Αναδημοσίευση από το crimetimes.gr
Το 2018 στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου, το Τμήμα Εκμάθησης Αγγλικής Γλώσσας και η εθελόντρια διδάσκουσά του, κ. Γκέλη Ντηλιά, κατάφεραν να συνδυάσουν την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας με τη δημιουργία μιας θεατρικής παράστασης σε ένα εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Παρά τις πρακτικές δυσκολίες, πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία και αποτέλεσε μάλιστα την πρώτη ξενόγλωσση θεατρική παράσταση που έλαβε χώρα σε Κατάστημα Κράτησης στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη (στις μη αγγλόφωνες χώρες).
Η εθελόντρια Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων σε Καταστήματα Κράτησης και βραβευμένη ποιήτρια Γκέλη Ντηλιά, στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, περιγράφει τη γέννηση και την πραγματοποίηση αυτού του εγχειρήματος, από το οπτικό πρίσμα της γυναίκας- διδάσκουσας στο κλειστό και περιοριστικό πλαίσιο των φυλακών. Παράλληλα καταγράφει την εμπειρία των μαθητών της ομάδας καθ’ όλη τη διάρκεια των προετοιμασιών της θεατρικής παράστασης, τον θετικό αντίκτυπο του εγχειρήματος, αλλά και την πορεία των μαθημάτων τους στην αγγλική γλώσσα μέσα από τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες εντός των φυλακών, πέραν του θεάτρου και της εκμάθησης ξένης γλώσσας, με αυτήν της ποίησης μέσω των σεμιναρίων-εργαστηρίων ποίησης στα ΣΔΕ των Καταστημάτων Κράτησης που έχει πραγματοποιήσει.
Μέσα από τη συνέντευξη αναδεικνύεται η σπουδαιότητα της ενίσχυσης των εκπαιδευτικών δράσεων στις φυλακές και ταυτόχρονα του θέατρου, της λογοτεχνίας και όλων εκείνων των μέσων που μπορούν να λειτουργήσουν με τρόπο καταλυτικό και να συμβάλλουν ακόμα και στην επίτευξη πολύ υψηλών στόχων,ώστε ο έγκλειστος πληθυσμός να λάβει σημαντικές γνώσεις, δεξιότητες αλλά και γενικότερα πολύτιμα εφόδια που θα μπορέσουν να αξιοποιηθούν και μετά την έκτιση της ποινής, κατά την πολυσύνθετη και δύσκολη διαδικασία της κοινωνικής ενσωμάτωσης.
Όπως επισημαίνει η κ. Ντηλιά «Το θέατρο δίνει τη δυνατότητα στους κρατούμενους να περάσουν δημιουργικά τον ακίνητο και ανίκητο χρόνο της φυλακής. Τους προσφέρει θετικά συναισθήματα και την αίσθηση πως μπορούν να εκπληρώσουν όνειρα, να αντιμετωπίσουν τις φοβίες τους και να ξεπεράσουν παράλληλα τα όποια συναισθήματα αναξιότητας έχουν ριζώσει λόγω της ιδρυματοποίησης. Καλλιεργείται παράλληλα το συναίσθημα αφενός της συνεργατικότητας και αφετέρου της ατομικής προσπάθειας, καθώς ο καθένας διαβάζει κάτι μόνος του και συνεργάζεται με άλλους για ένα αποτέλεσμα συνολικό. Πολλές φορές απορούν και οι ίδιοι με τις δυνατότητές τους. Γνωρίζουν από την αρχή τον εαυτό τους σε μια διαδικασία που θα μπορούσε να ονομαστεί ‘αυτό-ανακάλυψη’».
Να σημειωθεί ότι η συνέντευξη αποτελεί μέρος της εκτενούς μελέτης, υπό τον τίτλο «Θέατρο και Φυλακή» που πραγματοποίησε η Έλενα Φώτου, Πτυχιούχος Τμήματος «Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ» ΑΠΘ, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια του ΠΜΣ «Εγκληματολογίας» του Παντείου Πανεπιστημίου, στο πλαίσιο της επιστημονικής δράσης του CRIME & MEDIA LAB Crime& Μedia Lab Archives - KE.M.E. (e-keme.gr) –Ομάδας Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος, με Επιστημονικά Υπεύθυνη την κ. Αγγελική Καρδαρά, Δρ Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ ΕΚΠΑ, Φιλόλογο, Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος.
Επιμέλεια Συνέντευξης: Έλενα Φώτου, Πτυχιούχος Τμήματος «Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ» ΑΠΘ, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια του ΠΜΣ «Εγκληματολογίας» του Παντείου Πανεπιστημίου,
Επιστημονική επιμέλεια, Δρ.Αγγελική Καρδαρά.
Βιογραφικό Γκέλη Ντηλιά
Η Γκέλη Ντηλιά γεννήθηκε στο Βόλο και μένει στο Ναύπλιο. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών της στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πειραιά και την άριστη αποφοίτησή της στο ΙΕΚ Πελοποννήσου, στο Τμήμα «Τεχνικός Τουριστικών Μονάδων και Επιχειρήσεων Φιλοξενίας», στράφηκε προς τον εθελοντισμό σε Καταστήματα Κράτησης ανά την Ελλάδα. Είναι υπέρμαχος της δια βίου μάθησης. Ανάμεσα στις επιμορφώσεις της ξεχωρίζει εκείνη της Εκπαιδεύτριας Ενηλίκων Καταστημάτων Κράτησης που έγινε για να είναι αποτελεσματικότερο το έργο της ως εθελόντρια σε αυτά.
Διδάσκει αγγλικά, με ειδικότητα στις Μαθησιακές Δυσκολίες/Δυσλεξία. Έχει παρακολουθήσει εξ αποστάσεως μαθήματα Εγκληματολογίας: “Introduction to Forensic Science”/Nanyang Technological University of Singapore (2019), “Forensics”/University of Strathclyde (2020) και “Εγκλεισμού” (Incarceration) University of Leeds (2020).
Στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου δίδαξε το 2018 ως εθελόντρια την Αγγλική γλώσσα. Από τον Δεκέμβρη του 2018 η ομάδα αυτού του τμήματος κατέχει το μοναδικό ελληνικό και ευρωπαϊκό ρεκόρ για το ανέβασμα ξενόγλωσσης θεατρικής παράστασης που πραγματοποιήθηκε μετά από περίπου δύο μήνες μαθημάτων και προετοιμασίας. Παράλληλα, παραδίδει σεμινάρια- εργαστήρια ποίησης στα ΣΔΕ των φυλακών ανά την Ελλάδα.
Τον Σεπτέμβρη του 2020 παρουσίασε στο 1ο Παγκόσμιο Συνέδριο του Τμήματος Ξένων Γλωσσών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας την εισήγησή της με θέμα «Teaching English to a Greek Prison: A fruitful challenge», σχετικά με τη συγκεκριμένη διδασκαλία. Τον Νοέμβρη του 2020 ήταν εισηγήτρια με θέμα «Η Αποτελεσματικότητα της Μη-Τυπικής Εκπαίδευσης στους Εγκλείστους – Case – Study: Διδάσκοντας Αγγλικά στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου», στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης του Εγκλήματος & Κοινωνικού Ελέγχου (Ε.Ε.Μ.Ε.Κ.Ε.) Είναι μέλος του Prisoners Learning Alliance (UK) και του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος. Έχει διακριθεί σε Πανελλήνιο και Παγκόσμιο Διαγωνισμό το 2019 για το διήγημά της «Best Seller» με θέμα έναν πρώην κρατούμενο μαθητή της και για το «Χειρότερα δε γίνεται» το 2020 στην κατηγορία του αστυνομικού μυθιστορήματος, με θέμα ένα πραγματικό γεγονός που οδήγησε τον δράστη στη φυλάκιση. Γράφει τα «Ποιήματα & Διηγήματα της Φυλακής» και το πρώτο της βιβλίο που είναι βασισμένο στη ζωή ενός πρώην εγκλείστου μαθητή της που η ιστορία του συγκλόνισε το πανελλήνιο. Αρθρογραφεί στο διαδίκτυο κυρίως για ζητήματα Φυλακών και Ποίησης (Huffington Post κ.α).
Κυρία Ντηλιά, πότε ξεκινήσατε να διδάσκετε αγγλικά ως εθελόντρια στις φυλακές και πόσα χρόνια διδάσκετε;
Η εθελοντική μου πρωτοβουλία σε Κατάστημα Κράτησης ξεκίνησε αναπάντεχα τον Σεπτέμβριο του 2018, όταν ενημερώθηκα πως αναζητούσαν καθηγήτρια αγγλικής γλώσσας για εθελοντική διδασκαλία στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου ή στο Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Τίρυνθας. Επέλεξα συνειδητά να μεταβώ στο πρώτο, καθώς το εγχείρημα της διδασκαλίας μου εκεί θα ήταν απαιτητικότερο, λόγω του ότι οι συνθήκες κράτησης είναι δυσκολότερες και οι ποινές βαρύτερες. Αυτό συνεπαγόταν πως η ανάγκη ενασχόλησής τους με μια τέτοια εκπαιδευτική δραστηριότητα ήταν καίριας σημασίας για να αποφορτιστούν συναισθηματικά οι φυλακισμένοι και να απασχοληθούν δημιουργικά.
Λόγω της πολύχρονης διδακτικής μου εμπειρίας γνώριζα πως χρειαζόταν ένας επιμελής σχεδιασμός του διδακτικού υλικού με το οποίο θα καταπιανόμασταν, λόγω των περιοριστικών συνθηκών εντός των φυλακών, αλλά πάνω από όλα επιθυμούσα να τους προσεγγίσω ως μαθητές, καθώς ήθελα να κατανοήσουν πως τους βλέπω σαν μαθητές μου και όχι σαν κρατούμενους. Ήθελα να απεμπολήσουμε τους κοινωνικούς στιγματισμούς και να επικεντρωθούμε στη σοβαρή ενασχόληση με το διδακτικό αντικείμενο από το οποίο θα μπορούσαν να επωφεληθούν μελλοντικά, ίσως και επαγγελματικά.
Σίγουρα όπως κάθε ξεκίνημα, έτσι και αυτό ήταν αβέβαιο και απρόβλεπτο. Δυστυχώς, οι φετινές προγραμματισμένες εθελοντικές διδασκαλίες αγγλικών ακυρώθηκαν λόγω της πανδημίας, όπως και όλες οι διά ζώσης εθελοντικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
Σε ποια καταστήματα κράτησης έχετε διδάξει;
Ως εθελόντρια Καθηγήτρια Αγγλικών έχω διδάξει προς το παρόν στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου. Με το πέρας της πανδημίας και μόλις υπάρξει η δυνατότητα προσβασιμότητας διά ζώσης εθελοντών εκ νέου στα Καταστήματα Κράτησης σκοπεύω να συνεχίσω τη διδακτική μου δραστηριότητα με μεγάλη χαρά.
Από τη μέχρι τώρα εμπειρία σας, ποια είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίσατε στοσυγκεκριμένο Κατάστημα Κράτησης στον τομέα της εκπαίδευσης;
Αυτό που με λύπη μου συνειδητοποιώ από τη μέχρι τώρα εμπειρία μου είναι πως εκείνο που προέχει είναι η ασφάλεια των φυλακών και δεν είναι προτεραιότητα οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Για αυτό τον λόγο τα τμήματα μας είναι ολιγομελή και δεν υπάρχει η δυνατότητα συμμετοχής περισσότερων κρατουμένων.
Υπάρχουν επιπλέον απαγορεύσεις στη διαθεσιμότητα μέσων και υλικών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για μια εποικοδομητικότερη διδακτική εμπειρία. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να υπάρχει αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών που διατίθενται στην εκπαίδευση όλων των βαθμίδων διδασκαλίας πλην των φυλακών. Ο έγκλειστος πληθυσμός είναι αποκομμένος από αυτήν την τεχνολογική εξέλιξη, η οποία θα μπορούσε να διευκολύνει πολλές δραστηριότητες.
Σε ό,τι αφορά ειδικότερα το δικό μου αντικείμενο διδασκαλίας, θα μπορούσε κάλλιστα να υπάρχει οπτικοακουστική κάλυψη για να είναι περισσότερο εύληπτη η εκμάθηση μιας νέας γλώσσας. Προσωπικά, είχα μεριμνήσει να διαθέτω ένα κασετόφωνο με cd ώστε οι μαθητές να έχουν τη δυνατότητα να ακούν το σχετικό κείμενο, να ακούν την προφορά της γλώσσας και εν συνεχεία να διαβάζουν το κείμενο. Σε περίπτωση δυσκολίας κατανόησης, επαναλαμβανόταν η ακρόαση του υλικού. Στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου υπήρχε αυτή η έλλειψη βασικού τεχνολογικού υλικού, η οποία συνδυάζονταν και με την έλλειψη βασικής γραφικής ύλης.
Πρέπει να τονίσω επιπροσθέτως πως για να κυλήσουν ομαλά όλες οι δραστηριότητες εντός των φυλακών πρέπει να υπάρχει αγαστή συνεργασία και ουσιαστικό ενδιαφέρον μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων μελών (σωφρονιστικοί υπάλληλοι, κοινωνική υπηρεσία, Διεύθυνση). Εδώ πρέπει να τονίσω πως ο τότε Διευθυντής των φυλακών ήταν εξαιρετικά συνεργάσιμος σε όλη την πορεία μας.
Ένα ακόμα εμπόδιο που εντοπίζεται είναι το ιδιαίτερα περιορισμένο ωράριο των φυλακών. Ανάλογα περιορισμένες είναι και οι περίοδοι μέσα στο χρόνο που μπορεί κάποιος να εργαστεί σε σταθερή και συνεχή βάση μέσα σε ένα Κατάστημα Κράτησης.
Αν εξαιρέσουμε τη συνθήκη του εγκλεισμού, οι έγκλειστοι μαθητές αντιμετωπίζουν τις ίδιες δυσκολίες με τους μη έγκλειστους στην εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας. Βέβαια, λόγω του ότι δεν είναι όλοι απόφοιτοι της ίδιας εκπαιδευτικής βαθμίδας και υπάρχουν περιπτώσεις όπου υπάρχει μηδενική γνώση Αγγλικών, η διδασκαλία οφείλει να ξεκινήσει από μια κοινή ύλη και βάση για όλους. Για αυτό τον λόγο, επέλεξα να ξεκινήσω από χαμηλή βάση ώστε στην πορεία να αποκαλυφθούν τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του καθενός για να επικεντρωθούμε μετέπειτα στο να ενθαρρυνθούν, να εξοικειωθούν και να μην απογοητευτούν από τις δυσκολίες του άγνωστου. Στο τμήμα υπήρξαν τρεις μαθητές οι οποίοι είχαν μαθησιακές δυσκολίες, με κάποιους εξαυτών να μην το γνωρίζουν πρωτύτερα.
Ο τρόπος διδασκαλίας είναι δασκαλοκεντρικός. Έχω στόχο να διδάσκω με όποιο διαθέσιμο οπτικοακουστικό υλικό δύναμαι να χρησιμοποιήσω για να παραμείνει το μάθημα ενδιαφέρον και μεταδοτικό. Οι μαθητές διδάσκονται κανονικά λεξιλόγιο, αντιγραφή, ορθογραφία. Στην ορθογραφία συγκεκριμένα τους βάζω ως επιβράβευση αυτοκόλλητα, σαν αυτά που παίρνουν και οι μικροί μαθητές όταν πρωτομαθαίνουν Αγγλικά εκτός φυλακών. Αυτό ήταν κάτι που τους έκανε να νιώθουν ξανά τη χαρά ενός παιδιού, ειδικά για όσους ήταν παντρεμένοι και το είχαν ζήσει με τα παιδιά τους πριν φυλακιστούν.
Στους προφορικούς διαλόγους χωρίζονται σε ομάδες μέσα από τις οποίες συνεργάζονται και ανταγωνίζονται παράλληλα μεταξύ τους για τη προσομοίωση πραγματικών διαλόγων της καθημερινότητας, ώστε να εξοικειώνονται με τη χρήση της γλώσσας και παράλληλα η μαθησιακή διαδικασία να παραμένει ζωντανή. Δημιουργείται μια ατμόσφαιρα έντονη κατά την οποία επειδή θεωρείται ότι έχουν αποτύχει στο εκπαιδευτικό κομμάτι, προσπαθούν και θέλουν να αποδείξουν πως μπορούν να τα καταφέρουν παρά τις δυσκολίες. Αυτός ο υγιής ανταγωνισμός μπορεί να κάνει θαύματα. Ειδικά αν αναλογιστούμε την ύπαρξη διαφορετικών εθνικοτήτων, γλωσσών και θρησκειών μέσα στην ομάδα, βλέπουμε πως οι όποιες διαφορές μπορεί να υπάρχουν εκτός αίθουσας, κατά τη διάρκεια του μαθήματος εξοβελίζονται και θριαμβεύει η ομαδικότητα. Τίθενται εξαρχής όρια και υπάρχει σεβασμός, για αυτό μέχρι και σήμερα δεν αντιμετώπισα κανένα πρόβλημα συνεργασίας. Εκτιμούν τη δουλειά μου και το χρόνο που διαθέτω σε αυτούς ως εθελόντρια.
Ο τρόπος προσέγγισης παίζει καθοριστικό ρόλο στη συνεργασία και στην πορεία του μαθήματος. Από την αρχή τίθεται ένας ομαδικός, ρεαλιστικός στόχος, ο οποίος δεν προσεγγίζεται ως ακατόρθωτος, αλλά ως απόλυτα πραγματοποιήσιμος. Είχε γίνει εξαρχής μια συζήτηση και συμφωνία μεταξύ μας για το ποιοι είμαστε, τι θέλουμε, πως μπορώ να τους βοηθήσω και πού επιθυμούμε να φτάσουμε. Κατορθώσαμε τόσα πράγματα καθώς αυτή η συμφωνία, το μαθητικό συμβόλαιο, τηρήθηκε από κοινού μέχρι τέλους.
Μια πολύ δυνατή στιγμή από τα μαθήματα εκμάθησης της αγγλικής γλώσσας αφορά ένα μαθητή μου ο οποίος απελάθηκε στην Αλβανία και το προηγούμενο καλοκαίρι εργάστηκε εκεί στον τουριστικό τομέα. Όπως ανέφερα και παραπάνω, κατά τη διάρκεια των μαθημάτων μαθαίνουμε να κάνουμε πραγματικούς διαλόγους για να μπορούν στο μέλλον να αντεπεξέλθουν σε διάφορες καταστάσεις. Ένας τέτοιος διάλογος αφορούσε το επάγγελμα του σερβιτόρου. Ο πρώην μαθητής μου μοιράστηκε τον τεράστιο ενθουσιασμό του, καθώς στην εργασία του εκείνο το καλοκαίρι είχε καταφέρει να επικοινωνήσει στα Αγγλικά και μου εξομολογήθηκε πόσο ευγνώμων ήταν για τα μαθήματά μας. Αυτό το γεγονός για μένα είναι ένα μετάλλιο στη ζωή μου. Η αίσθηση ότι κάτι που δίδαξα, κάτι που μεταλαμπάδευσα σε έναν άλλο άνθρωπο τον έκανε να κερδίσει κάτι και τον γέμισε χαρά, είναι ανεκτίμητη.
Μια ακόμα δυνατή ανάμνηση ήταν ο εορτασμός της Ημέρας της Γυναίκας, με βάση πάντα τα Αγγλικά. Εκείνη την ημέρα είχα συντάξει ένα σύντομο κείμενο για την ισότητα τον φύλων και το Φεμινιστικό Κίνημα και στη συνέχεια κάναμε μια συζήτηση γύρω από τα ζητήματα αυτά. Μάθαμε επίσης διάφορα επαγγέλματα στα Αγγλικά που μπορεί να κάνει μια γυναίκα. Στη συζήτησή μας μιλούσαν για το είδωλο της γυναίκας, το οποίο δεν περιλάμβανε μόνο τη σύντροφο, αλλά τη μητέρα και την αδελφή. Διέκρινα κυρίως τον πόνο της στέρησης των αγαπημένων αυτών προσώπων, γυναίκες που ήταν για αυτούς ψυχολογικά στηρίγματα ή γυναίκες που φρόντιζαν τα παιδιά τους όσο αυτοί ήταν έγκλειστοι. Όταν τελείωσε εκείνο το μάθημα, κάλεσαν τηλεφωνικά τις συντρόφους ή τις μητέρες τους και τους έλεγαν πόσο ευγνώμονες ήταν για αυτές. Γιορτάζοντας αντίστοιχα την Ημέρα του Αγ. Βαλεντίνου, πέραν του ότι μάθαμε και μεταφράσαμε το τραγούδι “PrettyWoman”, ζωγραφίσαμε όμορφες κάρτες αντίστοιχες της θεματικής της ημέρας που τις ταχυδρόμησαν ή τις έδωσαν στις αγαπημένες τους στο επισκεπτήριο.
Θα μας περιγράψετε τη δική σας πιο σημαντική στιγμή μέχρι σήμερα από την εθελοντική σας προσφορά στις φυλακές ως Καθηγήτρια αγγλικών;
Οι σημαντικές στιγμές είναι πολλές και δεν είναι μόνο μια. Τα συναισθήματα που εισπράττω σε προσωπικό επίπεδο από τον εθελοντισμό στις φυλακές είναι αδύνατον να περιγραφούν. Είναι πολλές οι φορές που νιώθω να με ξεπερνάνε τα συναισθήματα αυτά σε πνευματικό και ψυχικό επίπεδο. Δεν μπορεί να μετουσιωθεί με λόγια η αίσθηση ότι ο ελεύθερος χρόνος και η γνώση που προσφέρεις γίνεται κτήμα ανθρώπων που δεν χαίρουν καμίας εκτιμήσεως από την κοινωνία. Καθένας από αυτούς τους ανθρώπους μου έχει αφήσει πολλά όμορφα και ζωντανά συναισθήματα σε ότι αφορά τη συνολική πορεία της ομάδας, με αποκορύφωμα τη θεατρική μας παράσταση.
Υπήρξε μαθητής που παρά τις μαθησιακές δυσκολίες κατάφερε να διαβάσει, να αποστηθίσει τον βασικό ρόλο και να αναλάβει παράλληλα και δεύτερο ρόλο, καθώς δεν υπήρχαν αρκετά άτομα να καλύψουν όλους τους απαιτούμενους ρόλους του έργου. Υπήρξαν μαθητές που δεν μπορούσαν να μιλήσουν καλά ούτε την ελληνική γλώσσα και παρ’ όλα αυτά τα κατάφεραν. Για παράδειγμα, ένας Σύριος μαθητής έπρεπε να ακολουθήσει μια περίπλοκη εγκεφαλική διαδικασία κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης τριών διαφορετικών γλωσσών: να σκεφτεί το κείμενο αρχικά στα Αραβικά, να το μεταφράσει στα Ελληνικά και τέλος από τα Ελληνικά να το μεταφράσει στα Αγγλικά. Αυτή τη δύσκολη διαδικασία κατόρθωνε και την πραγματοποιούσε σε ανύποπτο χρόνο.
Είναι επόμενο πως τέτοια περιστατικά με γεμίζουν με έντονα συναισθήματα. Εκπληρώνονται στόχοι και χτίζεται από την αρχή η αυτοεικόνα και η αυτοπεποίθηση των κρατουμένων. Σε έναν χώρο όπου είναι αβάσταχτη η αίσθηση της ματαιότητας και ο χρόνος μοιάζει να μη ρέει καθόλου, επιτυγχάνεται ο χρόνος να αξιοποιείται με δημιουργικότητα.
Όπως αναφέρθηκα και παραπάνω, υπήρξαν μαθητές που ανακάλυψαν εντός της ομάδας πως είχαν μαθησιακές δυσκολίες. Εκείνες τις στιγμές οι άνθρωποι αυτοί συνειδητοποιούσαν τον λόγο που δυσκολεύονταν κάποτε να διαβάσουν, να κατανοήσουν έννοιες ή να γράψουν σωστή ορθογραφία. Με εξάσκηση και επιμονή αυτοί οι μαθητές ξεκίνησαν να γράφουν εξαιρετικές ορθογραφίες, ενώ όλα τα τεστ του μαθήματος τα πραγματοποιούσαμε εν μέρει και προφορικά. Οι επιδόσεις στα τεστ ήταν σχεδόν άριστες και λειτουργούσαν ως κίνητρο, διότι επιστρέφοντας στις πτέρυγες είχαν την απασχόληση του διαβάσματος.
Μια/ ένας εκπαιδευτικός των φυλακών που γνωρίζει ότι κάποιοι μαθητές του έχουν διαπράξει ειδεχθή εγκλήματα, πώς βιώνει την εμπειρία της διδασκαλίας πίσω από τα κάγκελα και ποια είναι τα συναισθήματά του απέναντι στους έγκλειστους μαθητές του;
Τα συναισθήματα μου ως εκπαιδευτικός είναι συναισθήματα αγάπης και συμπόνοιας και σε καμία περίπτωση οίκτου. Πάντα οι κρατούμενοι αντιμετωπίζονται ως μαθητές στους οποίους μεταδίδω γνώση και όχι ως ποινικοί έγκλειστοι. Δεν βάζω ταμπέλες. Είναι επίσης συναισθήματα προσφοράς και όχι λύπησης. Είναι προσωπικός μου στόχος ολοκληρώνοντας κάθε κύκλο μαθημάτων να έχει δημιουργηθεί με τους μαθητές μια στέρεη σχέση με την Αγγλική Γλώσσα και να έχουν εξελιχθεί. Σε αυτή μόνο την περίπτωση έχει αξιοποιηθεί στο έπακρο ο χρόνος του εθελοντισμού.
Υπάρχει η στερεοτυπική εντύπωση πως μια γυναίκα εισερχόμενη σε έναν χώρο κράτησης διατρέχει τον κίνδυνο ενδεχόμενης επίθεσης από τους κρατούμενους ή πιθανότητας λεκτικής προσβλητικής βωμολοχίας. Εκτός του ότι δεν βίωσα τέτοιου είδους καταστάσεις, υπήρχαν κρατούμενοι που εκτιμώντας την ύπαρξη των αγγλικών μαθημάτων προσφέρονταν να μου αγοράζουν καφέ από τα χρήματά τους, ώστε να μου δείξουν την ευγνωμοσύνη τους. Η ευγνωμοσύνη καλλιεργείται από τον αμοιβαίο σεβασμό και την ύπαρξη ορίων που οφείλουν να μπουν για να διευκολυνθεί η εκπαιδευτική διαδικασία. Όπως προανέφερα, ως ομάδα είχαμε κάνει εξαρχής την εκπαιδευτική μας συμφωνία η οποία τηρήθηκε στο έπακρο, ανεξάρτητα από τις ποινές του κάθε κρατούμενου και το παρελθόν του.
Στις 20.12.2018 ανεβάσατε με τους έγκλειστους μαθητές του τμήματος εκμάθησης αγγλικών των φυλακών Ναυπλίου μια θεατρική παράσταση βασισμένη στο έργο του Καρόλου Ντίκενς «Μια Χριστουγεννιάτικη Ιστορία», εξ ολοκλήρου στην αγγλική γλώσσα. Κάτι πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα, αλλά και τα ευρωπαϊκά (με εξαίρεση τις αγγλόφωνες χώρες). Θα θέλαμε να μας μιλήσετε για τη αναγνώριση που λάβατε αλλά και πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα, πώς οργανώθηκε η παράσταση και πώς, τελικά, ξεπεράσετε τις δυσκολίες;
Πολλές φορές αναπολώ εκείνη την περίοδο και πρόσφατα αρθρογράφησα για το θεατρικό μας, ώστε να θυμίσω στο κοινό τη σπουδαιότητα αυτού του εγχειρήματος. Συνειδητοποιώ πόσο αδύνατο έμοιαζε αυτό το εγχείρημα αν αναλογιστεί κανείς ότι η ομάδα απαρτιζόταν από άτομα που δεν γνώριζαν την αγγλική γλώσσα, δεν είχαν επαφή με το θέατρο και κατόρθωσαν μέσα σε διάστημα δύο μηνών να το κάνουν πραγματικότητα. Είναι σαν να προτείνεις σε ανθρώπους που δεν έχουν παίξει ποτέ άλλοτε στη ζωή τους ένα μουσικό όργανο ξαφνικά να παίξουν μουσική ως μια ορχήστρα.
Όταν πρότεινα στους μαθητές της ομάδας να ανεβάσουμε μια χριστουγεννιάτικη θεατρική παράσταση στα Αγγλικά, ήταν μια περίοδος που ακόμα δεν είχαμε ολοκληρώσει το αγγλικό αλφάβητο. Παρ’ όλα αυτά, είχε ήδη δημιουργηθεί μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ μας, η βοήθειά μου θα ήταν αναμφισβήτητη και προθυμοποιήθηκαν να το επιχειρήσουμε συλλογικά.
Σκοπός μου ήταν να ανεβάσουμε την «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» του Καρόλου Ντίκενς, με προσαρμοσμένο το αγγλικό κείμενο, ώστε να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο βατό στους μαθητές. Ήταν άλλωστε η περίοδος που μόλις είχαμε ξεκινήσει τα μαθήματα Αγγλικών. Με βάση το βιβλίο του Καρόλου Ντίκενς ξαναέγραψα, επιμελήθηκα και δημιούργησα θεατρικούς διαλόγους, οι οποίοι θα ήταν επιπέδου βασικών αγγλικών. Πέραν όμως των θεατρικών διαλόγων και ρόλων που έπρεπε να απομνημονευτούν, οι μαθητές έπρεπε να μπουν και στην ατμόσφαιρα του έργου και να κατανοήσουν τα λόγια του ρόλου τους. Στο έργο αυτό συμμετείχαν εννέα μαθητές-ηθοποιοί, καθώς και εγώ προσωπικά που έπαιξα τους δύο γυναικείους ρόλους του έργου.
Σε αυτό το εγχείρημα καταφέραμε να συνδυάσουμε την εκμάθηση μια ξένης γλώσσας με το θεατρικό δρώμενο. Χρειαζόταν τόλμη, αποφασιστικότητα, επανάληψη, σκληρή δουλειά και να δούμε τον στόχο αυτόν από ρεαλιστική πλευρά και ότι είναι απόλυτα εφικτός με συνεργασία και ομαδικότητα. Οι άνθρωποι πιστεύω, έγκλειστοι και μη, έχουν κρυφά ταλέντα που δεν γνωρίζουν πως διαθέτουν, μέχρι να έρθει η κατάλληλη στιγμή και ο κατάλληλος άνθρωπος για να τα ωθήσει να αναδυθούν.
Πέραν της γλώσσας, είχαμε ποικίλες προκλήσεις θεατρικής παραγωγής που έπρεπε να ξεπεράσουμε. Η αλλαγή των σκηνικών ήταν μία από αυτές. Το έργο απαιτούσε δύο βασικά σκηνικά, ένα σε γραφείο και το άλλο σε σπίτι. Τα δύο αυτά σκηνικά εναλλάσσονταν μέσα στο έργο, οπότε αυτόματα έπρεπε να συντονιστεί και να προετοιμαστεί η αλλαγή τους την κατάλληλη στιγμή. Παράλληλα, κάποιες σκηνές απαιτούσαν μουσική υπόκρουση, η οποία έπαιζε αναλόγως με τη σκηνή. Η μουσική αυτή υπόκρουση έπρεπε επίσης να συντονιστεί ανάλογα. Ήμασταν όλοι ομοιόμορφα ντυμένοι με μαύρα ρούχα, γάντια, σκούφους, κασκόλ και στην περίπτωση που κάποιοι μαθητές δεν διέθεταν κάποιον ρουχισμό, τα έβρισκα και τα αγόραζα προσωπικά, ώστε να μη νιώσει κανένας ότι μειονεκτεί.
Όσο πλησίαζε η στιγμή της παράστασης, κάναμε μόνο πρόβες προετοιμασίας. Έχω κρατήσει σημειώσεις από όλες τις πρόβες που έγιναν: η πρώτη πρόβα έγινε στις 14 Νοεμβρίου 2018 και η παράσταση στις 20 Δεκεμβρίου 2018. Έγιναν συνολικά 13 πρόβες, στις οποίες κατορθώσαμε τόσα πολλά πράγματα που φαίνονταν απίστευτα και αδιανόητα.
Ένα πρόβλημα που οι μαθητές κατάφεραν να ξεπεράσουν ήταν το να μάθουν το αγγλικό χριστουγεννιάτικο τραγούδι της παράστασης, το «We wish you a Μerry Christmas», που φαντάζει εύκολο, αλλά είναι πολύ δύσκολο να το μάθει κάποιος που δεν γνωρίζει Αγγλικά.
Πώς αντιμετώπισαν οι έγκλειστοι μαθητές αυτή την πρώτη επαφή με το θέατρο; Ποιες ήταν οι εντυπώσεις τους και ποιο το δικό τους μήνυμα που περάσαν μέσα από τη συγκεκριμένη παράσταση;
Βιώθηκε με χαρά, άγχος, αγωνία, τρακ και ήταν ένας στόχος για αυτούς που ήθελαν να επιτύχουν, ένας στόχος που έμοιαζε αρχικά άπιαστος. Αυτό που επιθυμούσαν ιδιαίτερα ήταν να αποδείξουν πως μπορούν να καταφέρουν πολλά πράγματα, ειδικότερα σε όσους τυχόν είχαν αμφισβητήσει πρωτύτερα τις δυνατότητές τους λόγω του εγκλεισμού. Την παράσταση παρακολούθησαν περίπου 25 άτομα, εκ των οποίων ο Διευθυντής των φυλακών, η κοινωνική υπηρεσία, καθώς και ο αρμόδιος Εισαγγελέας- Επόπτης.
Οι μαθητές οι οποίοι ήταν γονείς είχαν επικοινωνήσει την ετοιμασία του Χριστουγεννιάτικου θεατρικού στις οικογένειές τους, κάτι το οποίο δημιούργησε έναν νέο πυρήνα δεσίματος στη μεταξύ τους σχέση. Από την μία πλευρά γιατί ο πατέρας- κρατούμενος θα συμμετείχε σε ένα θεατρικό έργο για πρώτη φορά και από την άλλη, επειδή μάθαινε Αγγλικά. Ήταν δύο νέα θετικά δεδομένα για τις οικογένειές τους εκτός φυλακής που βοήθησαν να χτιστεί ξανά το κομμάτι της εκτίμησης μεταξύ τους.
Μετά το πέρας της παράστασης επεδίωξα να μάθω τις εντυπώσεις του Εισαγγελέα σχετικά με το εγχείρημά μας και θυμάμαι πως είχε μείνει έκπληκτος. Εκείνη την ημέρα του είχα εκφράσει την επιθυμία μου να γίνει ευρύτερα γνωστό το εγχείρημα της ομάδας και ειδικότερα η ανάδειξη των λαμπρών αποτελεσμάτων που δύναται να έχει η εκπαιδευτική παρέμβαση στα Καταστήματα Κράτησης σε συνεργασία με τους κρατούμενους. Το μότο άλλωστε της παράστασής μας ήταν : «Τα θαύματα συμβαίνουν αρκεί να το πιστέψεις».
Όταν πρότεινα στους μαθητές την πραγμάτωση της ξενόγλωσσης παράστασης, δεν γνώριζα για την ύπαρξη θεατρικών δρωμένων στις ελληνικές φυλακές, πόσο μάλλον για την ύπαρξη ξενόγλωσσων θεατρικών. Αργότερα μόνο συνειδητοποίησα πως δεν είχε υπάρξει ξενόγλωσσο θεατρικό έργο σε Κατάστημα Κράτησης στην Ελλάδα.
Υπάρχουν φορές που μέχρι και σήμερα μου φαίνεται πως όλα αυτά συνέβησαν σε κάποιο όνειρο. Σε μετέπειτα συζητήσεις μου με μαθητές της ομάδας, μου τόνισαν τη διαφορά εκείνης της εορταστικής περιόδου με αυτές που ακολούθησαν μέχρι σήμερα και αυτή έχει να κάνει με το ότι σε αντίθεση με τη χρονιά της παράστασης, μετέπειτα δεν είχαν να προσμένουν κάτι. Εκείνη την περίοδο είχαν δημιουργήσει πολύ γλυκές αναμνήσεις, εν αντιθέσει με τις επόμενες χρονιές. Το εγχείρημα αυτό μας έφερε κοντά, εξελιχθήκαμε και είχαν αναμνήσεις, που είναι ότι πιο δύσκολο να δημιουργηθεί μέσα σε μια φυλακή.
Τα φετινά Χριστούγεννα που ήταν ιδιαίτερα σκληρά για τον έγκλειστο πληθυσμό λόγω της πανδημίας, τους έστειλα χριστουγεννιάτικες κάρτες. Συνήθως οι κρατούμενοι δεν λαμβάνουν τέτοια δώρα. Το έπραξα από αλληλεγγύη, ενδιαφέρον και για να τους υπενθυμίσω τη σημασία της ομαδικότητας και την ευγνωμοσύνη μου για όσα καταφέραμε από κοινού. Ο έγκλειστος πληθυσμός έχει ανάγκη την επαφή με την κοινωνία, διότι πολλοί από αυτούς είναι ξεχασμένοι από τις οικογένειές τους, κάποιοι δεν έχουν επισκεπτήριο, ούτε έχουν οικονομική βοήθεια. Η ανθρωπιά και το ενδιαφέρον πρέπει να υπάρχουν, ώστε να παραμένουμε παιδαγωγοί και όχι απλοί εκπαιδευτικοί που διεκπεραιώνουμε μαθήματα.
Πιστεύετε πως το θέατρο μπορεί να επιδράσει θετικά στην εκπαιδευτική διαδικασία των κρατουμένων;
Το θέατρο στον κλειστό χώρο της φυλακής, έναν χώρο άβατο με στοιχεία ασύλου, μόνο καταλυτικά μπορεί να επιδράσει στους έγκλειστους κρατούμενους. Το θέατρο δίνει τη δυνατότητα στους κρατούμενους να περάσουν δημιουργικά τον ακίνητο και ανίκητο χρόνο της φυλακής. Τους προσφέρει θετικά συναισθήματα και την αίσθηση πως μπορούν να εκπληρώσουν όνειρα, να αντιμετωπίσουν τις φοβίες τους και να ξεπεράσουν παράλληλα τα όποια συναισθήματα αναξιότητας έχουν ριζώσει λόγω της ιδρυματοποίησης.
Καλλιεργείται παράλληλα το συναίσθημα αφενός της συνεργατικότητας και αφετέρου της ατομικής προσπάθειας, καθώς ο καθένας διαβάζει κάτι μόνος του και συνεργάζεται με άλλους για ένα αποτέλεσμα συνολικό. Πολλές φορές απορούν και οι ίδιοι με τις δυνατότητές τους. Γνωρίζουν από την αρχή τον εαυτό τους σε μια διαδικασία που θα μπορούσε να ονομαστεί «αυτό-ανακάλυψη». Μέσα από ένα θεατρικό έργο λαμβάνει τόπο η επανεφεύρεση του εαυτού, καθώς αυτό δεν σχετίζεται μονάχα με το να απαγγείλεις τα λόγια του ρόλου σου. Σχετίζεται με τα μηνύματα και τα συναισθήματα που θέλεις να περάσεις και να μεταδώσεις. Υποδύεσαι κάποιον άλλο που ποτέ δεν είχες την ευκαιρία να είσαι και μέσα από τον ρόλο βιώνεις υποδυόμενος μια άλλη προσωπικότητα.
Για παράδειγμα, το μήνυμα που περάσαμε από την παράστασή μας είναι πως η αγάπη είναι το κλειδί της ευτυχίας, το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο ανυψώνει τον εαυτό και η πίστη πως μπορώ να γίνω καλύτερος σε κάνει καλύτερο αν αυτοεκπληρούμενη προφητεία και ότι η επιδίωξη του χρηματικού κέρδους δεν είναι πανάκεια. Ανάλογα με την υπόθεση του εκάστοτε έργου, περνάμε και τα ανάλογα μηνύματα. Κάθε ρόλος μπορεί να λειτουργήσει σαν ένα alterego, να μας δώσει μια νέα διάσταση, να δημιουργήσει αναμνήσεις και ένα υπόβαθρο ανησυχίας και εξερεύνησης περαιτέρω δυνατοτήτων μας. Μπορεί ίσως να μας φέρει κοντά σε κάποιο άλλο είδος τέχνης ή μετά την αποφυλάκιση να είναι ένα καλό κίνητρο για την ένταξη σε μια θεατρική ομάδα.
Μια ακόμη μορφή τέχνης που καταφέρατε να εντάξετε στη διδασκαλία σας στα καταστήματα κράτησης είναι η ποίηση. Πώς εξελίσσεται αυτή η εμπειρία και τι αποκομίζουν οι κρατούμενοι;
Λόγω του ότι η εμπειρία του εθελοντισμού διεύρυνε περαιτέρω τους πνευματικούς μου ορίζοντες και λόγω της ποιητικής μου ιδιότητας, καθώς και της βαθύτερης μου ανάγκης να εξελίσσομαι ως άνθρωπος για να βρω τη θέση μου στον κόσμο, αποφάσισα να είμαι εθελόντρια σε όλα τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας των Καταστημάτων Κράτησης. Μαζί με τον γιο μου Κωνσταντίνο και μέχρι τον Φλεβάρη του 2020, λίγες ημέρες πριν το lockdown, επισκεφθήκαμε ΣΔΕ στα οποία διοργανώσαμε από κοινού σεμινάρια/εργαστήρια ποίησης.
Ένα τέτοιο σεμινάριο είναι συγκινησιακά φορτισμένο, καθώς διεξάγεται σε μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Φέρνω στη μνήμη μου πως όποτε έπρεπε να αποχωρήσουμε λόγω των ωραρίων των φυλακών, οι μαθητές μας εξέφραζαν συνεχώς τον ενθουσιασμό τους και την ανάγκη τους να τους επισκεφτούμε ξανά και, κυρίως, να μην τους ξεχάσουμε.
Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως στο εργαστήριο αυτό παρά τα ελάχιστα διαθέσιμα μέσα μας, δεν διεκπεραιώναμε μηχανιστικά, αντιθέτως, το υλικό μας ήταν επιμελημένο έτσι ώστε να είναι ενδιαφέρον και προσεγμένο. Το εργαστήριο περιελάβανε παρουσίαση μεγάλων Ελλήνων ποιητών, ντόπιων ποιητών αναλόγως της περιοχής, για παράδειγμα, αν βρισκόμασταν στην Κέρκυρα θα γινόταν παρουσίαση Κερκυραίων ποιητών, αλλά και Ναυπλιωτών ώστε να υπάρξει μια σύνδεση ανάμεσα στις πόλεις και στις κουλτούρες τους. Περιελάβανε ακόμη μια εισαγωγή στην ποίηση, την ιστορία της, τα είδη της, τι είναι στίχος, ακόμα και το τι είναι η έμπνευση. Υπήρχαν τρεις με τέσσερεις ενότητες που ήταν αφιερωμένες σε τέτοια εισαγωγικά θέματα. Εν συνεχεία τους ζητούνταν να γράψουν δικά τους ποιήματα.
Αυτή η στιγμή είναι μια στιγμή μαγική, καθώς παράγεται ποίηση με συγκλονιστικούς, δυναμικούς στίχους από το πουθενά. Στα εργαστήρια αυτά βλέπαμε ανθρώπους που είναι έγκλειστοι να μεταμορφώνονται πραγματικά σε ποιητές, παρότι μπορεί στην αρχή να ήταν επιφυλακτικοί για τις προθέσεις μας και τις δυνατότητές τους. Είναι συνταρακτικό πως αναλόγως το θέμα που δίνεται κάθε φορά, γράφονται και παράγονται έργα μακροσκελή στα οποία πάντα οι μαθητές θα βρουν τον τρόπο να εισάγουν αυτό που τους απασχολεί περισσότερο, δηλαδή η έννοια της ελευθερίας. Προσωπικά δεν τους έχω ζητήσει να γράψουν για την συγκεκριμένη έννοια καθώς αντιλαμβάνομαι τις λεπτές ισορροπίες. Όπου και αν έχω βρεθεί, είτε είναι οι φυλακές Διαβατών στη Θεσσαλονίκη, είτε ο Αγ. Στέφανος Πατρών, είτε οι φυλακές Κερκύρας, πάντα θα βρίσκουν τον τρόπο να γράψουν για την ελευθερία.
Τολμώ να πω πως ανταποκρίνονται περισσότερο από ότι θα περίμενε κανείς από αντίστοιχους ενήλικους που δεν είναι έγκλειστοι. Σε ένα περιβάλλον στερητικό της ελευθερίας, όπως είναι η φυλακή, η ανάγκη έκφρασης και εξωτερίκευσης αυτής της ευαισθησίας και των συναισθημάτων είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Έχω αισθανθεί τα πιο όμορφα συναισθήματα, όταν οι μαθητές μου αναφέρουν πως μαζί μου αγάπησαν την ποίηση, ή όταν με ρωτούν πότε θα εκδοθεί η επόμενη μου ποιητική συλλογή, ή τι θα τους πρότεινα για να διαβάσουν.
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να τονίσω κάτι ακόμα σημαντικό για την ποίηση στις φυλακές, καθώς ως άνθρωπο με επηρεάζει το περιβάλλον που ζω. Χάρη σε αυτή την εμπειρία στις φυλακές Ναυπλίου εμπνεύστηκα και εγώ με την σειρά μου από τους ανθρώπους που γνώρισα εκεί. Άρχισα να γράφω “Τα Ποιήματα της Φυλακής”, στη συνέχεια “Τα Διηγήματα της Φυλακής” και τέλος “Τα Χαϊκού της Φυλακής”. Τα έργα αυτά τους ανήκουν, βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα και κάποια εξ αυτών έχουν βραβευτεί ήδη σε διαγωνισμούς. Σκοπεύω να εκδοθούν και τα έσοδα να δοθούν σε κάποιον φορέα που σχετίζεται με τη στήριξη αποφυλακισμένων.
Ολοκληρώνοντας τη συζήτησή μας, κ. Ντηλιά, υπάρχουν κάποιες προτάσεις που θα θέλατε να μας καταθέσετε σχετικά με τη διδασκαλία μορφών τέχνης, όπως το θέατρο και η ποίηση, στο πλαίσιο της εκπαίδευσης του έγκλειστου πληθυσμού;
Κατ’ αρχάς, για τη θεατρική παράσταση στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου είχα τη τιμή να συμμετάσχω σε δύο συνέδρια. Τον Σεπτέμβριο του 2020 διοργανώθηκε διαδικτυακά το 1ο Διεθνές Συνέδριο του Τμήματος Ξένων Γλωσσών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, όπου παρουσιάστηκε η εισήγησή μου με τίτλο «Teaching English as a Secondary Language in a Greek Prison: A fruitful Challenge» και τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου συμμετείχα στο 2ο Συνέδριο του Ε.Ε.Μ.ΕΚ.Ε, που πραγματοποιήθηκε και αυτό μέσω διαδικτύου, με τίτλο εισήγησης «Η αποτελεσματικότητα της μη τυπικής εκπαίδευσης στους εγκλείστους» στην ενότητα «Κατάσταση και Πληθυσμοί των Φυλακών/Παρεμβάσεις στη Φυλακή».
Ήταν οι πρώτες μου εισηγήσεις και προσπάθησα να αναδείξω πόσο παραγωγική ήταν η εμπειρία μου με τους μαθητές μου μέσω των Αγγλικών και της τέχνης. Ειδικά στο Συνέδριο του Ε.Ε.Μ.Ε.Κ.Ε ήταν ιδιαίτερη η συγκίνηση να βρίσκομαι ανάμεσα σε καταξιωμένους κοινωνικούς επιστήμονες με τεράστιο επίπεδο εμπειρίας και γνώσης. Ήταν δύο εμπειρίες που δεν θα τις είχα προηγουμένως, αν δεν είχε μεσολαβήσει η διδασκαλία μου στο Ναύπλιο και τα εργαστήρια ποίησης. Πάντα ανέφερα πως κάθε εισήγηση αφιερώνεται στην ομάδα, καθότι ήταν μια ομαδική δουλειά και χάρη σε αυτή την εθελοντική προσφορά είχα τη χαρά συμμετοχής στα συνέδρια. Όπως χαρακτηριστικά λένε είμαι «η φωνή τους έξω».
Η τέχνη έχει πάντα την ικανότητα να εξανθρωπίζει χωρίς όρια. Όλες οι μορφές τέχνης, από τη δημιουργική γραφή και τη μουσική μέχρι τη φωτογραφία, μπορούν να συνεισφέρουν κάτι θετικό. Δυστυχώς δεν μπορούν να εφαρμοστούν σε όλα τα ελληνικά Καταστήματα Κράτησης, καθώς δεν υπάρχουν οι κτηριακές υποδομές για να τις υποστηρίξουν. Είναι απαραίτητος ένας χώρος σε κάθε Κατάστημα Κράτησης που θα μπορούν να γίνονται συγκεντρώσεις για δραστηριότητες σε αξιοπρεπείς συνθήκες. Βέβαια οι χώροι αυτοί πολλές φορές δεν υπάρχουν, γιατί δεν χρειάστηκαν ποτέ πρωτύτερα για να αξιοποιηθούν.
Εν συνεχεία, οι φορείς που είναι υπεύθυνοι για τη διοίκηση των Καταστημάτων Κράτησης θα πρέπει να είναι ανοιχτοί σε τέτοιες ιδέες και προτάσεις και να μη λειτουργούν με όρους και τρόπους διοίκησης που δεν απομακρύνουν από τον λόγο ύπαρξής τους, αυτόν του σωφρονισμού. Θεμελιώδης προτεραιότητα πρέπει να είναι ο έμψυχος πληθυσμός των φυλακών και όχι οι αποφάσεις συμφερόντων και μικροπολιτικών.
Υπάρχει τέλος η αναγκαιότητα μεγαλύτερης εξωστρέφειας από μεριάς των ελληνικών φυλακών, ώστε να βοηθήσουν ακόμα περισσότεροι άνθρωποι και να συνεργαστούν περισσότερο αποτελεσματικά οι εμπλεκόμενοι φορείς. Να δοθεί έμφαση στην ομαλή ενσωμάτωση των κρατουμένων στην κοινωνία και να αναδειχτούν οι δεξιότητες και τα ταλέντα τους. Με την ποίηση το έχω δει να λειτουργεί. Είναι μεγάλη μου επιθυμία να επισκεφτώ το σύνολο των ΣΔΕ Καταστημάτων Κράτησης και να ξαναδώ να λειτουργεί το θαύμα της παραγωγής γραπτού λόγου από ανθρώπους που μπορεί να μην είχαν προηγούμενη εμπειρία. Πάντα θα εκπλήσσομαι από τέτοια θαύματα και πάντα θα μου κάνει εντύπωση το ενδιαφέρον που δημιουργείται και η γέννηση των όμορφων συναισθημάτων που τα συνοδεύει και μένουν αναλλοίωτα στον χρόνο.
Αποκτώντας την επιμόρφωση της εκπαιδεύτριας ενηλίκων σε Καταστήματα Κράτησης και διαβάζοντας τους νόμους και τα δικαιώματα των κρατουμένων, συνειδητοποίησα πως παρότι είναι ψηφισμένα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η καθολική εφαρμογή τους στην Ελλάδα συναντά αξεπέραστα εμπόδια. Ο κρατούμενος δεν θα είναι για πάντα κρατούμενος. Κάποτε θα αποφυλακιστεί. Ο ίδιος πολλές φορές είναι έτοιμος να ενταχθεί στην κοινωνία. Η κοινωνία παρ’ όλα αυτά δεν θα είναι ποτέ έτοιμη για τον αποφυλακισθέντα. Πάντα θα τον αντιμετωπίζει σαν ξένο σώμα και θα συνεχίζει να τον τιμωρεί για το έγκλημά του ξανά και ξανά. Έχοντας εκτίσει τη ποινή σου στο υπάρχον σωφρονιστικό σύστημα, δεν δύναται η κοινωνία να συνεχίζει να τον καταδικάζει και να του στερεί για παράδειγμα το δικαίωμα στην εργασία. Για αυτό άλλωστε πιστεύω πως έχουμε τέτοια επίπεδα υποτροπής. Είναι αδύνατον να μην υπάρξει υποτροπή, όταν δεν υπάρχει η δυνατότητα εργασίας λόγω του ποινικού παρελθόντος ενός ανθρώπου. Κάποιες φορές η προσπάθεια που κάνουμε εντός των φυλακών μοιάζει να είναι δονκιχωτική και ουτοπική, παρ’ όλα αυτά προσωπικά επιλέγω να μην εγκαταλείπω την προσπάθεια.
Επιμέλεια Συνέντευξης: Έλενα Φώτου, Πτυχιούχος Τμήματος «Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ» ΑΠΘ, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια του ΠΜΣ «Εγκληματολογίας» του Παντείου Πανεπιστημίου,
Επιστημονική επιμέλεια, Δρ.Αγγελική Καρδαρά.
Ο τρόπος προσέγγισης παίζει καθοριστικό ρόλο στη συνεργασία και στην πορεία του μαθήματος. Από την αρχή τίθεται ένας ομαδικός, ρεαλιστικός στόχος, ο οποίος δεν προσεγγίζεται ως ακατόρθωτος, αλλά ως απόλυτα πραγματοποιήσιμος. Είχε γίνει εξαρχής μια συζήτηση και συμφωνία μεταξύ μας για το ποιοι είμαστε, τι θέλουμε, πως μπορώ να τους βοηθήσω και πού επιθυμούμε να φτάσουμε. Κατορθώσαμε τόσα πράγματα καθώς αυτή η συμφωνία, το μαθητικό συμβόλαιο, τηρήθηκε από κοινού μέχρι τέλους.
Μια πολύ δυνατή στιγμή από τα μαθήματα εκμάθησης της αγγλικής γλώσσας αφορά ένα μαθητή μου ο οποίος απελάθηκε στην Αλβανία και το προηγούμενο καλοκαίρι εργάστηκε εκεί στον τουριστικό τομέα. Όπως ανέφερα και παραπάνω, κατά τη διάρκεια των μαθημάτων μαθαίνουμε να κάνουμε πραγματικούς διαλόγους για να μπορούν στο μέλλον να αντεπεξέλθουν σε διάφορες καταστάσεις. Ένας τέτοιος διάλογος αφορούσε το επάγγελμα του σερβιτόρου. Ο πρώην μαθητής μου μοιράστηκε τον τεράστιο ενθουσιασμό του, καθώς στην εργασία του εκείνο το καλοκαίρι είχε καταφέρει να επικοινωνήσει στα Αγγλικά και μου εξομολογήθηκε πόσο ευγνώμων ήταν για τα μαθήματά μας. Αυτό το γεγονός για μένα είναι ένα μετάλλιο στη ζωή μου. Η αίσθηση ότι κάτι που δίδαξα, κάτι που μεταλαμπάδευσα σε έναν άλλο άνθρωπο τον έκανε να κερδίσει κάτι και τον γέμισε χαρά, είναι ανεκτίμητη.
Μια ακόμα δυνατή ανάμνηση ήταν ο εορτασμός της Ημέρας της Γυναίκας, με βάση πάντα τα Αγγλικά. Εκείνη την ημέρα είχα συντάξει ένα σύντομο κείμενο για την ισότητα τον φύλων και το Φεμινιστικό Κίνημα και στη συνέχεια κάναμε μια συζήτηση γύρω από τα ζητήματα αυτά. Μάθαμε επίσης διάφορα επαγγέλματα στα Αγγλικά που μπορεί να κάνει μια γυναίκα. Στη συζήτησή μας μιλούσαν για το είδωλο της γυναίκας, το οποίο δεν περιλάμβανε μόνο τη σύντροφο, αλλά τη μητέρα και την αδελφή. Διέκρινα κυρίως τον πόνο της στέρησης των αγαπημένων αυτών προσώπων, γυναίκες που ήταν για αυτούς ψυχολογικά στηρίγματα ή γυναίκες που φρόντιζαν τα παιδιά τους όσο αυτοί ήταν έγκλειστοι. Όταν τελείωσε εκείνο το μάθημα, κάλεσαν τηλεφωνικά τις συντρόφους ή τις μητέρες τους και τους έλεγαν πόσο ευγνώμονες ήταν για αυτές. Γιορτάζοντας αντίστοιχα την Ημέρα του Αγ. Βαλεντίνου, πέραν του ότι μάθαμε και μεταφράσαμε το τραγούδι “PrettyWoman”, ζωγραφίσαμε όμορφες κάρτες αντίστοιχες της θεματικής της ημέρας που τις ταχυδρόμησαν ή τις έδωσαν στις αγαπημένες τους στο επισκεπτήριο.
Θα μας περιγράψετε τη δική σας πιο σημαντική στιγμή μέχρι σήμερα από την εθελοντική σας προσφορά στις φυλακές ως Καθηγήτρια αγγλικών;
Οι σημαντικές στιγμές είναι πολλές και δεν είναι μόνο μια. Τα συναισθήματα που εισπράττω σε προσωπικό επίπεδο από τον εθελοντισμό στις φυλακές είναι αδύνατον να περιγραφούν. Είναι πολλές οι φορές που νιώθω να με ξεπερνάνε τα συναισθήματα αυτά σε πνευματικό και ψυχικό επίπεδο. Δεν μπορεί να μετουσιωθεί με λόγια η αίσθηση ότι ο ελεύθερος χρόνος και η γνώση που προσφέρεις γίνεται κτήμα ανθρώπων που δεν χαίρουν καμίας εκτιμήσεως από την κοινωνία. Καθένας από αυτούς τους ανθρώπους μου έχει αφήσει πολλά όμορφα και ζωντανά συναισθήματα σε ότι αφορά τη συνολική πορεία της ομάδας, με αποκορύφωμα τη θεατρική μας παράσταση.
Υπήρξε μαθητής που παρά τις μαθησιακές δυσκολίες κατάφερε να διαβάσει, να αποστηθίσει τον βασικό ρόλο και να αναλάβει παράλληλα και δεύτερο ρόλο, καθώς δεν υπήρχαν αρκετά άτομα να καλύψουν όλους τους απαιτούμενους ρόλους του έργου. Υπήρξαν μαθητές που δεν μπορούσαν να μιλήσουν καλά ούτε την ελληνική γλώσσα και παρ’ όλα αυτά τα κατάφεραν. Για παράδειγμα, ένας Σύριος μαθητής έπρεπε να ακολουθήσει μια περίπλοκη εγκεφαλική διαδικασία κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης τριών διαφορετικών γλωσσών: να σκεφτεί το κείμενο αρχικά στα Αραβικά, να το μεταφράσει στα Ελληνικά και τέλος από τα Ελληνικά να το μεταφράσει στα Αγγλικά. Αυτή τη δύσκολη διαδικασία κατόρθωνε και την πραγματοποιούσε σε ανύποπτο χρόνο.
Είναι επόμενο πως τέτοια περιστατικά με γεμίζουν με έντονα συναισθήματα. Εκπληρώνονται στόχοι και χτίζεται από την αρχή η αυτοεικόνα και η αυτοπεποίθηση των κρατουμένων. Σε έναν χώρο όπου είναι αβάσταχτη η αίσθηση της ματαιότητας και ο χρόνος μοιάζει να μη ρέει καθόλου, επιτυγχάνεται ο χρόνος να αξιοποιείται με δημιουργικότητα.
Όπως αναφέρθηκα και παραπάνω, υπήρξαν μαθητές που ανακάλυψαν εντός της ομάδας πως είχαν μαθησιακές δυσκολίες. Εκείνες τις στιγμές οι άνθρωποι αυτοί συνειδητοποιούσαν τον λόγο που δυσκολεύονταν κάποτε να διαβάσουν, να κατανοήσουν έννοιες ή να γράψουν σωστή ορθογραφία. Με εξάσκηση και επιμονή αυτοί οι μαθητές ξεκίνησαν να γράφουν εξαιρετικές ορθογραφίες, ενώ όλα τα τεστ του μαθήματος τα πραγματοποιούσαμε εν μέρει και προφορικά. Οι επιδόσεις στα τεστ ήταν σχεδόν άριστες και λειτουργούσαν ως κίνητρο, διότι επιστρέφοντας στις πτέρυγες είχαν την απασχόληση του διαβάσματος.
Μια/ ένας εκπαιδευτικός των φυλακών που γνωρίζει ότι κάποιοι μαθητές του έχουν διαπράξει ειδεχθή εγκλήματα, πώς βιώνει την εμπειρία της διδασκαλίας πίσω από τα κάγκελα και ποια είναι τα συναισθήματά του απέναντι στους έγκλειστους μαθητές του;
Τα συναισθήματα μου ως εκπαιδευτικός είναι συναισθήματα αγάπης και συμπόνοιας και σε καμία περίπτωση οίκτου. Πάντα οι κρατούμενοι αντιμετωπίζονται ως μαθητές στους οποίους μεταδίδω γνώση και όχι ως ποινικοί έγκλειστοι. Δεν βάζω ταμπέλες. Είναι επίσης συναισθήματα προσφοράς και όχι λύπησης. Είναι προσωπικός μου στόχος ολοκληρώνοντας κάθε κύκλο μαθημάτων να έχει δημιουργηθεί με τους μαθητές μια στέρεη σχέση με την Αγγλική Γλώσσα και να έχουν εξελιχθεί. Σε αυτή μόνο την περίπτωση έχει αξιοποιηθεί στο έπακρο ο χρόνος του εθελοντισμού.
Υπάρχει η στερεοτυπική εντύπωση πως μια γυναίκα εισερχόμενη σε έναν χώρο κράτησης διατρέχει τον κίνδυνο ενδεχόμενης επίθεσης από τους κρατούμενους ή πιθανότητας λεκτικής προσβλητικής βωμολοχίας. Εκτός του ότι δεν βίωσα τέτοιου είδους καταστάσεις, υπήρχαν κρατούμενοι που εκτιμώντας την ύπαρξη των αγγλικών μαθημάτων προσφέρονταν να μου αγοράζουν καφέ από τα χρήματά τους, ώστε να μου δείξουν την ευγνωμοσύνη τους. Η ευγνωμοσύνη καλλιεργείται από τον αμοιβαίο σεβασμό και την ύπαρξη ορίων που οφείλουν να μπουν για να διευκολυνθεί η εκπαιδευτική διαδικασία. Όπως προανέφερα, ως ομάδα είχαμε κάνει εξαρχής την εκπαιδευτική μας συμφωνία η οποία τηρήθηκε στο έπακρο, ανεξάρτητα από τις ποινές του κάθε κρατούμενου και το παρελθόν του.
Στις 20.12.2018 ανεβάσατε με τους έγκλειστους μαθητές του τμήματος εκμάθησης αγγλικών των φυλακών Ναυπλίου μια θεατρική παράσταση βασισμένη στο έργο του Καρόλου Ντίκενς «Μια Χριστουγεννιάτικη Ιστορία», εξ ολοκλήρου στην αγγλική γλώσσα. Κάτι πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα, αλλά και τα ευρωπαϊκά (με εξαίρεση τις αγγλόφωνες χώρες). Θα θέλαμε να μας μιλήσετε για τη αναγνώριση που λάβατε αλλά και πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα, πώς οργανώθηκε η παράσταση και πώς, τελικά, ξεπεράσετε τις δυσκολίες;
Πολλές φορές αναπολώ εκείνη την περίοδο και πρόσφατα αρθρογράφησα για το θεατρικό μας, ώστε να θυμίσω στο κοινό τη σπουδαιότητα αυτού του εγχειρήματος. Συνειδητοποιώ πόσο αδύνατο έμοιαζε αυτό το εγχείρημα αν αναλογιστεί κανείς ότι η ομάδα απαρτιζόταν από άτομα που δεν γνώριζαν την αγγλική γλώσσα, δεν είχαν επαφή με το θέατρο και κατόρθωσαν μέσα σε διάστημα δύο μηνών να το κάνουν πραγματικότητα. Είναι σαν να προτείνεις σε ανθρώπους που δεν έχουν παίξει ποτέ άλλοτε στη ζωή τους ένα μουσικό όργανο ξαφνικά να παίξουν μουσική ως μια ορχήστρα.
Όταν πρότεινα στους μαθητές της ομάδας να ανεβάσουμε μια χριστουγεννιάτικη θεατρική παράσταση στα Αγγλικά, ήταν μια περίοδος που ακόμα δεν είχαμε ολοκληρώσει το αγγλικό αλφάβητο. Παρ’ όλα αυτά, είχε ήδη δημιουργηθεί μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ μας, η βοήθειά μου θα ήταν αναμφισβήτητη και προθυμοποιήθηκαν να το επιχειρήσουμε συλλογικά.
Σκοπός μου ήταν να ανεβάσουμε την «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» του Καρόλου Ντίκενς, με προσαρμοσμένο το αγγλικό κείμενο, ώστε να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο βατό στους μαθητές. Ήταν άλλωστε η περίοδος που μόλις είχαμε ξεκινήσει τα μαθήματα Αγγλικών. Με βάση το βιβλίο του Καρόλου Ντίκενς ξαναέγραψα, επιμελήθηκα και δημιούργησα θεατρικούς διαλόγους, οι οποίοι θα ήταν επιπέδου βασικών αγγλικών. Πέραν όμως των θεατρικών διαλόγων και ρόλων που έπρεπε να απομνημονευτούν, οι μαθητές έπρεπε να μπουν και στην ατμόσφαιρα του έργου και να κατανοήσουν τα λόγια του ρόλου τους. Στο έργο αυτό συμμετείχαν εννέα μαθητές-ηθοποιοί, καθώς και εγώ προσωπικά που έπαιξα τους δύο γυναικείους ρόλους του έργου.
Σε αυτό το εγχείρημα καταφέραμε να συνδυάσουμε την εκμάθηση μια ξένης γλώσσας με το θεατρικό δρώμενο. Χρειαζόταν τόλμη, αποφασιστικότητα, επανάληψη, σκληρή δουλειά και να δούμε τον στόχο αυτόν από ρεαλιστική πλευρά και ότι είναι απόλυτα εφικτός με συνεργασία και ομαδικότητα. Οι άνθρωποι πιστεύω, έγκλειστοι και μη, έχουν κρυφά ταλέντα που δεν γνωρίζουν πως διαθέτουν, μέχρι να έρθει η κατάλληλη στιγμή και ο κατάλληλος άνθρωπος για να τα ωθήσει να αναδυθούν.
Πέραν της γλώσσας, είχαμε ποικίλες προκλήσεις θεατρικής παραγωγής που έπρεπε να ξεπεράσουμε. Η αλλαγή των σκηνικών ήταν μία από αυτές. Το έργο απαιτούσε δύο βασικά σκηνικά, ένα σε γραφείο και το άλλο σε σπίτι. Τα δύο αυτά σκηνικά εναλλάσσονταν μέσα στο έργο, οπότε αυτόματα έπρεπε να συντονιστεί και να προετοιμαστεί η αλλαγή τους την κατάλληλη στιγμή. Παράλληλα, κάποιες σκηνές απαιτούσαν μουσική υπόκρουση, η οποία έπαιζε αναλόγως με τη σκηνή. Η μουσική αυτή υπόκρουση έπρεπε επίσης να συντονιστεί ανάλογα. Ήμασταν όλοι ομοιόμορφα ντυμένοι με μαύρα ρούχα, γάντια, σκούφους, κασκόλ και στην περίπτωση που κάποιοι μαθητές δεν διέθεταν κάποιον ρουχισμό, τα έβρισκα και τα αγόραζα προσωπικά, ώστε να μη νιώσει κανένας ότι μειονεκτεί.
Όσο πλησίαζε η στιγμή της παράστασης, κάναμε μόνο πρόβες προετοιμασίας. Έχω κρατήσει σημειώσεις από όλες τις πρόβες που έγιναν: η πρώτη πρόβα έγινε στις 14 Νοεμβρίου 2018 και η παράσταση στις 20 Δεκεμβρίου 2018. Έγιναν συνολικά 13 πρόβες, στις οποίες κατορθώσαμε τόσα πολλά πράγματα που φαίνονταν απίστευτα και αδιανόητα.
Ένα πρόβλημα που οι μαθητές κατάφεραν να ξεπεράσουν ήταν το να μάθουν το αγγλικό χριστουγεννιάτικο τραγούδι της παράστασης, το «We wish you a Μerry Christmas», που φαντάζει εύκολο, αλλά είναι πολύ δύσκολο να το μάθει κάποιος που δεν γνωρίζει Αγγλικά.
Πώς αντιμετώπισαν οι έγκλειστοι μαθητές αυτή την πρώτη επαφή με το θέατρο; Ποιες ήταν οι εντυπώσεις τους και ποιο το δικό τους μήνυμα που περάσαν μέσα από τη συγκεκριμένη παράσταση;
Βιώθηκε με χαρά, άγχος, αγωνία, τρακ και ήταν ένας στόχος για αυτούς που ήθελαν να επιτύχουν, ένας στόχος που έμοιαζε αρχικά άπιαστος. Αυτό που επιθυμούσαν ιδιαίτερα ήταν να αποδείξουν πως μπορούν να καταφέρουν πολλά πράγματα, ειδικότερα σε όσους τυχόν είχαν αμφισβητήσει πρωτύτερα τις δυνατότητές τους λόγω του εγκλεισμού. Την παράσταση παρακολούθησαν περίπου 25 άτομα, εκ των οποίων ο Διευθυντής των φυλακών, η κοινωνική υπηρεσία, καθώς και ο αρμόδιος Εισαγγελέας- Επόπτης.
Οι μαθητές οι οποίοι ήταν γονείς είχαν επικοινωνήσει την ετοιμασία του Χριστουγεννιάτικου θεατρικού στις οικογένειές τους, κάτι το οποίο δημιούργησε έναν νέο πυρήνα δεσίματος στη μεταξύ τους σχέση. Από την μία πλευρά γιατί ο πατέρας- κρατούμενος θα συμμετείχε σε ένα θεατρικό έργο για πρώτη φορά και από την άλλη, επειδή μάθαινε Αγγλικά. Ήταν δύο νέα θετικά δεδομένα για τις οικογένειές τους εκτός φυλακής που βοήθησαν να χτιστεί ξανά το κομμάτι της εκτίμησης μεταξύ τους.
Μετά το πέρας της παράστασης επεδίωξα να μάθω τις εντυπώσεις του Εισαγγελέα σχετικά με το εγχείρημά μας και θυμάμαι πως είχε μείνει έκπληκτος. Εκείνη την ημέρα του είχα εκφράσει την επιθυμία μου να γίνει ευρύτερα γνωστό το εγχείρημα της ομάδας και ειδικότερα η ανάδειξη των λαμπρών αποτελεσμάτων που δύναται να έχει η εκπαιδευτική παρέμβαση στα Καταστήματα Κράτησης σε συνεργασία με τους κρατούμενους. Το μότο άλλωστε της παράστασής μας ήταν : «Τα θαύματα συμβαίνουν αρκεί να το πιστέψεις».
Όταν πρότεινα στους μαθητές την πραγμάτωση της ξενόγλωσσης παράστασης, δεν γνώριζα για την ύπαρξη θεατρικών δρωμένων στις ελληνικές φυλακές, πόσο μάλλον για την ύπαρξη ξενόγλωσσων θεατρικών. Αργότερα μόνο συνειδητοποίησα πως δεν είχε υπάρξει ξενόγλωσσο θεατρικό έργο σε Κατάστημα Κράτησης στην Ελλάδα.
Υπάρχουν φορές που μέχρι και σήμερα μου φαίνεται πως όλα αυτά συνέβησαν σε κάποιο όνειρο. Σε μετέπειτα συζητήσεις μου με μαθητές της ομάδας, μου τόνισαν τη διαφορά εκείνης της εορταστικής περιόδου με αυτές που ακολούθησαν μέχρι σήμερα και αυτή έχει να κάνει με το ότι σε αντίθεση με τη χρονιά της παράστασης, μετέπειτα δεν είχαν να προσμένουν κάτι. Εκείνη την περίοδο είχαν δημιουργήσει πολύ γλυκές αναμνήσεις, εν αντιθέσει με τις επόμενες χρονιές. Το εγχείρημα αυτό μας έφερε κοντά, εξελιχθήκαμε και είχαν αναμνήσεις, που είναι ότι πιο δύσκολο να δημιουργηθεί μέσα σε μια φυλακή.
Τα φετινά Χριστούγεννα που ήταν ιδιαίτερα σκληρά για τον έγκλειστο πληθυσμό λόγω της πανδημίας, τους έστειλα χριστουγεννιάτικες κάρτες. Συνήθως οι κρατούμενοι δεν λαμβάνουν τέτοια δώρα. Το έπραξα από αλληλεγγύη, ενδιαφέρον και για να τους υπενθυμίσω τη σημασία της ομαδικότητας και την ευγνωμοσύνη μου για όσα καταφέραμε από κοινού. Ο έγκλειστος πληθυσμός έχει ανάγκη την επαφή με την κοινωνία, διότι πολλοί από αυτούς είναι ξεχασμένοι από τις οικογένειές τους, κάποιοι δεν έχουν επισκεπτήριο, ούτε έχουν οικονομική βοήθεια. Η ανθρωπιά και το ενδιαφέρον πρέπει να υπάρχουν, ώστε να παραμένουμε παιδαγωγοί και όχι απλοί εκπαιδευτικοί που διεκπεραιώνουμε μαθήματα.
Πιστεύετε πως το θέατρο μπορεί να επιδράσει θετικά στην εκπαιδευτική διαδικασία των κρατουμένων;
Το θέατρο στον κλειστό χώρο της φυλακής, έναν χώρο άβατο με στοιχεία ασύλου, μόνο καταλυτικά μπορεί να επιδράσει στους έγκλειστους κρατούμενους. Το θέατρο δίνει τη δυνατότητα στους κρατούμενους να περάσουν δημιουργικά τον ακίνητο και ανίκητο χρόνο της φυλακής. Τους προσφέρει θετικά συναισθήματα και την αίσθηση πως μπορούν να εκπληρώσουν όνειρα, να αντιμετωπίσουν τις φοβίες τους και να ξεπεράσουν παράλληλα τα όποια συναισθήματα αναξιότητας έχουν ριζώσει λόγω της ιδρυματοποίησης.
Καλλιεργείται παράλληλα το συναίσθημα αφενός της συνεργατικότητας και αφετέρου της ατομικής προσπάθειας, καθώς ο καθένας διαβάζει κάτι μόνος του και συνεργάζεται με άλλους για ένα αποτέλεσμα συνολικό. Πολλές φορές απορούν και οι ίδιοι με τις δυνατότητές τους. Γνωρίζουν από την αρχή τον εαυτό τους σε μια διαδικασία που θα μπορούσε να ονομαστεί «αυτό-ανακάλυψη». Μέσα από ένα θεατρικό έργο λαμβάνει τόπο η επανεφεύρεση του εαυτού, καθώς αυτό δεν σχετίζεται μονάχα με το να απαγγείλεις τα λόγια του ρόλου σου. Σχετίζεται με τα μηνύματα και τα συναισθήματα που θέλεις να περάσεις και να μεταδώσεις. Υποδύεσαι κάποιον άλλο που ποτέ δεν είχες την ευκαιρία να είσαι και μέσα από τον ρόλο βιώνεις υποδυόμενος μια άλλη προσωπικότητα.
Για παράδειγμα, το μήνυμα που περάσαμε από την παράστασή μας είναι πως η αγάπη είναι το κλειδί της ευτυχίας, το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο ανυψώνει τον εαυτό και η πίστη πως μπορώ να γίνω καλύτερος σε κάνει καλύτερο αν αυτοεκπληρούμενη προφητεία και ότι η επιδίωξη του χρηματικού κέρδους δεν είναι πανάκεια. Ανάλογα με την υπόθεση του εκάστοτε έργου, περνάμε και τα ανάλογα μηνύματα. Κάθε ρόλος μπορεί να λειτουργήσει σαν ένα alterego, να μας δώσει μια νέα διάσταση, να δημιουργήσει αναμνήσεις και ένα υπόβαθρο ανησυχίας και εξερεύνησης περαιτέρω δυνατοτήτων μας. Μπορεί ίσως να μας φέρει κοντά σε κάποιο άλλο είδος τέχνης ή μετά την αποφυλάκιση να είναι ένα καλό κίνητρο για την ένταξη σε μια θεατρική ομάδα.
Μια ακόμη μορφή τέχνης που καταφέρατε να εντάξετε στη διδασκαλία σας στα καταστήματα κράτησης είναι η ποίηση. Πώς εξελίσσεται αυτή η εμπειρία και τι αποκομίζουν οι κρατούμενοι;
Λόγω του ότι η εμπειρία του εθελοντισμού διεύρυνε περαιτέρω τους πνευματικούς μου ορίζοντες και λόγω της ποιητικής μου ιδιότητας, καθώς και της βαθύτερης μου ανάγκης να εξελίσσομαι ως άνθρωπος για να βρω τη θέση μου στον κόσμο, αποφάσισα να είμαι εθελόντρια σε όλα τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας των Καταστημάτων Κράτησης. Μαζί με τον γιο μου Κωνσταντίνο και μέχρι τον Φλεβάρη του 2020, λίγες ημέρες πριν το lockdown, επισκεφθήκαμε ΣΔΕ στα οποία διοργανώσαμε από κοινού σεμινάρια/εργαστήρια ποίησης.
Ένα τέτοιο σεμινάριο είναι συγκινησιακά φορτισμένο, καθώς διεξάγεται σε μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Φέρνω στη μνήμη μου πως όποτε έπρεπε να αποχωρήσουμε λόγω των ωραρίων των φυλακών, οι μαθητές μας εξέφραζαν συνεχώς τον ενθουσιασμό τους και την ανάγκη τους να τους επισκεφτούμε ξανά και, κυρίως, να μην τους ξεχάσουμε.
Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως στο εργαστήριο αυτό παρά τα ελάχιστα διαθέσιμα μέσα μας, δεν διεκπεραιώναμε μηχανιστικά, αντιθέτως, το υλικό μας ήταν επιμελημένο έτσι ώστε να είναι ενδιαφέρον και προσεγμένο. Το εργαστήριο περιελάβανε παρουσίαση μεγάλων Ελλήνων ποιητών, ντόπιων ποιητών αναλόγως της περιοχής, για παράδειγμα, αν βρισκόμασταν στην Κέρκυρα θα γινόταν παρουσίαση Κερκυραίων ποιητών, αλλά και Ναυπλιωτών ώστε να υπάρξει μια σύνδεση ανάμεσα στις πόλεις και στις κουλτούρες τους. Περιελάβανε ακόμη μια εισαγωγή στην ποίηση, την ιστορία της, τα είδη της, τι είναι στίχος, ακόμα και το τι είναι η έμπνευση. Υπήρχαν τρεις με τέσσερεις ενότητες που ήταν αφιερωμένες σε τέτοια εισαγωγικά θέματα. Εν συνεχεία τους ζητούνταν να γράψουν δικά τους ποιήματα.
Αυτή η στιγμή είναι μια στιγμή μαγική, καθώς παράγεται ποίηση με συγκλονιστικούς, δυναμικούς στίχους από το πουθενά. Στα εργαστήρια αυτά βλέπαμε ανθρώπους που είναι έγκλειστοι να μεταμορφώνονται πραγματικά σε ποιητές, παρότι μπορεί στην αρχή να ήταν επιφυλακτικοί για τις προθέσεις μας και τις δυνατότητές τους. Είναι συνταρακτικό πως αναλόγως το θέμα που δίνεται κάθε φορά, γράφονται και παράγονται έργα μακροσκελή στα οποία πάντα οι μαθητές θα βρουν τον τρόπο να εισάγουν αυτό που τους απασχολεί περισσότερο, δηλαδή η έννοια της ελευθερίας. Προσωπικά δεν τους έχω ζητήσει να γράψουν για την συγκεκριμένη έννοια καθώς αντιλαμβάνομαι τις λεπτές ισορροπίες. Όπου και αν έχω βρεθεί, είτε είναι οι φυλακές Διαβατών στη Θεσσαλονίκη, είτε ο Αγ. Στέφανος Πατρών, είτε οι φυλακές Κερκύρας, πάντα θα βρίσκουν τον τρόπο να γράψουν για την ελευθερία.
Τολμώ να πω πως ανταποκρίνονται περισσότερο από ότι θα περίμενε κανείς από αντίστοιχους ενήλικους που δεν είναι έγκλειστοι. Σε ένα περιβάλλον στερητικό της ελευθερίας, όπως είναι η φυλακή, η ανάγκη έκφρασης και εξωτερίκευσης αυτής της ευαισθησίας και των συναισθημάτων είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Έχω αισθανθεί τα πιο όμορφα συναισθήματα, όταν οι μαθητές μου αναφέρουν πως μαζί μου αγάπησαν την ποίηση, ή όταν με ρωτούν πότε θα εκδοθεί η επόμενη μου ποιητική συλλογή, ή τι θα τους πρότεινα για να διαβάσουν.
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να τονίσω κάτι ακόμα σημαντικό για την ποίηση στις φυλακές, καθώς ως άνθρωπο με επηρεάζει το περιβάλλον που ζω. Χάρη σε αυτή την εμπειρία στις φυλακές Ναυπλίου εμπνεύστηκα και εγώ με την σειρά μου από τους ανθρώπους που γνώρισα εκεί. Άρχισα να γράφω “Τα Ποιήματα της Φυλακής”, στη συνέχεια “Τα Διηγήματα της Φυλακής” και τέλος “Τα Χαϊκού της Φυλακής”. Τα έργα αυτά τους ανήκουν, βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα και κάποια εξ αυτών έχουν βραβευτεί ήδη σε διαγωνισμούς. Σκοπεύω να εκδοθούν και τα έσοδα να δοθούν σε κάποιον φορέα που σχετίζεται με τη στήριξη αποφυλακισμένων.
Ολοκληρώνοντας τη συζήτησή μας, κ. Ντηλιά, υπάρχουν κάποιες προτάσεις που θα θέλατε να μας καταθέσετε σχετικά με τη διδασκαλία μορφών τέχνης, όπως το θέατρο και η ποίηση, στο πλαίσιο της εκπαίδευσης του έγκλειστου πληθυσμού;
Κατ’ αρχάς, για τη θεατρική παράσταση στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου είχα τη τιμή να συμμετάσχω σε δύο συνέδρια. Τον Σεπτέμβριο του 2020 διοργανώθηκε διαδικτυακά το 1ο Διεθνές Συνέδριο του Τμήματος Ξένων Γλωσσών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, όπου παρουσιάστηκε η εισήγησή μου με τίτλο «Teaching English as a Secondary Language in a Greek Prison: A fruitful Challenge» και τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου συμμετείχα στο 2ο Συνέδριο του Ε.Ε.Μ.ΕΚ.Ε, που πραγματοποιήθηκε και αυτό μέσω διαδικτύου, με τίτλο εισήγησης «Η αποτελεσματικότητα της μη τυπικής εκπαίδευσης στους εγκλείστους» στην ενότητα «Κατάσταση και Πληθυσμοί των Φυλακών/Παρεμβάσεις στη Φυλακή».
Ήταν οι πρώτες μου εισηγήσεις και προσπάθησα να αναδείξω πόσο παραγωγική ήταν η εμπειρία μου με τους μαθητές μου μέσω των Αγγλικών και της τέχνης. Ειδικά στο Συνέδριο του Ε.Ε.Μ.Ε.Κ.Ε ήταν ιδιαίτερη η συγκίνηση να βρίσκομαι ανάμεσα σε καταξιωμένους κοινωνικούς επιστήμονες με τεράστιο επίπεδο εμπειρίας και γνώσης. Ήταν δύο εμπειρίες που δεν θα τις είχα προηγουμένως, αν δεν είχε μεσολαβήσει η διδασκαλία μου στο Ναύπλιο και τα εργαστήρια ποίησης. Πάντα ανέφερα πως κάθε εισήγηση αφιερώνεται στην ομάδα, καθότι ήταν μια ομαδική δουλειά και χάρη σε αυτή την εθελοντική προσφορά είχα τη χαρά συμμετοχής στα συνέδρια. Όπως χαρακτηριστικά λένε είμαι «η φωνή τους έξω».
Η τέχνη έχει πάντα την ικανότητα να εξανθρωπίζει χωρίς όρια. Όλες οι μορφές τέχνης, από τη δημιουργική γραφή και τη μουσική μέχρι τη φωτογραφία, μπορούν να συνεισφέρουν κάτι θετικό. Δυστυχώς δεν μπορούν να εφαρμοστούν σε όλα τα ελληνικά Καταστήματα Κράτησης, καθώς δεν υπάρχουν οι κτηριακές υποδομές για να τις υποστηρίξουν. Είναι απαραίτητος ένας χώρος σε κάθε Κατάστημα Κράτησης που θα μπορούν να γίνονται συγκεντρώσεις για δραστηριότητες σε αξιοπρεπείς συνθήκες. Βέβαια οι χώροι αυτοί πολλές φορές δεν υπάρχουν, γιατί δεν χρειάστηκαν ποτέ πρωτύτερα για να αξιοποιηθούν.
Εν συνεχεία, οι φορείς που είναι υπεύθυνοι για τη διοίκηση των Καταστημάτων Κράτησης θα πρέπει να είναι ανοιχτοί σε τέτοιες ιδέες και προτάσεις και να μη λειτουργούν με όρους και τρόπους διοίκησης που δεν απομακρύνουν από τον λόγο ύπαρξής τους, αυτόν του σωφρονισμού. Θεμελιώδης προτεραιότητα πρέπει να είναι ο έμψυχος πληθυσμός των φυλακών και όχι οι αποφάσεις συμφερόντων και μικροπολιτικών.
Υπάρχει τέλος η αναγκαιότητα μεγαλύτερης εξωστρέφειας από μεριάς των ελληνικών φυλακών, ώστε να βοηθήσουν ακόμα περισσότεροι άνθρωποι και να συνεργαστούν περισσότερο αποτελεσματικά οι εμπλεκόμενοι φορείς. Να δοθεί έμφαση στην ομαλή ενσωμάτωση των κρατουμένων στην κοινωνία και να αναδειχτούν οι δεξιότητες και τα ταλέντα τους. Με την ποίηση το έχω δει να λειτουργεί. Είναι μεγάλη μου επιθυμία να επισκεφτώ το σύνολο των ΣΔΕ Καταστημάτων Κράτησης και να ξαναδώ να λειτουργεί το θαύμα της παραγωγής γραπτού λόγου από ανθρώπους που μπορεί να μην είχαν προηγούμενη εμπειρία. Πάντα θα εκπλήσσομαι από τέτοια θαύματα και πάντα θα μου κάνει εντύπωση το ενδιαφέρον που δημιουργείται και η γέννηση των όμορφων συναισθημάτων που τα συνοδεύει και μένουν αναλλοίωτα στον χρόνο.
Αποκτώντας την επιμόρφωση της εκπαιδεύτριας ενηλίκων σε Καταστήματα Κράτησης και διαβάζοντας τους νόμους και τα δικαιώματα των κρατουμένων, συνειδητοποίησα πως παρότι είναι ψηφισμένα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η καθολική εφαρμογή τους στην Ελλάδα συναντά αξεπέραστα εμπόδια. Ο κρατούμενος δεν θα είναι για πάντα κρατούμενος. Κάποτε θα αποφυλακιστεί. Ο ίδιος πολλές φορές είναι έτοιμος να ενταχθεί στην κοινωνία. Η κοινωνία παρ’ όλα αυτά δεν θα είναι ποτέ έτοιμη για τον αποφυλακισθέντα. Πάντα θα τον αντιμετωπίζει σαν ξένο σώμα και θα συνεχίζει να τον τιμωρεί για το έγκλημά του ξανά και ξανά. Έχοντας εκτίσει τη ποινή σου στο υπάρχον σωφρονιστικό σύστημα, δεν δύναται η κοινωνία να συνεχίζει να τον καταδικάζει και να του στερεί για παράδειγμα το δικαίωμα στην εργασία. Για αυτό άλλωστε πιστεύω πως έχουμε τέτοια επίπεδα υποτροπής. Είναι αδύνατον να μην υπάρξει υποτροπή, όταν δεν υπάρχει η δυνατότητα εργασίας λόγω του ποινικού παρελθόντος ενός ανθρώπου. Κάποιες φορές η προσπάθεια που κάνουμε εντός των φυλακών μοιάζει να είναι δονκιχωτική και ουτοπική, παρ’ όλα αυτά προσωπικά επιλέγω να μην εγκαταλείπω την προσπάθεια.
Επιμέλεια Συνέντευξης: Έλενα Φώτου, Πτυχιούχος Τμήματος «Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ» ΑΠΘ, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια του ΠΜΣ «Εγκληματολογίας» του Παντείου Πανεπιστημίου,
Επιστημονική επιμέλεια, Δρ.Αγγελική Καρδαρά.
