυτό αρχίζει και επηρεάζει το μνημείο ή τον αρχαιολογικό χώρο αυτόν καθ' αυτόν.
Και το βλέπουμε αυτό και σε άλλες κατηγορίες, όπως για παράδειγμα εκεί που μιλάει για την ερημοποίηση ή αργότερα πολύ μικρότερο ποσοστό, για την αλλαγή της κοίτης ενός ποταμού που μπορεί να προκαλέσει ένα πλημμυρικό φαινόμενο.
Στην επόμενη διαφάνεια, το ερώτημα είναι αν οι παρούσες και οι μελλοντικά εκτιμώμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την οριοθέτηση των ζωνών προστασίας των μνημείων και αρχαιολογικών χώρων. Εδώ δεν πρόκειται για μια πρωτοτυπία. Είναι μία συζήτηση που γίνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κατά πόσον η έννοια τοπίων των συνόλων της πρέπει να αναθεωρηθεί ως προς τα όρια μιας περιοχής που προστατεύεται, γιατί υπάρχει ένας καινούριος κίνδυνος. Και αυτός ο καινούριος ο κλιματικός κίνδυνος είναι ένας αργός κίνδυνος. Εξελίσσεται αργά, δεν έχει τα χαρακτηριστικά, για παράδειγμα της πανδημίας, είναι μία πανδημία σε αργή κίνηση και γι' αυτόν τον λόγο πρέπει να λάβει κάποιος υπόψη πώς παρεμβαίνει στο τοπίο έτσι όπως το περιέγραψα προηγουμένως και τους κινδύνους τους κλιματικούς, για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις νέες πιέσεις.
Εδώ η μεγάλη πλειοψηφία αναφέρεται στο «μάλλον ναι», «πολύ σημαντική», «οπωσδήποτε». Οι μεγάλες κατηγορίες παίρνουν και την περισσότερη ανταπόκριση από τους ερωτώμενους. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, πρακτικά, ότι αξίζει να γίνει μια συζήτηση πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. Αλλάζει η συμπεριφορά του τοπίου, αλλάζουν οι αντοχές του τοπίου, αλλάζει, κατά συνέπεια, και η αντοχή του αρχαιολογικού χώρου που φιλοξενείται στο τοπίο.
Και η επόμενη διαφάνεια είναι αν γνωρίζουν τη σημασία του όρου «τρωτότητα χώρων και μνημείων». Εδώ βλέπετε ότι οι απαντήσεις είναι ως επί το πλείστον θετικές γιατί πρόκειται για ένα ακροατήριο-παραλήπτες που την έννοια «τρωτότητα» την αντιλαμβάνονται πολύ καλύτερα από πολλές άλλες ειδικότητες σε σχέση με τους αρχαιολογικούς χώρους. Άρα, λοιπόν, υπάρχει μια καλή γνώση. Αυτό είναι θετικό γιατί δημιουργεί και μια βάση πάνω στην οποία μπορούν να στηριχτούν μέτρα πολιτικής.
Και, τέλος, στην τελευταία διαφάνεια, αν γνωρίζουν μεθοδολογίες και μέτρα για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Εδώ έχουμε μία αναστροφή. Οι περισσότερες απαντήσεις είναι προς το «όχι». Είναι απολύτως λογικό. Πρόκειται για κάτι καινούριο. Χρειάζονται ειδικές μεθοδολογίες και μέτρα, γι' αυτό και άλλωστε στο σχέδιο δράσης που έχει αναπτυχθεί και έχει παραδοθεί στο Υπουργείο Πολιτισμού από την Ομάδα Εργασίας υπάρχει ένα ειδικότερο κεφάλαιο δράσης που αφορά στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση του προσωπικού του Υπουργείου Πολιτισμού ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες που διαμορφώνονται από τον νέο κίνδυνο που καταγράφουμε και μας ανησυχεί.
ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Ευχαριστούμε πολύ. Να συνεχίσουμε με τις βασικές αρχές του Εθνικού Σχεδίου. Και εδώ στη συζήτηση μπορεί και ο Γενικός Γραμματέας και ο κ. Καρτάλης και η κ. Κουντούρη να πουν πολύ περισσότερα πράγματα.
Οι βασικές αρχές, λοιπόν, του Εθνικού Σχεδίου, είναι να διαπερνά κάθε τρέχουσα πολιτική που σχετίζεται με την πολιτιστική κληρονομιά, το τοπίο, και το περιβάλλον, δηλαδή να υπάρχει διασυνδεσιμότητα. Να βασίζεται σε μακροχρόνιο σχεδιασμό με ορίζοντα το 2050 και ενδιάμεσους στόχους ανά 5ετίας. Είναι ορίζοντας σχεδιασμού, το 2050 μπορεί να φαίνεται μακρινό, αλλά τελικά δεν είναι τόσο μακρινό, όταν μιλάμε για τέτοια σχέση. Να προβλέπει την αναθεώρησή του με βάση νέα δεδομένα για τους κλιματικούς κινδύνους και τις κλιματικές επιπτώσεις, δηλαδή να είναι ευέλικτο και να προσαρμόζεται, γιατί σε πάρα πολλές περιπτώσεις η πραγματικότητα και η φύση μας εκπλήσσει. Και τελικά να υποστηρίζει και να αναδεικνύει την αναπτυξιακή διάσταση του πολιτισμού γιατί δεν πρέπει κανείς να θεωρεί ότι επιβαρύνσεις οι οποίες μπορεί να δημιουργούνται από φυσικά φαινόμενα ή από τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής δεν επηρεάζουν την αναπτυξιακή διάσταση των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων, και γενικά της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Έτσι, λοιπόν, συμπυκνώνοντας κατά κάποιον τρόπο, αυτά τα οποία είπαμε προηγουμένως, αλλά και σε αυτά στα οποία έχει καταλήξει η ομάδα εργασίας, είναι ότι χρειάζεται ένας μηχανισμός υποστήριξης, και αυτός διαμορφώνεται όχι μόνο από στελέχη του Υπουργείου Πολιτισμού, αλλά από στελέχη του ακαδημαϊκού χώρου, των πανεπιστημίων μας, δηλαδή, και από άλλες δημόσιες αρχές. Χρειάζεται αυτό που είπε ο κ. Καρτάλης πολύ έντονα, πρόγραμμα, επιμόρφωση και κατάρτιση των στελεχών. Και από εκεί και πέρα οι στόχοι είναι ο κατάλογος των πολιτιστικών αγαθών σε κίνδυνο, τα είπαμε και προηγουμένως, σχέδια προσαρμογής και διαχείρισης. Το ζήτημα της ενεργειακής αναβάθμισης των μουσείων, το οποίο μας απασχολεί πλέον έντονα και με αφορμή το Ταμείο Ανάκαμψης και ο Γενικός μπορεί να σας πει μερικά πράγματα στη συνέχεια γι' αυτό. Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού που συνδέεται, βέβαια, και με τα μουσεία στην κλιματική αλλαγή, όπως και τα σχέδια προσαρμογής και διαχείρισης συνδέονται με τον χωρικό σχεδιασμό. Ο χωρικός σχεδιασμός μπορεί να περιλαμβάνει από αυτά που είπε προηγουμένως ο κ. Καρτάλης, να συζητήσουμε ζώνες προστασίας, ή σε συνεργασία με το Υπουργείο Περιβάλλοντος να δούμε ευρύτερα σχέδια.
Τώρα, η α΄ φάση, επειδή μιλήσαμε για 5ετία, είναι μέχρι το 2025, και ο στόχος μας είναι:
Να δημιουργήσουμε έναν κατάλογο κλιματικής τρωτότητας σε επίπεδο χώρας, με έμφαση τις χωρικές ενότητες με μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους, και ανάπτυξη ψηφιακού αποθετηρίου, σε σύνδεση με το αρχαιολογικό κτηματολόγιο. Και εδώ είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι υπάρχει πλέον και λειτουργεί κανονικά το αρχαιολογικό κτηματολόγιο.
Να καταρτιστεί ο εθνικός κατάλογος πολιτιστικών αγαθών σε κλιματικό κίνδυνο.
Σταδιακή κατάρτιση και εφαρμογή μέχρι τέλος του 2025 τουλάχιστον 12 - είμαστε λίγο συντηρητικοί, μπορεί να είναι περισσότερα -, αλλά μιλάμε για τουλάχιστον 12 σχέδια προσαρμογής αρχαιολογικών χώρων και μνημείων, στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και αναθεώρηση και επικαιροποίηση των αντίστοιχων σχεδίων πολιτικής προστασίας.
Αξιολόγηση των αναγκών ενεργειακής αναβάθμισης των μουσείων του υπουργείου και ενεργειακή αναβάθμιση τουλάχιστον 13 μουσείων, είτε είναι αμιγώς δημόσια μουσεία, αρχαιολογικά, είτε είναι εποπτευόμενα νομικά πρόσωπα.
Αναθεώρηση σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας των σχεδίων πολιτικής προστασίας των ευρύτερων περιοχών στις οποίες ανήκουν αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία. Και εδώ ήδη βρισκόμαστε σε συνεργασία με τον αρμόδιο υφυπουργό προκειμένου να προχωρήσουν τα σχέδια αυτά και έχουν συμπεριλάβει και εκείνοι στον δικό τους προγραμματισμό όλη αυτή τη διαδικασία αναθεώρησης.
Κατάρτιση σε συνεργασία με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και θεσμοθέτηση ειδικών χωρικών σχεδίων για αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία που χαρακτηρίζονται από αυξημένη τρωτότητα σε κλιματικούς κινδύνους. Και την επαναξιολόγηση των ζωνών που είπαμε προηγουμένως.
Εκπαίδευση και κατάρτιση του στελεχιακού δυναμικού του υπουργείου.
Ανάπτυξη ειδικού προγράμματος για την προστασία των υλικών των μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Και εδώ πρέπει να πω ότι η Διεύθυνση Συντήρησης του Υπουργείου θα έχει καθοριστικό ρόλο και ήδη προχωρεί και επεξεργάζεται τέτοια προγράμματα.
Και τη δημιουργία ενός μηχανισμού υποστήριξης εντός του Υπουργείου, που όπως είπα προϋποθέτει συνεργασίες με εξειδικευμένους φορείς του δημοσίου τομέα.
Μέχρι το 2030 θέλουμε να έχουμε φτάσει στα 35 συνολικά σχέδια προσαρμογής. Ήδη εδώ πρέπει να πω ότι η Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στο πρόγραμμα το οποίο δουλεύει για τα συνολικά σχέδια για τα μνημεία UNESCO προφανώς συμπεριλαμβάνει και το κεφάλαιο κλιματική αλλαγή και επιπτώσεις.
2ος στόχος είναι η ενεργειακή αναβάθμιση 30 συνολικά μουσείων του υπουργείου, ώστε να διασφαλίζεται η ομαλή τους λειτουργία σε επιβαρυμένες θερμικές συνθήκες, να χαρακτηρίζονται από συνθήκες θερμικής άνεσης για τους επισκέπτες, να προστατεύονται οι συλλογές, να περιορίζονται οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, στο πνεύμα της Συνθήκης των Παρισίων και των εθνικών στόχων.
Και, η πιλοτική ενεργειακή αναβάθμιση μουσείων του υπουργείου με σχεδόν μηδενική ενέργεια. Αυτό είναι μία καινούρια έννοια, η οποία όμως μπαίνει πλέον δυναμικά, όχι για τα μουσεία μόνο, αλλά γενικά για τα κτίρια και τα δημόσια κτίρια. Επομένως θα πρέπει τουλάχιστον σε πιλοτική εφαρμογή μέχρι το 2030 να το έχει δει και το Υπουργείο Πολιτισμού.
Θα δώσω ξανά τον λόγο στον κ. Καρτάλη, για να σας μιλήσει για τα περιεχόμενα των σχεδίων προσαρμογής.
ΚΑΡΤΑΛΗΣ: Θα προσπαθήσω να τα περάσω λίγο σύντομα. Εδώ επιχειρούμε σε κάθε κεφάλαιο του σχεδίου δράσης που έχει καταρτίσει η ομάδα εργασίας για το Υπουργείο Πολιτισμού να αποτυπωθούν οι ειδικότερες δράσεις που πρέπει να υλοποιηθούν και μάλιστα να αποτυπωθούν και χρονοδιαγραμματικά. Γι' αυτό υπάρχουν τρεις στήλες. Η μία είναι από το έτος 0, σήμερα ας πούμε, η ημερομηνία έναρξης έως το 2ο έτος, 3 έως 5, 6 έως 10. Αυτό δημιουργεί μία ασφάλεια συνέργειας των ενεργειών μεταξύ τους, και διαμορφώνει μία συμπαγή βάση πάνω στην οποία μπορούν να κτιστούν μελλοντικές δράσεις, και να ικανοποιηθούν μελλοντικές προϋποθέσεις εφαρμογής του προγράμματος δράσης. Βλέπετε, για παράδειγμα, ότι το σημείο 1 είναι η εκτίμηση των άμεσων και έμμεσων κλιματικών κινδύνων. Αυτό προφανώς θα γίνει είτε με εργασίες πεδίου, είτε με την εφαρμογή κλιματικών μοντέλων για την εκτίμηση της τρωτότητας των περιοχών και αυτό προφανώς πρέπει να ξεκινήσει άμεσα και θα διαρκέσει όλο το διάστημα αυτής της δεκαετίας σταδιακά.
Η διασύνδεση των κλιματικών κινδύνων με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Η τεκμηριωμένη περιγραφή των επιπτώσεων πάνω στα στοιχεία της κληρονομιάς, θα βοηθήσει σε β' φάση τον κατάλογο πολιτιστικών αγαθών σε κίνδυνο. Η καταγραφή του ευρύτερου φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, τα στοιχεία που εντείνουν τις επιπτώσεις. Ο βαθμός έκθεσης των πολιτιστικών αγαθών. Και η τρωτότητα που είναι το τελικό στοιχείο. Έχουμε ένα τετράπτυχο που δουλεύουμε, το οποίο είναι η ευαισθησία μίας περιοχής στον κλιματικό κίνδυνο, έκθεση της περιοχής, δηλαδή πόσο εκτεθειμένη είναι η περιοχή στον κλιματικό κίνδυνο, η προσαρμοστική ικανότητα που σημαίνει πώς μπορεί αυτή η περιοχή να αντιδράσει με παρεμβάσεις στον κίνδυνο που δημιουργείται και εντέλει όλα αυτά συνθέτουν την τρωτότητα, πόσο ευάλωτη, δηλαδή, είναι η περιοχή, στον κλιματικό κίνδυνο, όταν θα προκύψει. Γιατί θα προκύψει. Το ερώτημα είναι πότε θα προκύψει.
Και η επόμενη διαφάνεια είναι μία διαφάνεια που συμπληρώνει την προηγούμενη: Μηχανισμός παρακολούθησης, καταγραφής των κλιματικών παραμέτρων. Είναι προφανές ότι χρειάζεται ένας διαρκής μηχανισμός για να μπορεί να υπάρχει και μία εκτίμηση των τάσεων που διαμορφώνονται. Το 8 είναι τα απαιτούμενα μέτρα για την αύξηση της προσαρμοστικής ικανότητα. Το 9 είναι προϋποθέσεις εφαρμογής, κυρίως με ζητήματα που έχουν να κάνουν με χρηματοδότηση, ανθρώπινο δυναμικό. Το 10 το ανέφερα ήδη. Και το 11 και το 12 είναι η επικαιροποίηση του προγράμματος δράσης. Όπως είπα και προηγουμένως πρόκειται για ένα θέμα το οποίο εξελίσσεται αργά, χρειάζεται μπροστά του χρόνια για να δείξει τις περισσότερες επιπτώσεις. Η 30ετία στην οποία αναφέρθηκε και η υπουργός το 2050 όντως μοιάζει μακρινή, αλλά θα ήθελα να επισημάνω πόσο κοντινό είναι το 1990 με το σήμερα που είναι πάλι 30 χρόνια. Άρα, λοιπόν, πρόκειται για τρεις δεκαετίες που εξελίσσονται γρήγορα και μέσα σε αυτές πρέπει να ληφθούν πολλά μέτρα και πολλές δράσεις, για να είναι θωρακισμένοι οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία της χώρας.
ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Ευχαριστούμε. Και να περάσουμε στο Ταμείο Ανάκαμψης, το οποίο ας το δούμε σαν ένα πιλοτικό πεδίο εφαρμογής. Δεν είναι τόσο πιλοτικό, γιατί έχει πολύ συγκεκριμένα αποτελέσματα, αλλά επειδή ακριβώς προηγήθηκε η συστηματική δουλειά της ομάδας εργασίας, η συστηματική συνεργασία της ομάδας εργασίας και των εκπροσώπων τους με τις Διευθύνσεις του Υπουργείου και ιδιαίτερα με τη Διεύθυνση Προϊστορικών Κλασικών Αρχαιοτήτων και το γεγονός ότι ο κ. Καρτάλης και η κ. Κουντούρη εκπροσωπούν το υπουργείο και σε διάφορες επιτροπές της UNESCO, αυτό μας έδωσε τη δυνατότητα να προετοιμάσουμε και να αποκτήσουμε την αναγκαία ωριμότητα προκειμένου να διεκδικήσουμε τη συμμετοχή ενός τέτοιου έργου στο Ταμείο Ανάκαμψης. Εδώ πρέπει να πω ότι ήταν πολύ συστηματική η δουλειά που έγινε από τον Γενικό Γραμματέα, τον κ. Διδασκάλου, και τις Υπηρεσίες του Υπουργείου, προκειμένου όχι απλώς να καταθέσουμε, αλλά να πετύχουμε και τη χρηματοδότηση των συγκεκριμένων έργων.
Όπως είπαμε από την αρχή, αυτό το οποίο μας ενδιαφέρει είναι να προλάβουμε. Η πρόληψη είναι ο βασικός μας στόχος, να προλάβουμε πριν τα φαινόμενα εξελιχθούν. Και αυτό το οποίο επίσης μας ενδιαφέρει είναι να θωρακίσουμε στον μέγιστο βαθμό τα μνημεία μας και τους αρχαιολογικούς χώρους. Πρώτον, για την ίδια τους την αξία, αυτοτελώς. Δεύτερον - όταν μιλάμε για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αυτό έχει σημασία - να μην λειτουργήσει η οποιαδήποτε φθορά εις βάρος της αναπτυξιακής τους διάστασης και της τουριστικής επισκεψιμότητας των περιοχών των συγκεκριμένων. Γιατί είτε το ομολογούμε είτε δεν το ομολογούμε, σε πάρα πολλές περιπτώσεις οι χώροι, οι τόποι, έχουν γίνει τουριστικοί προορισμοί εξαιτίας των σημαντικών μνημειακών και αρχαιολογικών χώρων που διαθέτουν.
Για να μην παίρνουμε πάρα πολύ χρόνο, να πάμε κατευθείαν στα έργα. Δηλαδή, να περάσουμε μία διαφάνεια. Τα έργα τα οποία ξεκινούν αφορούν τους αρχαιολογικούς χώρους των Δελφών με την προστασία από τις βραχοπτώσεις, αντιπλημμυρικά έργα στο Δίον, αντιπλημμυρικά έργα σε μινωικά ανάκτορα, ξεκινάμε με τη Φαιστό και τα Μάλια αλλά αν χρειαστεί μπορούμε να παρέμβουμε και σε άλλα, και δύο κρίσιμα έργα πυροπροστασίας στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων και στον αρχαιολογικό χώρο του Μυστρά. Οι Δελφοί, οι Φίλιπποι, ο Μυστράς, είναι ήδη στον κατάλογο των μνημείων της UNESCO. Το Δίον είναι ένας πάρα πολύ σημαντικός αρχαιολογικός χώρος, δεν είναι UNESCO μεν, αλλά είναι πάρα πολύ σημαντικός και αντιμετωπίζει πολύ έντονα πλημμυρικά φαινόμενα. Και τα μινωικά ανάκτορα της Κρήτης είναι ήδη σε διαδικασία κατάρτισης φακέλου για την υποψηφιότητα στην UNESCO.
Εκτός όμως από τα έργα αυτά, το συγκεκριμένο πακέτο από το Ταμείο Ανάκαμψης θα χρηματοδοτήσει συστήματα παρακολούθησης και καταγραφής των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο μικροπεριβάλλον και τις ανάγκες συντήρησης των επιφανειών του μνημείου, τον σχεδιασμό της εθνικής στρατηγικής για την προσαρμογή της προστασίας των μνημείων της πολιτιστικής κληρονομιάς, και τις επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγή.
Ο προϋπολογισμός των έργων αυτών όσον αφορά το Ταμείο Ανάκαμψης είναι 23 εκατομμύρια. Στα 23 εκατομμύρια συμπεριλαμβάνονται οι εκπτώσεις, επομένως είναι καθαρό το ποσό, και δεν συμπεριλαμβάνεται το ΦΠΑ. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να πάμε σε 32 έως 35 εκατομμύρια περίπου χρηματοδότηση για το συγκεκριμένο πρόγραμμα.
Το θέμα των βραχοπτώσεων των Δελφών είναι μία παλιά ιστορία. Είχε ξεκινήσει από το 2011 η συνεργασία του Υπουργείου Πολιτισμού με την αρμόδια Περιφέρεια προκειμένου να μελετηθεί το θέμα των βραχοπτώσεων, που δεν αφορά μόνο των αρχαιολογικό χώρο αλλά αφορά πολύ μεγαλύτερη περιοχή των Δελφών. Στην προκειμένη περίπτωση εμείς λόγω αρμοδιότητας θα καλύψουμε το πρόβλημα που αφορά στον αρχαιολογικό χώρο. Βλέπετε τα έργα που θα γίνουν, για να μην πάρω περισσότερο χρόνο. Ο Γενικός μπορεί, επίσης, να σας τα αναπτύξει αυτά.
Στον αρχαιολογικό χώρο του Δίου αυτό το οποίο πρέπει να πούμε είναι ότι το Δίον και στην περίοδο της λειτουργίας του στην Αρχαιότητα είχε πλημμυρικά φαινόμενα. Και σε ένα μεγάλο βαθμό κάποια από αυτά τα φαινόμενα συνδέονταν και με συγκεκριμένες λατρείες οι οποίες αναπτύχθηκαν στο Δίον. Παρόλα αυτά, σήμερα αυτά όλα έχουν ενταθεί. Και σε κάθε περίπτωση εμείς οφείλουμε με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης να προστατεύσουμε τον αρχαιολογικό χώρο. Επομένως, δύο είναι τα κύρια σημεία. Είναι η κοίτη του ρέματος της Ορλιάς και η διευθέτηση της κοίτης του ποταμού Βαφύρα. Ο Βαφύρας είναι ο ποταμός που ήδη υπήρχε στον χώρο από την Αρχαιότητα.
Στην Κρήτη τώρα, στα μινωικά ανάκτορα. Ξέρετε ότι στα Μάλια είναι πρόσφατες οι πλημμύρες οι οποίες έγιναν εκεί. Θεωρούμε ότι είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να επαναληφθεί, γιατί στην προκειμένη περίπτωση το πλημμυρικό φαινόμενο οφειλόταν σε πάρα πολύ μεγάλη ποσότητα βροχής που έπεσε σε περιορισμένο χρονικό διάστημα. Οπότε, δεν υπήρχε η δυνατότητα της γης να απορροφήσει όλη αυτή τη βροχή. Συγχρόνως όμως δεν είχαν γίνει και κάποια μέτρα που μπορούσαν να γίνουν. Και επίσης, στη Φαιστό, που είναι ένας εξαιρετικά σημαντικός χώρος, οφείλουμε να προλάβουμε κάποια πράγματα που αφορούν την απορροή των ομβρίων και την προστασία του εδάφους από τη διάβρωση.
Οι Φίλιπποι και ο Μυστράς, όπως είπαμε, τα έργα μάλλον στους Φιλίππους και στον Μυστρά αφορούν εγκαταστάσεις ολοκληρωμένου συστήματος πυροπροστασίας και πυρόσβεσης.
Και τέλος, τα δύο τελευταία υποέργα, που είναι τα συστήματα παρακολούθησης και καταγραφής των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο μικροπεριβάλλον για τις ανάγκες συντήρησης των επιφανειών των μνημείων και ο σχεδιασμός της εθνικής στρατηγικής, υπάρχει η αναγκαία ωριμότητα. Όπως είπε ήδη ο κ. Καρτάλης, κατετέθη πολύ πρόσφατα στο Υπουργείο το πρώτο σχέδιο. Επομένως, θα μπορέσουμε να συνεχίσουμε για να αντλήσουμε όλα τα συμπεράσματα που χρειάζονται προκειμένου μέχρι το 2030 να υλοποιηθεί το σχέδιο που μόλις τώρα σας αναπτύξαμε.
Θα δώσω τον λόγο στον Γενικό Γραμματέα και στην κ. Κουντούρη, αν θέλει.
ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: Ευχαριστώ πολύ, κ. Υπουργέ. Όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, ουσιαστικά προστατεύουμε μέσα από αυτό το πιλοτικό έργο επιλεγμένα μνημεία σε πολιτιστικούς χώρους και μείζονες αρχαιολογικούς χώρους από τους κινδύνους που σχετίζονται με τις μεταβαλλόμενες κλιματικές αλλαγές, μέσα από την υλοποίηση στοχευμένων έργων και υποδομών. Ταυτόχρονα, διασφαλίζουμε τις παρεχόμενες σε αυτά πολιτιστικές υπηρεσίες, ενώ παράλληλα συμβάλλουμε στην υλοποίηση του σχεδιασμού της εθνικής στρατηγικής και του οδικού χάρτη για την προσαρμογή της προστασίας των μνημείων της πολιτιστικής κληρονομιάς από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Ουσιαστικά, προχωράμε μαζί με τη θεωρία και στην πράξη και στην υλοποίηση όλων αυτών που σχεδιάζουμε. Ευχαριστώ πολύ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Μπορούμε να προχωρήσουμε στις ερωτήσεις, τις οποίες σας παρακαλώ να υποβάλετε στο Q&A με το όνομά σας και το μέσο σας. Από τον Σάκη Ιωαννίδη από την «Καθημερινή». «Ποιοι είναι οι δώδεκα ευάλωτοι αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία για τους οποίους θα καταρτιστούν σχέδια προσαρμογής και ποια είναι τα δεκατρία μουσεία που θα αναβαθμιστούν ενεργειακά;»
ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Ευχαριστούμε, κ. Ιωαννίδη, για την ερώτηση. Δεν είναι ακριβώς ευάλωτοι χώροι. Είναι χώροι οι οποίοι θα πρέπει να προλάβουμε τυχόν επιπτώσεις τους. Κάποιοι ίσως έχουν μία μεγαλύτερη ανάγκη. Συνδέονται όμως και με τα μνημεία UNESCO, όπως είπαμε και προηγουμένως. Οι δώδεκα, λοιπόν, χώροι, είναι εκτός από την Ακρόπολη των Αθηνών, που ήδη εκπονείται η μελέτη αυτή, οι Μυκήνες, ο Ναός του Επικούριου Διός, το Δίον, οι Δελφοί, η Ολυμπία, οι Φίλιπποι, τα μινωικά ανάκτορα, η Δήλος, η Σάμος, δηλαδή το Ηραίο, η Ρόδος και ο Μυστράς. Και στην περίπτωση των μουσείων ξεκινάμε από τους Δελφούς, την Ολυμπία, την Πάτρα, το Μουσείο Ηρακλείου, το Μουσείο Ιωαννίνων, της Θήβας, οι Βασιλικοί Τάφοι στη Βεργίνα, η Πέλλα, η Καβάλα, το Μουσείο της Χίου, το Παλαιό της Σπάρτης, το Τατόι και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Αυτά είναι τα πρώτα δεκατρία. Είπαμε ότι είμαστε συντηρητικοί και στο δώδεκα και στο δεκατρία.
ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: Και παράλληλα, ταυτόχρονα μάλλον, σε πολλά από αυτά τα μουσεία που αναφέρατε, κα Υπουργέ, έχουμε προχωρήσει και ήδη είμαστε στη διαδικασία σύνταξης των απαραίτητων μελετών μέσα από τις μελέτες ωρίμανσης του Υπουργείου Πολιτισμού. Ενώ παράλληλα, έχουμε έρθει σε συνεργασία και με το Υπουργείο Περιβάλλοντος προκειμένου από το πρόγραμμα «Εξοικονομώ» του Υπουργείου Περιβάλλοντος να συμπεριληφθούν και οι μουσειακές υποδομές του υπουργείου, της β' φάσης, για να μπορέσουμε να χρηματοδοτήσουμε , όπως είπατε πολύ σωστά νωρίτερα, και από το Ταμείο Ανάκαμψης τέτοιες δράσεις σε εποτευόμενα μουσεία.
ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Επίσης, να πω ότι μουσεία τα οποία τώρα επισκευάζονται ή επεκτείνονται ή είναι καινούρια, προφανώς λαμβάνουν υπόψη τους όλη την παράμετρο της ενεργειακής εξοικονόμησης. Δηλαδή, για παράδειγμα, το Μουσείο του Άργους, το οποίο τώρα είναι σε φάση επισκευής- υπάρχουν ήδη οι ανάδοχοι- έχει λάβει υπόψη και την ανάγκη ενεργειακής αναβάθμισης του παλαιού και προφανώς της επέκτασης. Θέλω να πω, δηλαδή, ότι αυτό δεν είναι κάτι στατικό. Είναι κάτι το οποίο σε κάθε ευκαιρία πλέον μπαίνει στον σχεδιασμό.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Υπάρχει μία ερώτηση από την Πόλυ Κρημνιώτη. «Πότε θα δοθεί στη δημοσιότητα», είναι για άλλο θέμα η ερώτηση, «η γνωμοδότηση του Κ.Α.Σ. για τη φωτογράφιση DIOR στην Ακρόπολη, όπως και η υπουργική απόφαση;»
ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Δεν σχετίζεται φυσικά με την κλιματική αλλαγή αυτό. Η γνωμοδότηση θα δοθεί μόλις το σύνολο του πρακτικού είναι έτοιμο και υπογραφεί από την εισηγήτρια, τον Γενικό Γραμματέα και τον Γραμματέα του Συμβουλίου. Είναι θέμα 1-2 ημερών. Είναι θέμα ολοκλήρωσης της διοικητικής διαδικασίας.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Άλλη μία ερώτηση από την Πόλυ Κρημνιώτη. «Πότε θα μπορέσουμε οι δημοσιογράφοι να παρακολουθούμε πάλι τις συνεδριάσεις του Κ.Α.Σ.;»
ΥΠΟΥΡΓΟΣ: Μόλις τα επιδημιολογικά δεδομένα και η επιτροπή του ΕΟΔΥ μάς επιτρέψει τις διά ζώσης συνεδριάσεις, θα επανέλθουμε στις καλές παλιές μας συνήθειες.
