Επιμέλεια Γιάννης Μακρής
Στην πρώτη Ενετοκρατία ( 1389- 1540 ) οι Ενετοί άρχοντες προσπαθώντας να γίνουν συμπαθείς στο Ελληνικό στοιχείο τις πόλεις όπου κυριαρχούσαν , τις πλούτιζαν με κοινωφελή έργα και φιλανθρωπικά ιδρύματα.
Την ίδια εκείνη εποχή, και μάλιστα στα πρώτα χρόνια της πρώτης Ενετοκρατίας, ορίστηκε με διαθήκη να χτιστεί ένα Πτωχοκομείο και Νοσοκομείο του Ναυπλίου .
Ιδρυτής αυτού του πρώτου Ναυπλιακού Φιλανθρωπικού ιδρύματος είναι ο Ενετός « Αυθέντης του Άργους», ο Νέριος Α΄ της οικογένειας των Ατσαγιόλι , ο οποίος ήταν « Δούξ των Αθηνών» , αλλά έβλεπε με καλό μάτι, περιμένοντας να αρπάξει και την « Αρχοντιά του Ναυπλίου» από τους Ενετούς άρχοντές του.
Ο Νέριος Α΄ Ατσαγιόλι πέθανε στην Κόρινθο την 1η Νοεμβρίου 1394 ύστερα από αρρώστια και άφησε διαθήκη στην οποία έγραφε τα επόμενα:
«…..Επιθυμούμε και διατάσσομεν ίνα έν Ναυπλίω ιδρυθή Νοσοκομείον των πτωχών, ( η Πτωχοκομείον ), και κληροδοτούμεν εις το Νοσοκομείον τουτο όλην την κινητήν και ακίνητον Ήμών περιουσίαν έν Άργει δια την κατασκευήν του ρηθέντος Νοσοκομείου, πλήν 100 δουκάτων κατ΄ έτος, ‘ατινα θέλουσι δίδεσθαι εις την εκκλησίαν του Άργους , όπως γίνηται κατά πάσαν δευτέραν της εβδομάδος παράκλησις υπέρ αναπαύσεως της ψυχής μας.
» Επιθυμούμεν ίνα το Νοσοκομείον τούτο κατασκευασθή και διευθύνεται και διοικείται παρά των κληρονόμων μας, παρά των
Διοικητών Άργους και Ναυπλίου και παρά του Άγίου Επισκόπου ‘Αργους, και ό,τι οι τρείς των τεσσάρων τούτων αποφασίσωσι να γίνηται.
» Επιθυμούμεν ίνα ο ειρημένος Έπίσκοπος ‘Αργους επιφορτισθή την διοίκησιν της Ημετέρας Μονής των Καλογραιών του Ναυπλίου, (η Μονή αυτή των Δυτικών Καλογραιών του Ναυπλίου, η οποία ήταν πολύ ονομαστή, δεν φαίνεται να είναι η Βυζαντινή Μονή στην Άρεια . Κατά πάσα πιθανότητα η Μονή αυτή βρισκόταν μέσα στην πόλη διότι εκτός της πόλεως εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχε καμία ασφάλεια. Ισως εκεί όπου είναι σήμερα ο Καθολικός Ναός) δυνάμεως να διορίζη και παύη την ηγουμένην και λοιπάς αξιωματικούς της Μονής ταύτης, ως κρίνει κάλλιον. Πάν δ΄ότι ήθελε πληρώσει η ειρημένη Μονή να δίδηται εις το ειρημένον Νοσοκομείον και ουχί εις άλλο τι……»
Έτσι , το Ναύπλιο με δαπάνες του Άρχοντα του Δουκάτου των Αθηνών Νερίου Ατσαγιόλι , πρίν από εξακόσια χρόνια . το 1394, απέκτησε το πρώτο ίσως στην Ελλάδα Νοσοκομείο των πτωχών .
Το ΄΄ Το Δημοτικό Νοσοκομείο ΄΄που υπήρχε στους πρόποδες της Ακροναυπλίας ,στην πλατεία του Ψαρομαχαλά , το οποίο μετά το ανακαίνισε ο Καποδίστριας , είναι κατά πάσα πιθανότητα αυτό που με δαπάνες του ίδρυσε ο Νέριος Ατσαγιόλι.
Αυτό το Νοσοκομείο διατήρησαν οι Ενετοί σε λειτουργία και κατά τις δύο περιόδους της υπ΄αυτών κατοχής του Ναυπλίου, και οι οποίοι στο προαύλιο ίδρυσαν μικρό Ναό ο οποίος σώζεται σήμερα στο όνομα Πέτρου και Παύλου.
Δεν γνωρίζουμε αν το Νοσοκομείο αυτό λειτουργούσε και κατά την τελευταία Τουρκοκρατία. Οπωσδήποτε όμως φαίνεται ότι είχε ερειπωθεί στα τελευταία της χρόνια , ανακαινίζοντάς το μετά ο Καποδίστριας όπως προείπαμε.
Από τότε πέρασαν αιώνες ολόκληροι , για να γίνει πάλι μνεία Νοσοκομείου στο Ναύπλιο.
### - ###
Εξοχώτατε Υπουργέ των Εσωτερικών
Επειδή και εις την ανθρωπότητα το πρώτον αγαθόν πράγμα είναι η παιδεία, καθώς προς τούτοις εις την ιδίαν, ιερώτατον και η υπεράσπισις των πτωχών ασθενών, μάλιστα δε των στρατιωτών , ζητώ δια του παρόντος μου μέσον του Υπουργείου τούτου παρά της Υπερτάτης Διοικήσεως, ίνα δοθώσιν εις την εξουσίαν μου , πρώτον το τζαμί του Αγαπασά μεθ΄όλα του τα περιεχόμενα εργαστήρια, ίνα χρησιμεύση δια θέατρον , δεύτερον την μεγάλην οικίαν ευρισκομένην εις το πλάτωμα απέναντι του τζαμίου, ίνα χρησιμεύση δια σχολείον μεθ΄όλα του τα περιεχόμενα εργαστήρια, και τρίτον, ένα οσπίτιον μεγάλον κατά τα Πέντε Αφέλφια , ίνα χρησιμεύση δια Νοσοκομείον, δια τα οποία αφού μου δοθεί η άδεια, αφήνω επίτροπον δια να τα τελειώσει, παρακαλώντας την Υπερτάτην δια να ήθελεν να διορίση έναν επιστάτην της, ίνα μετά του ειδικού μου λαμβάνωσι τα εισοδήματα, και κάμνωσι τα έξοδα και χρονικώς δίδωσι λογαριασμόν.
Όθεν και να έχω την απόκρισιν, προσκυνώ και μένω
Εκ Ναυπλίου τη 25 9βρίου 1823
Νικήτας Σταματελόπουλος
Δεν γνωρίζουμε τι απέγινε με το αίτημα του Νικηταρά. Όμως ολίγον αργότερα έχουμε το εξής έγγραφο:
Προς το έξοχον Υπουργείον των Εσωτερικών .
( Αποστολέας:) Επαρχείον Ναυπλίου
Περίοδος βα Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος
Αρθ. 172 Προς το Έξοχον Υπουργείον των Εσωτερικών
Ο του Νοσοκομείου της Πόλεως ταύτης επίτροπος θεωρήσας τον λογαριασμόν του ιατρού , μέχρι της τριακοστής του παρόντος Οκτωβρίου,μένει χρεώστης εις μεν τον ιατρόν γρόσια 1760: εις δε τον επιστάτην του ιδίου Νοσοκομείου γρόσια 1000 και επειδή πόρον ανάλογον προς εξοικονόμησιν των χρεών του Νοσοκομείου δεν έχει, επαρουσιάσθη εις το επαρχείον τούτο σήμερον ό τε επίτροπος μετά του Ιατρού , δίδοντες την παραίτησίν των, και λέγοντες ότι από σήμερον εκλείσθη το Νοσοκομείον, οι δε ασθενούντες θέλουν αποθνήσκη εις το εξής απερίσκεπτοι όπου ο καθείς ευρεθή. Το επαρχείον τούτο κατά χρέος αναφέρει αυτό τούτο εις το έξοχον τούτο Υπουργείον, ίνα λάβη την περί τούτων αναγκαίαν πρόνοιαν.
Και με όλο το προσήκον σέβας
Ένα χρόνο αργότερα με υπόδειξη του Νικ. Φλογαϊτη , γενικού γραμματέα της επαρχίας Ναυπλίας και με πρωτοβουλία του Νικ. Γερακάρη, έγινε σύσκεψη με εξέχοντες Έλληνες από εκείνους που είχαν έλθει στο απελευθερομένο Ναύπλιο και αποφασίστηκε η ίδρυση “Φιλανθρωπικής Εταιρείας” στα τέλη Ιουλίου 1824.
Η “Φιλανθρωπική Εταιρεία “ του Ναυπλίου την εποχή εκείνη ήταν πάρα πολύ χρήσιμη γιατί πολλοί ήσαν οι πεινασμένοι ,οι γυμνοί, οι άρρωστοι και οι τραυματίες. Και μέσα στα έργα της ήταν και η “ Σύσταση μονίμου Νοσοκομείου”, η χρησιμότητα του οποίου ήταν πάρα πολύ μεγάλη τον Σεπτέμβριο του ίδίου χρόνου , όταν στο Ναύπλιο έπεσε επιδημία τύφου.
####---####
Λίγα χρόνια αργότερα , τον Ιούλιο του 1829, ο τότε Φρούραρχος Ναυπλίου Βαυαρός συνταγματάρχης Κάρολος ‘Ευδεκ , σε αναφορά του προς τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, έγραφε :
<< … Εφρόντισα την σύστασιν Νοσοκομείου Στρατιωτικών , μεταχειρισθείς επί τούτω παλαιόν ερείπιον δια το ευκραές του αέρος και την καλήν του θέσιν. Το Νοσοκομείον τούτο έχει σήμερον κρεββάτια δια 42 ασθενείς. Έχει αρχίατρον, φαρμακοποιόν, επιστάτην, γραίας τινάς δια το μαγειρείον και το πλύσιμον και τακτικήν φαρμακείαν. Η διατροφή των ασθενών, συμπεριλαμβανομένης μάλιστα και της αγοράς τινών ιατρικών, δεν φέρει δαπάνην εις το Εθνικόν Ταμείον , διότι πληρώνεται από τους δέκα παράδες και από το ψωμί, τα οποία καθ΄εκάστην αφαιρούνται από ΄εκαστον νοσοκομούμενον στρατιώτην… Προστίθεται ήδη εις αυτό νέος θάλαμος δια 16 κρεββάτια και ένας τόπος δια την Φαρμακείαν, τους φαρμακοποιούς και το χημικόν εργαστήριον……>>
Το ¨ Στρατιωτικόν Νοσοκομείον ¨ ερειπωμένο πλέον κατεδαφίστηκε μετά το 1940. Τελευταίος του τρόφιμος ο συμπαθής γνώριμος ΄΄ τύπος΄΄ τ΄ Αναπλιού ο ‘’Πετρορούσος ,,.
Τότε είναι που ιδρύθηκαν στο Ναύπλιο το Υδραγωγείο (λαμπρό κτίσμα που μετέφερε το νερό από την πηγή της Άριας στο Ναύπλιο), ο Ναός του Αγίου Γεωργίου, το Διοικητικό Μέγαρο ( στο προηγούμενο τεύχος μας - Οικία Αγά Πασά- )
Την ίδια εκείνη εποχή, και μάλιστα στα πρώτα χρόνια της πρώτης Ενετοκρατίας, ορίστηκε με διαθήκη να χτιστεί ένα Πτωχοκομείο και Νοσοκομείο του Ναυπλίου .
Ιδρυτής αυτού του πρώτου Ναυπλιακού Φιλανθρωπικού ιδρύματος είναι ο Ενετός « Αυθέντης του Άργους», ο Νέριος Α΄ της οικογένειας των Ατσαγιόλι , ο οποίος ήταν « Δούξ των Αθηνών» , αλλά έβλεπε με καλό μάτι, περιμένοντας να αρπάξει και την « Αρχοντιά του Ναυπλίου» από τους Ενετούς άρχοντές του.
Ο Νέριος Α΄ Ατσαγιόλι πέθανε στην Κόρινθο την 1η Νοεμβρίου 1394 ύστερα από αρρώστια και άφησε διαθήκη στην οποία έγραφε τα επόμενα:
«…..Επιθυμούμε και διατάσσομεν ίνα έν Ναυπλίω ιδρυθή Νοσοκομείον των πτωχών, ( η Πτωχοκομείον ), και κληροδοτούμεν εις το Νοσοκομείον τουτο όλην την κινητήν και ακίνητον Ήμών περιουσίαν έν Άργει δια την κατασκευήν του ρηθέντος Νοσοκομείου, πλήν 100 δουκάτων κατ΄ έτος, ‘ατινα θέλουσι δίδεσθαι εις την εκκλησίαν του Άργους , όπως γίνηται κατά πάσαν δευτέραν της εβδομάδος παράκλησις υπέρ αναπαύσεως της ψυχής μας.
» Επιθυμούμεν ίνα το Νοσοκομείον τούτο κατασκευασθή και διευθύνεται και διοικείται παρά των κληρονόμων μας, παρά των
Διοικητών Άργους και Ναυπλίου και παρά του Άγίου Επισκόπου ‘Αργους, και ό,τι οι τρείς των τεσσάρων τούτων αποφασίσωσι να γίνηται.
» Επιθυμούμεν ίνα ο ειρημένος Έπίσκοπος ‘Αργους επιφορτισθή την διοίκησιν της Ημετέρας Μονής των Καλογραιών του Ναυπλίου, (η Μονή αυτή των Δυτικών Καλογραιών του Ναυπλίου, η οποία ήταν πολύ ονομαστή, δεν φαίνεται να είναι η Βυζαντινή Μονή στην Άρεια . Κατά πάσα πιθανότητα η Μονή αυτή βρισκόταν μέσα στην πόλη διότι εκτός της πόλεως εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχε καμία ασφάλεια. Ισως εκεί όπου είναι σήμερα ο Καθολικός Ναός) δυνάμεως να διορίζη και παύη την ηγουμένην και λοιπάς αξιωματικούς της Μονής ταύτης, ως κρίνει κάλλιον. Πάν δ΄ότι ήθελε πληρώσει η ειρημένη Μονή να δίδηται εις το ειρημένον Νοσοκομείον και ουχί εις άλλο τι……»
Έτσι , το Ναύπλιο με δαπάνες του Άρχοντα του Δουκάτου των Αθηνών Νερίου Ατσαγιόλι , πρίν από εξακόσια χρόνια . το 1394, απέκτησε το πρώτο ίσως στην Ελλάδα Νοσοκομείο των πτωχών .
Το ΄΄ Το Δημοτικό Νοσοκομείο ΄΄που υπήρχε στους πρόποδες της Ακροναυπλίας ,στην πλατεία του Ψαρομαχαλά , το οποίο μετά το ανακαίνισε ο Καποδίστριας , είναι κατά πάσα πιθανότητα αυτό που με δαπάνες του ίδρυσε ο Νέριος Ατσαγιόλι.
Αυτό το Νοσοκομείο διατήρησαν οι Ενετοί σε λειτουργία και κατά τις δύο περιόδους της υπ΄αυτών κατοχής του Ναυπλίου, και οι οποίοι στο προαύλιο ίδρυσαν μικρό Ναό ο οποίος σώζεται σήμερα στο όνομα Πέτρου και Παύλου.
Δεν γνωρίζουμε αν το Νοσοκομείο αυτό λειτουργούσε και κατά την τελευταία Τουρκοκρατία. Οπωσδήποτε όμως φαίνεται ότι είχε ερειπωθεί στα τελευταία της χρόνια , ανακαινίζοντάς το μετά ο Καποδίστριας όπως προείπαμε.
Από τότε πέρασαν αιώνες ολόκληροι , για να γίνει πάλι μνεία Νοσοκομείου στο Ναύπλιο.
### - ###
Στα χρόνια του Αγώνα του 1821 βλέπουμε το δαιμόνιο πνεύμα του Νικηταρά ,προοδευτικό και ριζοσπαστικό για την εποχή του, να ζητά κατά το έτος 1823 ,όταν ακόμη ήταν Πολιτάρχης Ναυπλίου της προσωρινής πρωτεύουσας του νέου Ελληνικού Κράτους, το τζαμί του Αγά –πασά να γίνει αίθουσα Θεάτρου και μερικά άλλα ναυπλιακά σπίτια να γίνουν σχολείο και Νοσοκομείο. Οι ενέργειες αυτές του Νικηταρά φαίνονται από το επόμενο έγγραφό του.:
Εξοχώτατε Υπουργέ των Εσωτερικών
Επειδή και εις την ανθρωπότητα το πρώτον αγαθόν πράγμα είναι η παιδεία, καθώς προς τούτοις εις την ιδίαν, ιερώτατον και η υπεράσπισις των πτωχών ασθενών, μάλιστα δε των στρατιωτών , ζητώ δια του παρόντος μου μέσον του Υπουργείου τούτου παρά της Υπερτάτης Διοικήσεως, ίνα δοθώσιν εις την εξουσίαν μου , πρώτον το τζαμί του Αγαπασά μεθ΄όλα του τα περιεχόμενα εργαστήρια, ίνα χρησιμεύση δια θέατρον , δεύτερον την μεγάλην οικίαν ευρισκομένην εις το πλάτωμα απέναντι του τζαμίου, ίνα χρησιμεύση δια σχολείον μεθ΄όλα του τα περιεχόμενα εργαστήρια, και τρίτον, ένα οσπίτιον μεγάλον κατά τα Πέντε Αφέλφια , ίνα χρησιμεύση δια Νοσοκομείον, δια τα οποία αφού μου δοθεί η άδεια, αφήνω επίτροπον δια να τα τελειώσει, παρακαλώντας την Υπερτάτην δια να ήθελεν να διορίση έναν επιστάτην της, ίνα μετά του ειδικού μου λαμβάνωσι τα εισοδήματα, και κάμνωσι τα έξοδα και χρονικώς δίδωσι λογαριασμόν.
Όθεν και να έχω την απόκρισιν, προσκυνώ και μένω
Εκ Ναυπλίου τη 25 9βρίου 1823
Νικήτας Σταματελόπουλος
Δεν γνωρίζουμε τι απέγινε με το αίτημα του Νικηταρά. Όμως ολίγον αργότερα έχουμε το εξής έγγραφο:
Προς το έξοχον Υπουργείον των Εσωτερικών .
( Αποστολέας:) Επαρχείον Ναυπλίου
Περίοδος βα Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος
Αρθ. 172 Προς το Έξοχον Υπουργείον των Εσωτερικών
Ο του Νοσοκομείου της Πόλεως ταύτης επίτροπος θεωρήσας τον λογαριασμόν του ιατρού , μέχρι της τριακοστής του παρόντος Οκτωβρίου,μένει χρεώστης εις μεν τον ιατρόν γρόσια 1760: εις δε τον επιστάτην του ιδίου Νοσοκομείου γρόσια 1000 και επειδή πόρον ανάλογον προς εξοικονόμησιν των χρεών του Νοσοκομείου δεν έχει, επαρουσιάσθη εις το επαρχείον τούτο σήμερον ό τε επίτροπος μετά του Ιατρού , δίδοντες την παραίτησίν των, και λέγοντες ότι από σήμερον εκλείσθη το Νοσοκομείον, οι δε ασθενούντες θέλουν αποθνήσκη εις το εξής απερίσκεπτοι όπου ο καθείς ευρεθή. Το επαρχείον τούτο κατά χρέος αναφέρει αυτό τούτο εις το έξοχον τούτο Υπουργείον, ίνα λάβη την περί τούτων αναγκαίαν πρόνοιαν.
Και με όλο το προσήκον σέβας
Ο έπαρχος Ναυπλίου
Τη 30 οκτωμβ: 1823 Χρήστος Βλάσης
Ο γεν : γραμματεύς
Μιχ: Παλασάκης
Τη 30 οκτωμβ: 1823 Χρήστος Βλάσης
Ο γεν : γραμματεύς
Μιχ: Παλασάκης
Ένα χρόνο αργότερα με υπόδειξη του Νικ. Φλογαϊτη , γενικού γραμματέα της επαρχίας Ναυπλίας και με πρωτοβουλία του Νικ. Γερακάρη, έγινε σύσκεψη με εξέχοντες Έλληνες από εκείνους που είχαν έλθει στο απελευθερομένο Ναύπλιο και αποφασίστηκε η ίδρυση “Φιλανθρωπικής Εταιρείας” στα τέλη Ιουλίου 1824.
Η “Φιλανθρωπική Εταιρεία “ του Ναυπλίου την εποχή εκείνη ήταν πάρα πολύ χρήσιμη γιατί πολλοί ήσαν οι πεινασμένοι ,οι γυμνοί, οι άρρωστοι και οι τραυματίες. Και μέσα στα έργα της ήταν και η “ Σύσταση μονίμου Νοσοκομείου”, η χρησιμότητα του οποίου ήταν πάρα πολύ μεγάλη τον Σεπτέμβριο του ίδίου χρόνου , όταν στο Ναύπλιο έπεσε επιδημία τύφου.
####---####
Λίγα χρόνια αργότερα , τον Ιούλιο του 1829, ο τότε Φρούραρχος Ναυπλίου Βαυαρός συνταγματάρχης Κάρολος ‘Ευδεκ , σε αναφορά του προς τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, έγραφε :
<< … Εφρόντισα την σύστασιν Νοσοκομείου Στρατιωτικών , μεταχειρισθείς επί τούτω παλαιόν ερείπιον δια το ευκραές του αέρος και την καλήν του θέσιν. Το Νοσοκομείον τούτο έχει σήμερον κρεββάτια δια 42 ασθενείς. Έχει αρχίατρον, φαρμακοποιόν, επιστάτην, γραίας τινάς δια το μαγειρείον και το πλύσιμον και τακτικήν φαρμακείαν. Η διατροφή των ασθενών, συμπεριλαμβανομένης μάλιστα και της αγοράς τινών ιατρικών, δεν φέρει δαπάνην εις το Εθνικόν Ταμείον , διότι πληρώνεται από τους δέκα παράδες και από το ψωμί, τα οποία καθ΄εκάστην αφαιρούνται από ΄εκαστον νοσοκομούμενον στρατιώτην… Προστίθεται ήδη εις αυτό νέος θάλαμος δια 16 κρεββάτια και ένας τόπος δια την Φαρμακείαν, τους φαρμακοποιούς και το χημικόν εργαστήριον……>>
Το ¨ Στρατιωτικόν Νοσοκομείον ¨ ερειπωμένο πλέον κατεδαφίστηκε μετά το 1940. Τελευταίος του τρόφιμος ο συμπαθής γνώριμος ΄΄ τύπος΄΄ τ΄ Αναπλιού ο ‘’Πετρορούσος ,,.
Πηγές:
1. :Χρονικά του Μοριά
Τόμος Α΄(1952)
Σελ. 88. “Χρονικά τ΄Αναπλιού”
Αγγ. Κλεισιούνη
2. Μ. Λαμπρινίδου
“Η ΝΑΥΠΛΙΑ” σελ. 57
3. Ο συμπολίτης μας
κ. Γιάννης Καρώνης
1. :Χρονικά του Μοριά
Τόμος Α΄(1952)
Σελ. 88. “Χρονικά τ΄Αναπλιού”
Αγγ. Κλεισιούνη
2. Μ. Λαμπρινίδου
“Η ΝΑΥΠΛΙΑ” σελ. 57
3. Ο συμπολίτης μας
κ. Γιάννης Καρώνης
